جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

بحث در اثبات وجود امام دوازدهم شیعیان امامی، در گذر تاریخ همواره مطرح بوده است. امروزه افرادی مانند احمد الکاتب وجود وی را رد و بحث نواب اربعه را ساختگی برمی شمارند. مقاله حاضر درپی جواب گویی به این گونه بحث هاست.در نوشته پیش رو، کوشیده شده است با بررسی منصب وکالت در عصر غیبت صغرا از راه شناخت وکلا و چگونگی فعالیت های آنان به اثبات وجود امام زماناز راه تاریخی و نه از راه های کلامی و حدیثی پرداخته شود.در ابتدا نویسنده در پی این مطلب است که آیا در منابع کهن شیعی اطلاعات تاریخی در مورد منصب وکالت در دوره غیبت صغرا به گونه ای که بتوان این منصب را تایید کرد وجود دارد؟ سپس با اثبات وجود این منصب در منابع کهن شیعی به بررسی واقعیت تاریخی آن پرداخته، آن گاه با کنار هم قرار دادن و تحلیل داده های تاریخی در پی اثبات وجود امام دوازدهماز طریق منصب وکالت برآمده است.

از جمله مولفه های تاریخ اجتماعی تشیع که در زمره باورها و اعتقادات و مراسم شیعیان جای دارد، انتظار ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است که به صورت رسمی خاص در شیعه درآمده، در قالب مراسم هایی ویژه بروز و ظهور یافته و در اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسی آنها تاثیری درخور توجه بر جای گذاشته است. فرهنگ انتظار در جامعه آذربایجان پیش از صفویه نیز نمود یافته و مبین این امر است که به سبب راه یافتن اعتقادات مبتنی بر ظهور مهدی از قرون نخستین اسلامی تا تاسیس دولت صفوی در اذهان جامعه آذربایجان، رسوم مبتنی بر این اعتقاد و همچنین حرکت های سیاسی- اجتماعی متاثر از آن در این ناحیه، همواره از سوی عامه مردم با استقبال روبه رو می شده است. این پژوهش درصدد است نمودهای فرهنگ انتظار در جامعه آذربایجان در دوران پیش از صفویه را با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با کاربرد مطالعات کتابخانه ای بررسی کند.

با بررسی تالیفات اندیش مندان و بزرگان هر عصر، می توان موضوعات مورد توجه قرار گرفته آن عصر را دریافت چرا که در هر مقطعی از تاریخ به جهت اوضاع و شرایط حاکم بر آن مقطع، برخی موضوعات مورد توجه مولفان قرار گرفته و رشته تالیفات آنان را به سمت خود کشانده است و عصر قاجار نیز از این امر مستثنی نبوده و با اندکی تامل در سمت و سوی تالیفات این عصر می توان به خوبی دریافت که موضوع مهدویت به جهت بروز اندیشه های انحرافی در ایران و سایر بلاد اسلامی از مباحث مهم و مورد توجه اندیش مندان مسلمان اعم از شیعه و سنی بوده که کثرت کتب تدوین شده درباره مهدویت در عصر قاجار خود گویای این حقیقت می باشد که این نوشتار در صدد بیان همین مهم می باشد.

اقوال مختلفی درباره نام و نسب مادر حضرت مهدی (عج) ذکر شده است. عالمانی چون کلینی، مسعودی، نعمانی، شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طوسی، ابن خلکان، شیهد اول و... درباره نام و نسب مادر آن حضرت نظریاتی داشته اند. کلینی او را کنیزی سیاه از استان های شمالی سوران به نام (نوبه)، نعمانی، مسعودی، شیخ مفید و ابن خلکان مادر آن حضرت را کنیزی تربیت یافته در خانه حکیمه خاتون، شهید اول نام مادر آن حضرت را صیقل و شیخ صدوق، طوسی، طبری و اکثر محققان پس از شیخ طوسی مادر آن حضرت را نجس دختر پادشاه روم معرفی کرده اند. با وجود این که اکثر محققان کوشیده اند حدیث شیخ صدوق را اثبات کنند، به این حدیث نیز اشکالاتی کرده اند که این مقاله آنها را بررسی می کند.

در فرآیند شخصیت شناسی امام مهدی (عج)، بحث درباره رتبه و مقام امامت آن حضرت مطرح است. رتبه امامت حضرت مهدی (عج) مانند سایر ائمه (ع) برتر از رتبه نبوت و رسالت است. این معنا از یک سو، با تامل در مفاد آیه امامت حضرت ابراهیم (ع) و از سوی دیگر از سیره حضرت عیسی (ع) در اقتدا به امام مهدی (عج) و پیروی از ایشان در عصر ظهور اثبات شدنی است.با درک رتبه امامت حضرت مهدی (عج) حدیث «من مات و لیس علیه إمام فمیتته میته جاهلیه» (کلینی، 1388: ج1، 376) و احادیث شبیه به آن، که در مصادر فریقین نقل شده اند، ژرف و واقع بینانه معنا می شوند.

ظهور امام مهدی (عج) نشانه هایی دارد، نشانه هایی که مطرح شدن آنها از سوی پیشوایان دینی همراه با مقاصدی بوده است. تحقق برخی از این مقاصد در گرو تطبیق نشانه ها بر مصادیق خارجی است. این تطبیق اولا نیازمند ضوابط و معیارهایی است که ما را به مصداق واقعی نشانه ها راهنمایی کند، ثانیا در مسیر آن، دو مشکل اساسی وجود دارد: نخست این که همیشه احتمال وجود مصادیق دیگری برای نشانه ها وجود دارد و دوم این که برای نشانه ها می توان مصادیق جعلی ساخت. از این رو نیازمند معیارهایی هستیم که بتوانیم در روند تطبیق از آن پیروی کرده و از دشواری های یاد شده عبور نماییم. ضوابط یادشده بدین قرارند: نخست این که تطبیق باید همراه با یقین باشد، دوم، مصداق مورد نظر باید تمام ویژگی های یاد شده برای نشانه مربوط را بالفعل دارا باشد، سوم، جریان تطبیق نباید به تاویل روایات بینجامد، چهارم، تطبیق باید با ضوابط و چارچوب های کلی دین هماهنگ باشد و تطبیق نباید موجب زیر پا گذاشته شدن یکی از ضوابط دین شود، پنجم این که در جریان تطبیق باید نشانه هایی که در آنها احتمال وجود مصادیق جعلی وجود دارد، بر نشانه هایی که جعل شدنی نیستند عرضه شوند. با توجه به پنج معیار یاد شده، می توان به مصادیق واقعی نشانه های ظهور که احتمال تعدد مصداق و جعل در آنها نمی رود دست یافت.

این مقاله درصدد بررسی بحث نوظهور و مهم فلسفه دین و کلام جدید یعنی «تجربه دینی» در جهان غرب با موضوع پررونق در جهان اسلام و تشیع یعنی «تشرفات» برآمده است و بعد از تطبیق دیدگاه های گوناگون تجربه دینی بر تشرفات به این نتیجه می رسد که تشرفات به ساحت مقدس امام زمان (عج) گونه ای از تجربه دینی است.

در قرآن کریم، سه آیه شریفه با تعبیری مشترک از اراده الهی مبنی بر غلبه اسلام بر سایر ادیان خبر می دهند. با توجه به سیاق آیات، وعده مزبور به طور ویژه ناظر بر مغلوبیت نهایی دو دین محرف یهود و مسیحیت است. بنا بر روایات فریقین، تحقق این وعده الهی به دست مبارک امام مهدی (عج) و حضرت مسیح (ع) خواهد بود. البته بنا بر برخی قرائن قرآنی و روایی احتمالا بعد از این غلبه نهایی باز عده ای به صورت پنهانی و منافقانه بر عقاید انحرافی پیشین خود باقی خواهند ماند.