جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خانواده اولین جایی است که آدمی پس از تولد در آن قرار دارد و تحت ولایت پدر و مادر خود زندگی می کند. دین اسلام بنا بر در نظر گرفتن تفاوت های پدر و مادر ، امر ولایت بر فرزندان را بر عهده پدر و جد پدری گذاشته است و این امر در ادواج دختران و احکام آن به وضوح دیده می شود. این مقاله در صدد است که این ولایت و شرایط سقوط آن و اختیار دختر در ازدواج را از جنبه فقهی آن مورد بررسی قرار دهد.

براساس فتوای مشهور فقيهان شيعه و برخی از فرَق اهل سنت (حنبلی ها) ميان ديه زن و مرد در بعضی موارد، تفاوت است و قانون مجازات اسلامی هم، كه براساس فقه اماميه تدوين گرديده است، قائل به اين نظريه می باشد (ق م ا، ماده 300 سابق و ماده 550 لاحق)، اگرچه اين نظريه درميان فقها مخالفانی نيز دارد. از طرف ديگر در سال های اخير، با توجه به گسترش جريان های فمنيستی سعي بر اين می گردد كه بيان كنند اسلام و به ويژه فقه شيعه پويايی لازم را نداشته و منجر به تبعيض جنسيتی و در برخی موارد ترويج خشونت عليه زنان گرديده است. در اين مقاله سعی داريم تا با بررسی تفاوت ديه زن و مرد از منظر فقه پويای اماميه و حقوق اسلامی، جامعيت احكام و فلسفه مندی اين تفاوت را به شيوه اسنادی مورد بررسی قرار دهيم، لذا پس از بازتاب مباحث فراوان انجام شده بين اين دو نظريه، معلوم شد كه براساس مبنای تشيع اين احكام معتبر، مخالف با قرآن و سنت نيست، و اين مساله در نظام حقوقی اسلام با ديگر مقررات موجود در اين نظام هماهنگ است؛ همچنين تفاوت های جسمی و روحی زنان با مردان لازمه نظم آفرينش است و موجب تغيير احكام دين نمی شود.

یکی از شرایطی که فقهاء برای صحت ولازم الوفاء بودن شروط ضمن عقد ذکرکرده اند،مجهول نبودن شرط می باشد.براساس این شرط،چنانچه طرفین عقد،شرط مجهولی را درضمن معامله قرار دهند،مثل اینکه زمان مجهول ونامعلومی را درتسلیم ثمن یاتحویل مبیع شرط کنند،چنین شرطی باعث مجهول شدن ثمن یا مثمن می گرددودرنهایت منجربه بطلان معامله خواهدشد.فقهای امامیه دررابطه با معلوم بودن موضوع شرط وباطل ومبطل بودن شرط مجهول درصورت سرایت وعدم سرایت جهل آن به عوضین معامله، نظرهای عدیده ای مطرح کرده اند که پذیرش هریک ازنظریات ایشان آثارمتفاوتی درعقود وقراردادها به دنبال خواهد داشت.شیخ انصاری وامام خمینی (ره)نیزدررابطه با مسئله شرط مجهول واستناد به حدیث غرر،بحث های دامنه داری را مطرح نموده اند.شیخ انصاری دررابطه با حکم شرط مجهول معتقداست که جهالت شرط همواره موجب مقداری غرر دراصل عقدمی شودوبنابراین شرط مجهول مطلقاً باطل ومبطل عقدمی باشد.امام خمینی(ره)نیز به منظوراثبات بطلان شرط مجهول،روایات وارده درنهی از«غرر»را مورد استناد قرار داده اما درپایان ،مسئله را محل اشکال می داند.ایشان برخلاف نظرشیخ انصاری، شرط مجهول راتنها درصورتی باطل ومبطل عقدمی داندکه جهالت آن به عوضین عقدسرایت کند.

عرف دارای پیشینه وقدمتی دیرین در جامعه بشری است ؛واز نظر تاریخی مقدم بر سایر منابع حقوق به شمار می رود. عرف که در واقع تکرار تدریجی اموری است که بدون دخالت قانون گذاردراثرنیازهای جامعه به صورت قاعده ای الزام آور بروز می کند؛ بخش عمده ای از متون فقهی وحقوقی را شامل می شود به طوری که بسیاری از مباحث فقهی در بر دارنده مسائل وموضوعات عرفی است ،لذاعرف عام یا بنای عقلاء که با تعابیردیگرینیز ،چون امارات عقلائیه،عرف عقلاء،سیره عقلاءو....تعبیرشده است درصورت عدم تعارض با شرع با شرایطی ،اثرچشمگیری برفقه وحقوق داشته است ؛چرا که لازمه پویایی وبالندگی فقهوپاسخگویی به مشکلاتومسائل مستحدثه چیزی جز این نیست.عرف دارای سابقه طولانی تریدر نزداهل سنت؛ نسبت به فقه شیعه است .حجیت واعتبار عرفنزد آنانتا جایی است که در کنار وهم تراز قرآن وسنت قرار می گیردوبرایاثبات حجیت آن ،به قرآن وروایات ،اجماع وقواعد فقهیه استناد می کنند؛ ولی غالبافقهای شیعه حجیتی غیر استقلالی برای آن قائل شده اما با این حال به دلیل نقش انکار ناپذیر آن ،در فقه وحقوق از آن استمداد می جویند در عین حال دغدغه مندگرایش به عرفی شدن ودوری ازفقه سنتی هستند وهمواره سعی دراحتیاط دارند؛در این پژوهش سعی شده آراء ونظریاتحضرت امام خمینی (ره)درعرف از زوایای گوناکون ومختلف تبیین ومنعکس گردد.

ارکان اصلی شکل‌دهی به هویت اجتماعی و تمایزات یک جامعه عبارتند از: باورها (جهان‌بینی)، ارزش‌ها (ایدئولوژی) و سبک زندگی (نظام ترجیحات رفتاری) آنان. الگوی همسرداری از دیدگاه اهل‌بیت(ع)، به عنوان یکی از مهم‌ترین مصادیق سبک زندگی، هدف پژوهش حاضر بوده است. این پژوهش از تحقیقات کیفی بوده و با روش توصیفی‌ـ تحلیلی انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که در سبک همسرداری اهل‌بیت(ع) نکات زیر مورد توجه بوده است: 1) هماهنگی با اهداف خلقت انسان؛ 2) رشد معنوی و مادی؛ 3) جامعیت ابعاد زندگی؛ 4) رفتار متناسب با توانمندی‌های افراد؛ 5) تفاوت‌های روان‌شناختی زن و مرد؛ 6) نیازهای مادی و معنوی افراد؛ 7) التزام به اخلاق و حقوق در خانواده؛ 8) نیازهای جنسی و عاطفی؛ 9) تفریح و شادی و لذت‌های حلال؛ 10) توصیه‌های مؤکد به مدارا، گذشت، احسان، خوش‌زبانی، صرفه‌جویی، رازداری، ادب و... .

؛رساله موجود، در خصوص یکی از مهمترین و پرثمرترین قواعد فقهی نگراش یافته، که اهمیت و ارزش آن بحدی است که در خصوص آن گفته شده که اگر این قاعده نباشد، اختلاتل در نظام معاش و معاد مردم حاصل می گردد، که هم دارای بعد اخلاقی و هم زمینه های متعدد فقهی است. در این رساله اصل صحت در نزد امامیه مورد بررسی قرار گرفته ، که در فصل 4 نگارش یافته است. فصل اول کلیات است که شامل مقدمه و پیشینه بحث، تعریف لغوی و اصطلاحی قاعده، اصل، صحت و عمل می باشد. ضمن اینکه پس از تعریف اصل و قاعده به تناسب تفاوت قاعده فقهی با قاعده اصولی و مساله فقهی بیان گردیده است. و نیز در بحث تعریف صحت، اقسام آن و تعریف احکام تکلیفی و وضعی بیان شده. پس از آن موارد استعمال کلمه صحت و تفکیک محل نزاع در اصل بیان گردیده است. سپس با بیان انواع تقسیم بندیهای که نسبت به قواعد فقهی صورت گرفته جایگاه این قاعده در میان دیگر قواعد فقهی تبیین شده. در فصل دوم اصل صحت در عقود و ایقاعات بدلیل اینکه از حیث مدرک و اختلافی که در طرح بحث آنها بین برخی علماست و گاهی جدا مطرح شده، در اینجا نیز بصورت فصلی مستقل، آنهم جهت ارائه مدارک آورده شده که شامل یک مقدمه و دو بحث در شبهات حکمیه و موضوعیه است. در فصل سوم الصاله الصحه در فعل مسلم یا غیر به معنای عام که اهم شامل اصل صحت در عقود و ایقاعات است و هم غیر اینها مطرح شده، که با توجه به مدارک که دسته ای بیانگر بعد اخلاقی اصل هستند، در دو مبحث اصل صحت فقهی و اخلاقی مطالب مطرح شده. در هر کدام نیر معنی و مفهوم اصل، ادله و خلاصه مطالب مطرح گردیده. بعلاوه اینکه در مبحث اصل صحت فقهی تنبیهاتی را که علما بزرگوار ذکر کرده اند، آورده شده. و نیز در همین مبحث چگونگی تفکیک اصل صحت از قاعده فراغ و تجاوز بیان شده و حدود آن از قاعده فساد تمیز داده شده است. و در نهایت، استئنائات قاعده، تعارض اصل با اصل استصحاب و جریان اصل در اقوال و اعتقادات بیان گردیده و نیز مختصری درباره اصل صحت در اعمل کفار آمده است. در فصل چهارم خلاصه مطلب، ثمرات و نتایج اصل، امتیاز رساله و مشکلات موجود باضافه پیشنهادات در خصوص قواعد فقهی و موادی از قانون مدنی بیان گردیده است.

یکی از مباحث مهم در علم حقوق و بویژه فلسفه حقوق بحث از مبنا و هدف حقوق است. در هر یک از نظام‌های حقوقی جهان معاصر به اعتبار دیدگاه‌های کلی نسبت به جهان و انسان (جهان‌بینی) هدف و مبنایی را برای حقوق در نظر گرفته‌اند. عدالت و آزادی و تأمین مصالح و نظم اجتماعی از جمله مبانی و اهدافی است که در نظام‌های گوناگون حقوقی برای این رشته در نظر گرفته شده است. در نظام حقوق اسلامی نیز در چارچوب نگاه جامع به جهان و انسان و رابطة انسان با جهان هستی و جاودانگی انسان، مبنای حقوق بر قدر و حد و حق استقرار یافته است و تأمین سعادت فردی و اجتماعی در دنیا و آخرت از اجرای مقررات حقوقی لحاظ شده است. این مقاله در دو بخش کلی هدف و مبنای حقوق تحریر یافته و حسب مورد، نظام‌های گوناگون در آن بررسی شده است.

موضوع حقوق انسان در قرآن به شیوه هاى گوناگون در سال هاى اخیر موضوع مقالات قرآن پژوهان قرار گرفته است اما پژوهش حاضر با رویکردى تاریخى مى تواند دیدگاه هاى تازه اى را درباره این موضوع پیش روى خوانندگان خود قرار دهد. نخست آن که به روشن شدن ابعاد تاریخى اجتماعى سال هاى نخستین بعثت کمک کرده و قرآن را به عنوان منبعى تاریخى مورد توجه پژوهشگران قرار مى دهد. دوم آنکه مى تواند نشان دهد که مبناى دعوت نخستین اسلامى حق یا تکلیف است و به خوانندگان معیارى روشن در این باره ارائه مى کند و مسائل معنوى را نیز از حقوق انسانى به شمار آورده است.

این تحقیق بر آن است که با توجه به آیات قرآن کریم و روایات (حقوق بشر) را مورد بررسی قرار دهد . در فصل اول ضمن بیان روشنی از ابعاد مختلف مسئله ، ضرورت این تحقیق اثبات گردیده است و برای رسیدن به هدف نهایی این تحقیق ( حقوق بشر از دیدگاه قرآن و روایات ) اهداف ویژه ای شامل ، بررسی معنای لغوی و اصطلاحی حقوق بشر ، بررسی پیشینه ی تاریخی حقوق بشر در جهان ، بررسی انگیزه ی وضع حقوق جهانی بشر ، بررسی تعیین حقوق بشر از دیدگاه اسلام ، اعلامیه ی جهانی حقوق بشر ، بررسی منابع و مبانی حقوق بشر از دیدگاه اسلام مطرح شده و برای رسیدن به این اهداف سؤالاتی به قرار ذیل آمده است : معنای لغوی و اصطلاحی حقوق جهانی بشر چیست ؟ پیشینه ی تاریخی حقوق بشر در جهان چگونه است ؟ انگیزه وضع حقوق جهانی بشر چیست ؟ تعیین حقوق بشر از دیدگاه اسلام به چه صورت است ؟ اعلامیه ی حقوق جهانی بشر چیست ؟ منابع و مبانی حقوق بشر در اسلام چیست ؟ مقایسه میان حقوق بشر از دیدگاه اسلام و غرب چگونه است ؟ مزایای حقوق بشر از دیدگاه اسلام چیست ؟ در فصل دوم تعدادی از متون مرتبط با موضوع ، مورد بررسی قرار خواهد گرفت . در فصل سوم با توجه به ماهیت و هدف موضوع ، روش تحقیق توصیفی- تحلیلی برای انجام پروژه برگزیده شده است و فن تحقیق هم کتابخانه ای می باشد . با توجه به بررسی های انجام شده نتایج ذیل حاصل شد : حق در لغت به معنای راست ، درست و ضد باطل است و بشر در لغت به معنای مردم ، آدمی و انسان است و در اصطلاح ، حقوق بشر حقوق بنیادین و پایه ای است که هر انسان از آن جهت که انسان است فارغ از امتیازات فردی و هر عنوان عارضی دیگر بر او ، از خداوند دریافت کرده است . پیشینه ی تاریخی حقوق بشر به این صورت می باشد که حقوق بشر امری کاملاٌ نوپا و مربوط به عصر جدید نیست بلکه توسط منابع تاریخی کاملا" روشن می شود که حقوق بشر ریشه ای تاریخی دارد . انگیزه وضع جهانی حقوق بشر در اسلام ، حق توحید است و آیات و روایات زیادی به این مطلب اشاره کرده اند ، آزادی ، عدل و . . . هیچ یک هدف حقوق بشر نمی باشند بلکه مراحلی برای دستیابی به همان هدف نهایی یعنی لقای پروردگارند اما در حقوق بشر غربی این انگیزه به خود فرد بر می گردد . و با تکیه بر راسیونالیسم بر این باور است که هیچ مرجعی بجزء عقل بشر برای داوری وجود ندارد و آزادی ، عدل و . . . هر کدام هدف حقوق بشر می باشد. تعیین حقوق بشر از دیدگاه اسلام از آن خداوند است چون خداوند نه تنها خالق جهان هستی است بلکه به تنهایی و بی هیچ شریکی جهان را تدبیر و نیز قوانین حاکم بر افراد و جوامع انسانی را وضع می کند و انسان مکلف است که فقط از دستورات و قوانین او اطاعت کند . اعلامیه حقوق جهانی بشر اعلامیه ای است که دارای موادی می باشد که هر فرد انسانی طبعاً دارای آن است. منابع حقوق بشر از دیدگاه اسلام کتاب ، سنت و عقل است و مبانی حقوق بشر که عبارتند از حق حیات ، تعلیم و تربیت ، آزادی ، عدل و کرامت انسانی. در مقایسه ی میان حقوق بشر از دیدگاه اسلام و غرب شباهت ها و تفاوت هایی که هر کدام از آن مواد حقوقی از دیدگاه اسلام و غرب دارند به صورت جزئی مورد بررسی قرار داده ایم . مزایای حقوق بشر که از دیدگاه اسلام عبارتند از : برتری زیر سازهای داخلی ، فاعلی و غایی ، برخورداری از ضمانت اجرا و سازگاری و هماهنگی حقوق بشر . محقق در انجام پروژه با محدودیتهایی از جمله عدم دسترسی به منابع دسته اول روبه رو بوده است . در این زمینه پیشنهاد می گردد از کتب تفسیری و روایات استفاده شود .

انسانها از اشیائی که خداوند متعال خلق کرده است بهره می برند و این بهره برداری را تعمیم داده از همنوعان خود نیز می خواهند استفاده بکنند که سبب تزاحم منافع انسانها می شود و اگر رهبری برای جامعه وجود نداشته باشد منجر به هرج و مرج می شود. و فقط آنکسی می تواند اداره امور جامعه را بدست بگیرد که قوانین عادلانه الهی را به اجراء بگذارد و رهبری اش به تأیید الهی رسیده باشد. پیامبر اکرم ص علاوه بر نبوت و رسالت منصب امامت و رهبری جامعه اسلامی را بعهده داشت و برای بعد از خودش نیز رهبرانی بصورت ائمه اثنا عشر تعیین فرمود. امام رهبری دینی اجتماعی و اخلاقی مردم را بعهده دارد برای مردم معارف الهیه را بیان می کند هدایت باطنی انسانها را انجام می دهد و در موارد لازم تکوینی استفاده می کند اداره امور اجتماعی را بدست می گیرد و از نظر اخلاقی اسوه ای برای تمام انسانها می باشد. ویژگیهای که امام باید داشته باشد یکی عصمت است باین معنی که هیچگونه خطای که او را از صراط مستقیم باز دارد مرتکب نمی شود و دیگر اینکه علمی که برای هدایت بشری لازم است را دارا می باشد و علمش هم موهبتی است نه اکتسابی در مورد صفات دیگر می توان چنین متذکر شد اینکه امام از تمام مردم افضل می باشد و دارای صفاتی مانند شجاعت، عدالت، سخاوت، اخلاص، اخلاق متعالی، صبر و آگاهی از سیاست زمان می باشد. اینکه امام توسط چه کسی تعیین می شود میان شیعه و اهل سنت اختلاف است اهل سنت قایل اند که امام بوسیله بیعت اجماع و یا رأی اهل حل و عقد تعیین می شود یعنی مردم در انتخاب امام دخیل هستند ولی شیعه قایل است که امامت یک منصب الهی است و امام توسط خدا تعیین و بوسیله پیامبر اعلام می شود برای این قول شیعه دلائل گوناگون تاریخی قرآنی و روائی وجود دارند. حکومت اسلامی حکومتی است که حاکم آن کسی باشد که آشنائی کافی از اسلام داشته باشد و قوانین اسلامی را در جامعه باجراء در آورد و بفعلیت رسیدن حکومت اسلامی مردم نقش مهمی را ایفا می کنند.