جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم منبع اصلی برای عقاید و معارفی است که انسان را به سوی کمال و رستگاری در دو دنیا راهنمایی می‌کند. از مهم‌ترین عقاید اسلام، زندگی پس از مرگ و عذاب و نعیم در آن است. مسلمانان در اصل وجود حیات اخروی اختلافی ندارند اما در وجود یا عدم حیات برزخی و عذاب و نعیم در آن، نبرد عقایدی هست. پس از اصل وجود آن، پرسش‌های بسیاری در موضوع هست؛ همچون: آیا منظور از قبر، گودال دفن انسان است یا عالم برزخ؟ آیا عذاب فقط در ورودی قبر است یا عذابی دائمی ‌‌و بهشت و جهنمی‌‌ برزخی وجود دارد؟ عذاب به جسد می‌‌رسد یا به روح یا هر دو؟ جسدی که عذاب برزخ به آن می‌‌رسد همین جسد دنیوی است یا جسدی دیگر؟ متکلمان و مفسران برای اثبات زندگی برزخی و جزئیات آن، به آیات متعددی تمسک کرده‌اند، حکما و عرفا نیز دقایق و لطایف آن را تبیین نموده و بسط داده‌اند. پژوهش حاضر از راه بررسی تراث مسلمانان و تمرکز بر تفسیر المیزان و تفسیر ابن کثیر، با روش توصیفی-تحلیلی، اولاً نقاط مهم موضوع را نزد مسلمانان بررسی می‌‌کند آنگاه ادله‌ای که به آن استشهاد شده و معارفی که از آن بدست آمده را همراه با چگونگی استدلال در دو تفسیر می‌‌پوید و به این نتیجه می‌‌رسد که: فشار قبر برای همگان وجود دارد جز آنان که به دلیلی خداوند فشارشان را بردارد. سؤال قبر اقلاً برای آنان که محض ایمان و محض کفرند وجود دارد. عالم برزخ هم وجود دارد که در آن، مؤمن در نعمت است و کافر نصیبی جز هلاک و نابودی ندارد. نیز آنکه عذاب می‌کشد روح است به واسطه جسد برزخی‌ای که از یکسو با عالم برزخ و از سوی دیگر با عقیده و اخلاق و افعال انسان متناسب است. بسیاری قائل به دوام عذاب و ثواب در برزخ به وجود بهشت و جهنم برزخی هستند و برخی هم آن بهشت و جهنم را در پی حسابی مخصوص برزخ می‌‌دانند. از بحث آشکار می‌‌شود که علامه طباطبائی گرچه زندگی برزخی را از ضروریات قرآن و مورد اجماع همه مسلمانان نمی‌‌بیند ولی خود، عذاب و نعیم در قبر -به معنی عالم برزخ- را ثابت می‌‌داند و قائل به نوعی از حیات برزخی پس از مرگ برای شهدا و مؤمنان و به‌جهت بزرگداشت آنان است البته نه برای کافر که حیاتی جز نابودی ندارد. وی ثواب و عقاب در برزخ را در پی حساب برزخی می‌‌داند. ابن کثیر اصل زندگی برزخی در عالم قبر، وجود عذاب قبر فقط برای کفار را ثابت می‌‌داند. عذاب در برزخ هم به جسد و هم به روح می‌‌رسد. و اهل برزخ از دنیا به طور کلی جدا نشده‌اند به‌نحوی که آنان در عالم واسطه هستند نه با اهل دنیا مشغول اعمالند و نه با اهل آخرت مشغول به نتایج اعمال. از مقارنه کلی بین دو تفسیر بدست می‌‌آید که علامه طباطبائی، اصل معارف را از منابع نقلی می‌‌گیرد و با کمک از تخصص‌های عقلی خود آن را بسط می‌دهد و همچون مفسری از حکمای متأله، اشکالات وارد بر نصوص را دور می‌‌کند و ابهامات آن را با توجهات فلسفی و عرفانی -به دور از پیچیدگی‌های آن علوم- برطرف می‌‌کند. اما منهج ابن کثیر، تنها نقلی است از این رو او برای بیان زندگی برزخی و متعلقات آن و رفع ابهاماتش، مأثورات را گرد می‌آورد و اشکالات را با نقل پاسخ می‌گوید که ریشه آن، اهل حدیث بودن اوست.

سیاست دولتها یا به امور داخل کشور مربوط میشود یا امور خارج کشور. بنابر این اصطلاح سیاست خارجی در مقابل سیاست داخلی به کار برده میشود و عبارت است از خظ مشی و روشی که دولتها در برخورد با امور و مسائل خارج از کشور برای حفظ حاکمیّت و دفاع از موجودیّت و کبان خود و تعقیب و تحصیل منافع و ). سیاست خارجی پلی است که سیاست داخلی را به جهان بین الملل11 :1365 مصالح اتّخاذ میکنند (منصوری، ارتباط میدهد. میگوید: جهتی را که یک دولت بر میگزیند و در آن از خود »اصول سیاست خارجی« دکتر قوام در کتاب تحرّک نشان میدهد و نیز شیوه نگرش دولت را نسبت به جامعه بینالمللی، سیاست خارجی میگویند (قوام: ). در مجموع سیاست خارجی، استراتژی و اهداف یک کشور در واکنش به مسائل بینالمللی را شامل 102 :1388 میشود. هر کشوری برای زندگی با دیگران و روابط گوناگون، نیازمند طرح و برنامه و به عبارت دقیقتر و علمی، نیازمند سیاستگذاری خارجی است. در این سیاستگذاری خارجی دوستی مطلق و دشمنی مطلق معنی ندارد. اصولاً هیچ تضمین و توصیه عقلی و عرفی و تجربی وجود ندارد که دولتی، دولت دیگر را همواره دوست مطلق یا « دشمن مطلق و دائمی خود قلمداد کند. بلکه در جهان سیاست، منافع ملّی و مردم هر کشور، اساساً اولویّت ). در مطالعه 327 :1394(صدیق: »نخست هر دولت و دغدغه دولتمردان است و اینگونه نیز باید باشد سیاستهای روابط خارجی و بین الملل، دولت اصلیترین عنصر است. مردم، سرزمین و حاکمیّت یا حکومت، عناصر تشکیل دولت به معنی عامّ آن هستند. دولتها در وضعیّتی میتوانند وارد صحنههای روابط خارجی و سیاست بین المللی شوند و ارتباطات - به ویژه ارتباطات سیاسی- برقرار نمایند که از سوی کشورهای دیگر شناسایی شده و به رسمیّت شناخته شوند. در غیراین صورت، هیچگونه روابط سیاسی وجود نخواهد داشت. دیپلماسی مه مّترین ابزار تحقّق سیاست خارجی است.دیپلماسی عبارت است از فنّ مدیریت تعامل با جهان خارج توسّط دولتها. و میتوان آن را به دیپلماسی شخصی، دیپلماسی مشارکتی و دیپلماسی چند جانبه تقسیم کرد. دیپلماسی شخصی، دیپلماسی مستقیم از راه ملاقات و مکاتبه و گفتگوهای تلفنی سران دولتها است. دیپلماسی مشارکتی، مشارکت چند دولت طیّ معاهدهای است و دیپلماسی چند جانبه هم یک نوع .)و البته ابزارهای دیگری مانند اقتصاد (ابزار مالی و 5 :1393 انفاق نظر و اجماع دولتها است (دهشیری، تجاری) و نظامی ( به عنوان آخرین ابزار و پایان دیپلماسی) هم وجود دارد. لازم به ذکر است که عوامل مختلفی مانند عوامل جغرافیایی، عوامل جمعیّتی، اقتصادی، نظامی و عقیدتی بر سیاست خارجی کشورها تأثیر میگذارند. موضوعاتی مانند انجام انواع معاهدات بین المللی اعمّ از مالی- تجاری، سیاسی و امنیّتی و ... ، صلح، جنگ و جهاد از جمله مهمترین موضوعات سیاست خارجی کشورها محسوب میشوند. در این پژوهش، نویسنده در پی آن است که موضوعات مذکور یعنی معاهدات بین المللی، صلح (به ویژه صلح جهانی) و مسألح جنگ (اعمّ از جنگ نظامی، جنگ اقتصادی و جنگ فرهنگی) را از دیدگاه قرآن کریم و دو تفسیر اجتماعی المیزان و فی ظلال القرآن بررسی کند. « نوشته علّامه سیّد محمّد حسین طباطبائی (به عنوان تفسیر شیعی) و »المیزان فی تفسیر القرآن « دو تفسیر نوشته سیّد قطب (به عنوان تفسیر سنّی) در میان تفاسیر معاصر از جایگاه بلندی برخوردارند. »فی ظلال القرآن جامعه اسلامی را فراگرفته بود و ، این دو تفسیر در روزگاری نگارش یافتهاند که فضای فکری و فرهنگی خاصّی جریان روشنفکری و تجدّد خواهی رو به رشد بودند. در این میان، المیزان و فی ظلال القرآن، با داعیه رصد کردن و میدانداری در آوردگاه اندیشهها تألیف شدهاند و هر دو تقریباً نماینده جریان روشنفکری و به اصطلاح نماینده جریان بازگشت به قرآن کریم تلقّی میشوند. 6 تفسیر المیزان چنان جامع و محقّقانه است که بعضی از قرآن پژوهان آن را دائره المعارف قرآنی و شهر حکمتت پس از آنکه تنها دو مجلّد از المیزان به سال » دار التقریب بین المذاهب الإسلامیّه «نام دادند و استادان و شیوخ وجود » رساله الإسلام « هجری قمری چاپ گردید و در دسترس عموم قرار گرفت در نشریّه خود موسوم به 1375 بیان رسا، پرهیز از تعصّبات مذهبی، پرهیز از بی تفاوتی در برابر مذاهب و جریانها، تکیه بر « ویژگیهایی چون قرآن در فهم کلام الهی، اعتماد نکردن به روایان ناهمگون در فهم قترآن، پرهیتز از تأویتل قترآن بتر مبنتای ) و 210 :1376 (ستجّادی، » دیدگاههای علمی و فلسفی و مذهبی را بارزتترین ویژگیهای این تفسیر برشمردند علمای مشهور اهل سنّت چه در مصر و چه در گوشه و کنار جهان اسلام ضمن انتقتاد از برختی عقایتد و افکتار شیعیانه و به قول آنان متعصّبانه و غلو آمیز علامه در المیزان، آن را جزو بهترین تفاسیر شیعه دانستند و دکتتر در نگتارش تفستیر « وهبه زحیلی صاحب دائره المعارف بزرگ فقهی و تفسیر ارزشمند المُنیر اذعان داشت که ). شیخ جواد مغنیته از 212(همان: »خود از المیزان به عنوان یکی از منابع مهمّ و درخور توجّه بهره جسته است علمای برجسته لبنانی بیان داشتهاند که از وقتی المیزان به دستش رسیده پیوسته به مطالعته المیتزان رغبتت .)70 :1421دارد و المیزان همواره روی میز مطالعه او قرار دارد (حسینی طهرانی، است که جلد اول آن توسّط » فی ظلال القرآن « م) تفسیر 1906 -م1996( مهمّ ترین اثر قرآنی سیّد قطب مقام معظّم رهبری حضرت آیت الله سید علی خامنهای به فارسی ترجمه شده است و مجلّدات بعدی توسّط کتابهای قرآنی دیگری هم ، مصطفی خرّمدل به زبان فارسی برگردانیده شده است. سیّد افزون بر این تفسیر اشاره » مشاهد القیامه فی القرآن الکریم « و » التصویر الفنّی فی القرآن الکریم « دارد که از آنها میتوان به کرد. تفسیر فی ظلال القرآن، رویکردی سیاسی- اجتماعی دارد و روش سیّد در این تفسیر چنان است که نخست بخشی از آیات را ذکر می :ند سپس جوّ عمومی سوره مورد بحث و مسائل تاریخی و اهداف سوره را بازگو میکند.

قرآن کریم با عظمت خود، اقیانوسهای وسیع علم را در بر گرفته است که هر چه تلاش کنیم به آنها دسترسی نخواهیم داشت و چون این کتاب آسمانی خداست که بر بندگانش نازل شده تا برایشان روشن شود. مسیر زندگی آنها و هدایت آنها به راه حق، این حکمت خالق در آن بود که تصویری از زندگی اجتماعی با تمام تناقضات آن ترسیم کند، این تصویری است که تحقیق در فصول و مباحث خود سعی در روشنگری آن داشته است. در ادامه با مقایسه روش شناسی علامه طباطبایی و سید قطب در بررسی یا بررسی ویژگی های تأثیر اجتماعی در قرآن کریم و اتخاذ رویکرد تحلیلی و تبیینی برای رسیدن به نتایج مورد نیاز، اگر توحید به هر خاستگاهی اشاره دارد. مبانی عقیدتی را به او می‌رساند، منشأ واحد را در شاخه‌هایش می‌گستراند - طبق بیان علامت - و اگر توحید با اعتقادات پیوند خورد، علامت آن را با اخلاق پیوند می‌دهد، این همان پیوند متناقض ایمان و کفر - نفاق است. در مورد هدف این پایان نامه، شناسایی نقاط تشابه و تفاوت و تعریف مفهوم توحید از دیدگاه مفسران و تبیین رابطه توحید با جامعه است که مبتنی بر شناخت است. پدیده در بررسی و استخراج نتایج از آن است و در این روش از اینترنت، کتابهای چاپی و مقالات فارسی و عربی استفاده می شود. محقق در تحقیق خود عمدتاً به دو منبع، یعنی تفسیر المیزان طباطبایی و در ظل القرآن سید قطب و منابع دیگر تکیه کرده است. محقق در مطالعه موضوع خود رویکرد تحلیلی و تبیینی را برگزید، زیرا از نظر تناسب با ماهیت تحقیق، مناسب‌ترین رویکرد هستند. این تحقیق به مجموعه‌ای از نتایج دست یافت که از آن جمله می‌توان به دیدگاه دایره‌المعارفی علامه طباطبایی و جامعیت دیدگاه وی به مفهوم توحید و نیز مفهوم جامعه و تلاش علامه طباطبایی در احاطه مفاهیم اشاره کرد. با استناد به نظریه‌های اجتماعی و انسان‌شناختی، که گستردگی دانش او را برای ما آشکار می‌سازد و تلاشی برای به کارگیری این گستردگی در غنی‌سازی تفسیر او. رویکرد ادبی سید قطب مبتنی بر کتب فقهی و حدیثی و سنت بود و گفتار او جهت دار بود، زیرا از اصطلاحات جدید بسیاری استفاده می کرد.

ساختار دستوری در زبان عربی، نقش بسزایی در تغییر معنا ایفا می‌کند به طوری که کوچک‌ترین تغییر در ساختار و چینش کلمات، تغییرات معنایی بسیاری را می‌تواند به دنبال داشته باشد. در همین خصوص، ساختار دستوری و زبانی قرآن کریم نیز در تفسیر نقش آفرینی می‌کند. پایان نامه حاضر با عنوان: (جایگاه علم نحو در تفسیر المیزان) پژوهشی در همین راستا و در قلمرو ارتباط میان علم نحو و تفسیر قرآن کریم به شمار می‌آید. پژوهشگر نخست به مفاهیم و کلیات پژوهش پرداخته و مفهوم دلالت، نحو، دلالت نحوی، و سیره علامه طباطبایی را در بخش نظری و نخست تحقیق گنجانده است. نویسنده پس از ذکر کلیات تحقیق به جایگاه و کاربرد علم نحو در تفسیر المیزان پرداخته است. آراء نحوی علامه طباطبایی در این پژوهش در سه محور نحوی مورد بررسی قرار گرفته است. نخست در بخش مرفوعات، نقش و جایگاه نحوی فاعل، نائب فاعل، مبتدأ و خبر، و کان وأخواتها در تفسیر المیزان آشکار شده است. در بخش منصوبات نیز، کارکرد نحوی مفعول به، مفعول مطلق و مفعول له مورد بررسی قرار گرفته است. محور پایانی تحقیق نیز اعراب جمله می‌باشد که جایگاه جمله شرطیه، وصفیه، حالیه و... در خود گنجانده است. پایان نامه حاضر با تکیه بر روش توصیفی و تحلیلی به نتایج زیر دست یافته است: علامه طباطبایی معتقد است که ساختار و سیاق دستوری، تأثیر بسزایی در آشکار ساختن معانی و مقاصد قرآن کریم دارد و از این رو وی آراء و توجیهات نحوی را منطبق با اهداف، اغراض و معانی آیات قرآن کریم برمی گزیند. صاحب المیزان فقط در زمان نیاز به نظر علمای نحو مراجعه می‌کند به طوری که می توان گفت استفاده از آراء علمای نحو در تفسیر المیزان یک قاعده کلی و همیشگی به شمار نمی آید. علامه به دیدگاه های یک مدرسه نحوی خاص متعهد نیست، بلکه وی، نظرات نحوی خود را مطابق با معانی و مقاصد آیات قران کریم برمی گزیند.

از میان اقسام توحید در معارف قرآن، «توحید در ربوبیت» جایگاه ممتازی را به خود اختصاص داده است؛ به گونه‌ای که برخی بر این باورند که اکثر آیات مربوط به خداشناسی معطوف به توحید ربوبی هستند. یگانگی خداوند در تدبیر و کارگردانی عالم هستی مورد اتفاق همه مفسران بوده اما برخی تفاصیل آن نزد مفسران مختلف، متفاوت است. ایده اصلی این نوشتار بررسی تطبیقی محوریت توحید ربوبی در تفسیر المیزان و المنار با هدف شناسایی و تحلیل نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه دو مجموعه تفسیری نامبرده است. بدین منظور با تقسیم معارف قرآنی به اعتقادی و ارزشی، محوریت توحید ربوبی را در دو حوزه مذکور مورد پی‌جویی قرار دادیم. یافته‌های این پژوهش نشان داد که المیزان و المنار در محوریت توحید ربوبی، فطری بودن، و قابل اثبات بودن آن با دلایل عقلی، همسو و هم‌نظر هستند. همچنین آنها در تبیین رابطه میان توحید ربوبی و اصول اعتقادی عدل و معاد فی‌الجمله مسیر مشترکی را پیموده‌اند؛ به موازات این اشتراکات، علامه طباطبائی و رشیدرضا در مفهوم‌شناسی واژه «رب» و مشتقات آن معنایی متفاوت از دیگری را برگزیده‌اند و به تبع آن، در بیان تلازمات مفهومی ربوبیت الهی با سایر صفات، نظرات متفاوتی ارائه نموده‌اند. در تبیین اصل اعتقادی نبوت نیز در مورد محدوده رسالت انبیاء، قدرت پیامبران در تصرف امور و معجزات آنان دو مفسر نامبرده هم‌رأی نبوده-اند؛ در زمینه محوریت توحید ربوبی و معارف ارزشی مؤلفان المیزان و المنار به یکدیگر نزدیک بوده و اعتقاد به توحید ربوبی را موجب تغییرات سازنده بینشی و کنشی انسان موحد می‌دانند که ثمره عملی آن پیدایش و تقویت رفتارهای ارزشی و اخلاقی در او خواهد بود.

در قرآن کریم، مجاز به استفاده از عبارات و الفاظ مجازی برای انتقال پیامهای عمیق و غیرمستقیم اشاره دارد. قرآن کریم از روش‌های مختلف برای انتقال اندیشه‌ها، مفاهیم و معانی استفاده می‌کند و استعاره یا مجاز یکی از این روش‌هاست. مجاز به معنای استفاده از کلمات یا عباراتی که به صورت مجازی در قرآن کریم به کار رفته‌اند و به جزئیات خاصی اشاره نمی‌کنند، بلکه برای انتقال یک مفهوم یا اندیشه عمیقتر به کار می‌روند. این استعاره‌ها باعث ایجاد تصویرسازی زنده و قوی در ذهن شنونده می‌شوند و عموماً از طریق مقایسه، تشبیه یا تجسم استفاده می‌شوند. مجازها در قرآن کریم برای تداعی عمق و تأثیر بیشتر پیام‌های الهی به کار رفته‌اند و توجه شنونده را به سمت آن مفهوم یا معنی واقعی‌تر هدایت می‌کنند. آنها از زبانی فصیح و زیبا استفاده می‌کنند تا بهترین تأثیر را بر شنونده بگذارند و عمق پیام الهی را منتقل کنند. نظریه حقیقت و مجاز تقریری است که در هنگام چند معنایی الفاظ یا زمانی که یک لفظ چند دلالت محتمل داشته باشد، استعمال می‌شود. این نظریه تأیید شده است و از سوی علمای اهل سنت و تشیع حمایت می‌شود، اما برخی افراد مخالفت کرده‌اند و اعتراضاتی را برای تقسیم بندی کلمات به حقیقت و مجاز مطرح کرده‌اند. از این رو شناخت آموزه‌های قرآن از صدر اسلام تا کنون با عنوان تفسیر قرآن کانون مورد توجه مسلمان به ویژه اندیشمندان علوم قرآنی بوده وهست. بحث حقیقت و مجاز یکی از مسائل علم بیان است. که در این تحقیق به دلیل تاثیر مستقیم در تفسیر قرآن جایگاه ویژه‌ای دارد، از این رو اثبات مجاز در قرآن اهمیت دارد. اهمیت این پژوهش در بررسی و آشکارسازی دیدگاه‌های علامه طباطبایی و سید قطب درباره تفسیر و تقسیم‌بندی آیات به حقیقت و مجاز، نه تنها به دلیل قبول و احترام علمی که در جامعه تفسیری و مجاز برخوردارند، بلکه همچنین به دلیل تأثیر و تأثرگذاری این دیدگاه‌ها در جامعه و فهم بهتر از معانی قرآنی است. این پژوهش برای جمع‌آوری داده‌ها از منابعی کتاب المیزان فی تفسیر القرآن و فی ظلال القرآن بهره ‌برده. بر اساس روش توصیفی-تحلیلی یافته‌های این پژوهش به این اشاره دارند که دلایل ایجابی از طرف موافقان مجاز در قرآن برخی آیات، روایات وبلیغ تر بودن مجاز نسبت به حقیقت است ودلایل مخالفان مجاز در قرآن مانند دروغ بودن مجاز، قابل نفی بودن آن، سقوط حجیت وسقوط اعجاز قرـن، دلایل سلبی وقابل نفی اند. علامه طباطبایی ضمن پذیرش این دلایل، مجاز در برخی آیات را در صورت داشتن قرینه و مؤثر بودن در تفسیر آیه می‌پذیرد. اما سید قطب در فی ظلال القرآن بر این باور است که مجاز در قرآن به برانگیختن تدبر و تفکر در خواننده کمک می کند، زیرا در جهت گسترش افق های فهم و تحریک تحقیق و کاوش در معانی قرآن عمل می کند. قرآن کریم به برکت استفاده از مجاز قادر است از الفاظ تحت اللفظی فراتر رفته و حقایق معنوی و ابدی را بیان کند که فراتر از مرزهای زمانی و مکانی است.

عنوان (ویژگی های اندیشه تربیتی در پرتو تفسیر المیزان علامه طباطبایی)، بررسی اندیشه تربیتی اسلامی در هر مرحله از تاریخ آمده است تا دانشجو را قادر سازد تا چگونگی انجام آن را توضیح دهد. بر بهترین راه ها و روش ها، در تدوین ذهن انسان مسلمان با توجه به داده هایی که در زندگی روزمره خود می بیند، ایستادگی کنید و یکی از مهم ترین ویژگی هایی که انسان را از بقیه موجودات متمایز می کند، مسئله تفکر و تفکر است. تعلیم و تربیت که انسان از طریق تعلیم و تربیت به مرحله کمال اخلاقی می رسد هدف از مبحث شناسایی ویژگی های برنامه درسی اسلامی در تعلیم و تربیت مورد نظر علامه طباطبایی رحمه الله بود. - و برای آشکار ساختن مفهوم خود از ماهیت انسان و برجسته ساختن برداشت خود از ارزش های تربیت اسلامی، دیدگاه خود را برای تحول اجتماعی و فرهنگی، دیدگاه وی را نسبت به خانواده مسلمان به عنوان واسطه تربیتی و تربیتی جامعه مسلمان بدانیم و اهمیت پژوهش از تلاش برای آشکار ساختن جنبه های تربیتی در دین مبین اسلام ناشی می شود. هدف از آن ایجاد یک نظریه تربیتی اسلامی قابل استفاده برای آیندگان و شناسایی دیدگاه علامه طباطبایی در مورد خانواده مسلمان و تبیین چگونگی تربیت جامعه اسلامی است. بیان برخی از پژوهش های قبلی در همین زمینه که به برخی از آنها اشاره می کنیم، به عنوان مثال: و مفهوم فطرت انسان در اندیشه تربیتی اسلامی: حسین فواد احمد، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده معارف، دانشگاه عین شمس، سال 1367 شمسی. محقق با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، با تکیه بر آرای فلاسفه قدیم و مقایسه آن با آرای فلسفی دانشمندان مسلمان در این بخش، و نیز با اخذ نظرات علامه طباطبایی در این بخش، به تبیین آن پرداخته است. نظرات مخالفان و موافقان با نظراتی که در این زمینه ارائه می کند، سپس تحلیل آن آراء و تبیین اینکه چه نظراتی در مورد جامعه اسلامی صدق می کند و هدف این است که نشان داده شود جامعه اسلامی از چه چیزی در پیشرفت و پیشرفت خود بهره می برد. رنسانس تا به پیشرفت بشری برسد و به جای رهبری و رهبری امت اسلامی، ملت‌ها را چه در این دنیا به وسیله منجی خود امام حجه - عجل الله تعالی فرجه الشریف - به سوی رستگاری و سربلندی هدایت کند. امداد - یا ثواب اخروی آن با رهایی از آتش جهنم که خانواده اساس تشکیل جامعه و راز وجود آن و اولین هسته ماندگاری آن است.تمدن اسلامی بدون تکمیل تربیت دینی اعم از اعتقادی و اخلاقی و برای رسیدن به چشمگیرترین نتایج در این بخش، التزام به آموزه‌های اسلام از هر سو و جوانب، راه توسعه، ترقی و شکوفایی است

پژوهش در مورد فقر و غنای مادی، به دلیل پیامدهای منفی یا مثبتی که بر آن مترتب می شود، یکی از مباحث ضروری در زندگی مادی انسان است و این مسئله ای است که پژوهش حاضر با عنوان «فقر و توانگری مادی از منظر علامه طباطبایی در تفسیر المیزان براساس ترتیب نزول» در صدد تبیین آن است. این پایان نامه به بررسی تفسیری موضوعی فقر و غنا و پیامدهای آن دو که موجب مدح یا ذم می شود، می‌پردازد. به منظور دستیابی به این هدف نگارنده با روش تحلیلی توصیفی به واکاوی آیات، بررسی پیامدهای فقر و غنا و تبیین نظر علامه طباطبایی در مورد آنها اهتمام می‌ورزد. پس از بررسی موضوع و تحلیل پیامدهای فقر و توانگری مادی در قرآن کریم براساس ترتیب نزول و از دیدگاه علامه طباطبایی، چنین حاصل شد که خداوند متعال در صدد مدح و ذم فقر و غنا نیست، مگر اینکه پیامدهای مثبت یا منفی بر آن دو مترتب باشد؛ همانطور که آیات مکی و مدنی مرتبط با این دو موضوع نیز حاکی از آن است، و هدف نهایی از آن دو حفظ کرامت انسان و شان و منزلت اوست. پس هرچیزی موجب عزت شود، چه فقر و تنگدستی باشد و چه غنا و ثروت، مستحق ستایش، تشویق و تاکید بر آن است و هرچه باعث ذلت انسان و نابودی کرامت او شود، چه فقر و تهیدستی باشد یا غنا و ثروت، مستحق نکوهش و اجتناب است. توجه به موضوع فقر و توانگری مادی با چنین بیان و تفصیلی را تنها در قرآن کریم می توان یافت که از ویژگی ها و اهدافش هدایت انسان به کمال مطلوب است و این نتیجه ای است که می توان از خلال کلمات علامه طباطبایی در تفسیر آیات مرتبط با فقر و غنای مادی بدان دست یافت.

امداد الهی از مهم ترین موضوعاتی هست که توجه محققان را به خود جلب کرده است و شکی نیست که این جهان بر اساس نظام احسن شکل گرفته است و همچنین خلقت موجودات هم به همین شکل است و خداوند آنها را بر اساس اسباب و قوانین عام خلق کرده است که موجودات از این قوانین تخلف نمیکنند و سنت های الهی مجموعه قوانین ثابت در نظام هستی اعم از قوانین مادی و معنوی هستند که نظام خلقت بر اساس آنها اداره می شود و تخلف ناپذیر هستند و سنت امداد الهی از این سنن هست و همه موجودات برای رسیدن به کمال محتاج آن هستند.از برترین تفاسیر که در این مورد سخن گفته است، تفسیر المیزان علامه طباطبایی است که خوانند در خلال آیات متعدد می تواند به دیدگاه ایشان در این باره پی برد. در این رساله با روش توصیفی تحلیلی نظرات ایشان در خلال آیات متعدد امداد مورد مطالعه قرار گرفته است و از نظر ایشان خلقت، از خداوند شروع شده و به او منتهی می شود و سیر جامعه وتاریخ قانونمند است و خداوند انسان را خلق کرد و موجودات را به تسخیر او درآورد و او را امداد کرد که اگر از این نعمت ها در جهت الهی استفاده کند مشمول امداد الهی می شود عواملی مانند ایمان، تقوا، استغفار، صبر، استغاثه به خداوند و مانند آنها و اگر نعمت های الهی را در مسیر عصیان به کار برد و دچار کبر، غرور، ظلم و مانند آنها بشود از امدادهای الهی محروم خواهد شد.

در قرآن کریم آیات فراوانی ناظر به بحث ایمان وجود دارد. در این آیات زوایای گوناگونی مطرح شده که در یک نگاه می‌توان آنها را چنین طبقه‌بندی کرد: یک، برشمردن ویژگی‌های ایمان و مؤمنان، دو، رهآورد یا آثار ایمان و عمل مؤمنانه که خود شامل دنیا و آخرت نیز می‌شود و سه بحث از تقابل ایمان با کفر یا اهل ضلالت و به طور کسانی که ایمان ندارند. حال مفسران فریقین اسلام و روایات اهل بیت (ع) هر کدام از سویی در باب مسائل ناظر به ایمان بحث تفسیری نموده و زوایای آن را شرح دادند. این تحقیق که در زمره کلان پروژه‌ی مقایسه‌ی نگاه‌های تفسیری مفسران و احادیث امامیه است رسالت خویش را در مقایسه‌ی موضوع ایمان قرار داده است. برای این تحقیق که با روش مقایسه‌ای صورت گرفته است، دو مفسر برجسته فخر رازی از مفسران اهل سنت و علامه طباطبایی از مفسران شیعی انتخاب شدند تا وجه برجستگی این طرف حفظ شود. در روایات نیز مهم‌ترین میراث حدیثی به جای مانده که معمولاً آثار مدرسه قم می‌باشد مورد توجه قرار گرفته است. در موضوع "ایمان" تفاوت‌های نظری اندکی مابین مفسران با روایات وجود دارد. بلکه تفاوت ایشان عموماً در جزئیات حقیقت ایمان است. به علاوه اگرچه در نگاه مفسران گاه ادبیات کلامی، فلسفی یا عرفانی مورد توجه و استفاده بوده است ولی تأثیر شگرفی در تبیین "ایمان" نداشته است. لازم به ذکر است که در پایان پژوهش به این نقطه دست می یابیم که تعریف ایمان از منظر علامه طباطبایی به صواب نزدیک تر است چرا که از منظر ایشان ایمان تصدیق قلبی است که بدون التزام عملی ره به جایی نمی برد و این نوع نگاه با غایت هدایت بشری همسانی بیشتری دارد.