جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«الخراج»، برگردان فارسى کتاب معروف قدامة بن جعفر کاتب بغدادى «الخراج و صنعة الکتابة» به قلم دکتر حسین قره‌ چانلو است. اگر چه از کتاب مذکور تنها جزء دوم آن به‌ دست ما رسیده ا ست؛ اما همین مقدار نیز به لحاظ محتواى جغرافیایى آن از اهمیت خاصى برخوردار است. «الخراج» کتابی است درباره خراج و مالیات که به زبان عربی، بین سال‌ های ۳۱۶ تا ۳۲۰ ق نوشته شده است. هدف اصلی نویسنده، توصیف مملکت اسلام و حدود و ثغور آن، خصوصا قسمت مجاور با امپراطوری روم شرقی بوده که وی آن را بزرگ‌ ترین دشمن اسلام می‌ دانسته است. اطلاعات نویسنده از جغرافیای ریاضی و توصیف کوه‌ ها، رود ها و هفت اقلیم و نیز توجه خاص وی به نواحی مجاور جهان اسلام، سبب اهمیت کتاب شده است.

کتاب «نهج البلاغه از دیدگاه مقام معظم رهبری» تالیف آیت الله سید علی خامنه ای می باشد که توسط محمدمهدی علیقلی گردآوری شده است. این کتاب از 14 فصل تشکیل شده است که آشنایی با نهج البلاغه، تاریخچه نهج البلاغه، نقش نهج البلاغه در جامعه اسلامی، جهان اسلام و نهج البلاغه، نقش وزارت آموزش و پرورش در احیای نهج البلاغه و... موضوعاتی هستند که در این مجموعه آورده شده اند.

علم منطق در جهان اسلام همانند دیگر شاخه‏هاى علوم و فلسفه در قرون وسطى کاملا غربى [یونانى] است و با فلسفه شرقى [فلسفه هندوچین] هیچ گونه ارتباطى ندارد. این منطق همان گونه که توسط مکتب ارسطوئى متاخر یونانى حفظ و منتقل شده بود، تماما به تقلید از سنت‏یونانى کلاسیک توسعه یافت. مقاله حاضر ترجمه مقاله کوتاهى است از دانشمند برجسته آلمانى; نیکلاس رشر که تکامل منطق را در جهان اسلام از نقطه شروع آن در اواخر قرن هشتم [قرن دوم هجرى] تا افول آن در قرن شانزدهم میلادى [قرن دهم هجرى] به اختصار و تنها با ذکر مهمترین گرایشها، شخصیتها و موفقیتها شرح مى‏دهد.

در این رساله به شریعت در فلسفه سیاسی فیلسوفان اسلامی(فارابی، ابن سینا و ابن رشد )پرداخته ایم.در این رساله فلسفه سیاسی به مثابه پارادایم در نظرگرفته شده است. در واقع، با توجه به آراء و اندیشه های توماس کوهن و بازتاب آن در علوم سیاسی و فلسفه سیاسی بویژه شلدون ولین، به تبیین شریعت در فلسفه سیاسی فیلسوفان جهان اسلام پرداخته شده است و فلسفه سیاسی هر فیلسوف را به مثابه یک پارادایم مطرح شده است:1-پارادایم تقارنی دیدن فلسفه سیاسی و فقه در اندیشه سیاسی فارابی 2-پارادایم سیاست شرعی در اندیشه سیاسی ابن سینا3 -پارادایم استقلال و هماهنگی فلسفه سیاسی و دین در اندیشه سیاسی ابن رشد.همچنین طرح شریعت در فلسفه سیاسی فیلسوفان جهان اسلام نیز خود به مثابه یک پارادایم بوده است. فیلسوفان اسلامی در فلسفه سیاسی خود ،علی رغم داشتن نظام فلسفی متفاوت و به تبع آن فلسفه سیاسی متفاوت،به تبیین آموزه های سیاسی پرداختند و نظام سیاسی مطلوب را به گونه ای طراحی کردند که در راس آن پیامبر قرار دارد.در فلسفه سیاسیفیلسوفان مسلمان شریعت ضامن نظام و انتظام امور مدنی در مدینه اسلامی بوده است. فارابی با توجه به فلسفه در یونان، طرح جدیدی را بنا می نهد که در آن دین و فقه و شریعت بعنوان اساس مناسبات و روابط مردم و مدینه می باشد. در اندیشه ابن سینا، قانون زندگی را پیامبر آورده است و مناسبات و روابط را این قانون تنظیم می کند اما این به معنای خروج سیاست از فلسفه یا استقلال آن نیست بلکه ابن سینا در نظام دانایی خود سیاست را در شریعت می بیند. ابن رشد متفکری پسا غزالی است.از این رو سعی می کند تا نسبت فلسفه و دین را مشخص نماید. ابن رشد بر این باور است که اگر اختلافی بین فلسفه سیاسی و دین بوجود آید با تاویل است که فیلسوف می تواند دین را درون خود دین بفهمد. عالم دینی می تواند آنچه را که لازمه عقلانیت و منطق است را به قول و گفتار دینی ببخشد. در افق فکری ابن رشدحق با حق تضادی ندارد بلکه همراه آن و گواه آن است و حکمت دوست شریعت و خواهر رضاعی او است.

واژگان و مفردات قرآن از جنبه‌های گوناگونی مورد مطالعه قرار می‌گیرند. مطالعه این واژگان امکان فهم بهتر مراد آیه را به مفسّر و خواننده قرآن می‌دهد، چرا که یک واژه همیشه بر یک معنا در تمام گفتار و نوشتار باقی نمی‌ماند، بلکه با توجه به کاربرد یک واژه در جملات مختلف ،دارای معانی متفاوتی می‌باشد. عدم اطلاع بر این امر، گاهی ممکن است منجر به فهم اشتباه یک متن شود. از جمله این واژگان قرآنی، واژه فتنه است که از فراوانی،تنوع شکلی، اعرابی و نیز مفهوم خاصی برخوردار است.فتنه، در میان مفاهیم قرآنى از اهمّیتى ویژه برخوردار است. در آیات قرآنى از جمله فلسفه نهایى جهاد، رفع فتنه دانسته شده است. برخى از مفسّران، فتنه را شرک دانسته‏اند و کسانى، حکم کافر بودن فتنه‏گر را داده‏اند. مفسّرانى، جوّ خفقان و برخى فضایى آلوده و شبهه‏ناک را بر فتنه بار کرده‏اند. این گونه‏گونى دیدگاه‏ها بین مفسّران، ناشى از فضاى فرهنگى و سیاسى و اجتماعى‏اى است که آنان را به این اندیشه سوق داده است، و شاید هم فهم ویژه آنان از واژه‏هاى در بستر فرهنگى خاصّ، به این امر، منتهى شده است.

رهبری و زعامت یک جامعه ی اسلامی درقالب خلافت، یکی از ارکان حقیقی و تاثیرگذار در سازمان دهی آن جامعه و وصول آن به اهداف و مقاصدی است که تعالی و تکامل را به ارمغان می آورد. پژوهش حاضر با عنوان "بررسی تبعات تغییرمسیر خلافت درسرنوشت جهان اسلام درعصرحاضر" به عنوان فرصتی در جهت رفع بخشی از خلأ علمی موجود پیرامون موضوع مورد نظر بوده لذا، از دریچه ای نو به این موضوع مهم نگریسته شده است. بررسی و تحلیل برخی از پیامدهای این تغییر مسیر در سرنوشت جهان اسلام در عصرحاضر و کشف روابط انکارناپذیر و نزدیک این پیامدها با پیامدهایی که پس از ماجرای سقیفه تاپایان عصرامویان- لازم به ذکر است انتخاب این محدوده ی زمانی برای تبیین و تحلیل موضوع تبعات تغییرمسیر خلافت اسلامی، به جهت تاثیرگذاری فوق العاده ی آن برسرنوشت جهان اسلام بوده است-برجامعه ی اسلامی تحمیل گردید، رسالت اصلی این پژوهش بوده است. در این مجال برخی از مهم ترین و تاثیرگذارترین پیامدهای امروز این تغییر مسیر در قالب سه عنوان اصلی مورد بررسی و تحلیل قرارگرفته است که عبارتند از: پیامدهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، تحت عناوینی چون: بررسی و تحلیل هویت و نقش طالبان، وهابیان و آل سعود در جهان امروز بالاخص در میان جوامع اسلامی و تبیین جایگاه خلافت از منظرآنها؛ از جمله ی مهم ترین اهداف این پژوهش: تبیین چگونگی هویت یابی و حفظ شان انسانی در پرتو تمسک به اصل ولایت (وتوجه ویژه به حدیث غدیرخم، لازم به ذکراست حقیقت اصلی در جریان سقیفه، قطع ارتباط مستقیم جامعه ی اسلامی باآسمان بود که منجر به جایگزینی حکومت قدرت های مادی به جای ولایت و امامت الهی و بهره مندی از برکات آن شد. )/بصیرت بخشی و آگاه سازی مخاطب نسبت به چگونگیانجام رسالت خویش در حراست از اصل ولایت در جهان معاصر... است. در نهایت نیز پس از بررسی و تحلیل جوانب مختلف موضوع اصلی به ارائه ی نتایجیاز جمله: تغییرمسیرخلافت اسلامی، مانعی در مسیر پیشرفت سیاسی، اجتماعی، فکری و فرهنگیِ جهان اسلام تا عصرحاضر/ مبارزه ای جدی در جهت رفع تبعات تغییر مسیرخلافت اسلامی تا عصرحاضر در پرتو تعالیم وحی و روشنگری های خاندان رسالت/کامل ترین دین، دین اسلام و برترین مذهب، مذهب تشیع/ ... و سپس به ارائه ی راهکارهای پیشنهادی چون:طراحی برنامه های علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، ویژه ی عموم مردم و تدوین برنامه هایی ویژه ی اقشار فرهنگی و سیاسی جامعه،پرداخته شده است.

روابط ایران و مصر نشان داده است که،به طور معمول جریان ارتباطاتدو کشور سیاسی بوده واینکهروابط خصمانه یا غیر خصمانه میان دستگاه سیاست خارجی دو کشور، آینده سایر جنبه‌های ارتباطات خارجی این دو کشور– به عنوان مثال فعالیت‌های فرهنگی- را تعیین می‌کند.در این جهت داشتن ، همکاری مذهبی، دانشگاهی ،پژوهشی، ورزشی، اقتصادی، موسیقی و هنر و همچنین برپایی آیین‌های فرهنگی چون نوروز و عیدها و جشن‌های اسلامی مهمترینفاکتورها یی است که، تاثیر ریشه ای و ارزشی وهمچنین اخلاقی مردم دارانه‌ای را عرضه می‌کند که صدور فرهنگ‌های موثر بر مردم را فراهم می‌سازد. به جرات می توان گفت که یکی از تاثیر گذار ترین و سرنوشت‌سازترین مناطقی که آینده فعالیت‌های شیعی درآن رقم خواهد خورد، مصراست.. مصر به دلایل زیادی در کانون اصلیارتباطاتوهمچنین کانون صادرات فکری- نظری جهان اسلام است. از دیرباز همه حوزه‌های علمی و دینی در جهان اسلاماز رویدادهای مصر متاثربوده و همچنان هست. بنابراین چگونگی برخورد مصر با تشیع وچگونگی برخورد شیعیان و کشورهای پشتیبان آنها با مصر در سرنوشت شیعیان بسیار تاثیر گذار خواهد بود.با توجه به وضعیت شیعیان در مصر چه از لحاظ اجتماعی و چه از لحاظ سیاسی و اقتصادی که مهمترین فاکتورهای بیان شده در این رساله بوده اند ،شیعیان باوجود داشتن قابلیت های ویژه هنوز نمود قابل توجهی نداشته اند ،چرا که تقریبا"تمام جهت دهی مردم مصر با بن مایه شیعی به سوی اندیشه های انحرافی و سلفی بوده و تفکر شیعه باوجود خیر خواهی انسانیو اجتماعی که دار د مورد غفلت این جامعه بوده است.

اسلام از آغازین روزهای ظهورش در جزیره العرب همانند تمامی ادیان ابراهیمی، منادی وحدت جامعه بشری بوده است. تأکید قرآن کریمو سیره عملی پیشوایان دینی در راستای موضوع «همگرایی اسلامی»، آن را بعنوان بایسته ای عقیدتی و عقلانی، مورد توجه امت اسلامی و متفکران مسلمان قرار داده است. متأسفانه، علی رغم پشتوانه اعتقادی قوی، تمدن بزرگ اسلامی و اقتدار مسلمانان در طول تاریخ اسلام، طی دو قرن اخیر، عواملی همچون: فراز و فرودِمشروعیتِدولت های مسلمان؛ وقوع منازعات میان آنان؛ ورود دو نظریه «سکولاریسم» و «ناسیونالیسم احساسی-نژادی» از مغرب زمین؛ سیاست های تفرقه آمیز کشورهای غربی، در کنارآسیب پذیری های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی جهان اسلام؛ موجبِ تجزیه امپراطوری عثمانی و الغاء نهاد خلافتوهمچنین سلطه سیاسی، اقتصادی و نظامی قدرت های غربی بر سرنوشت امت اسلامی و در نتیجه واگرایی بیشتردر جهان اسلامگردید. ارائه الگوی عملی از «همگرایی اسلامی»؛ با استفاده از پشتوانه عقیدتی و تجارب نظری و عملی همگرایی در جهان اسلام و سایر مناطق جهان و نیز در نظر داشتن فرصت ها و آسیب پذیری های امت اسلامی در جهان معاصر، برای برون رفت از وضعیت واگرایی موجود، دغدغه اصلی این پژوهش است.انحطاط سیاسی و جایگاه ضعیف ملل و دول اسلامی در معادلات منطقه ای و بین المللی، اهتمام به تحقق «وحدت اسلامی» را که امروزه از آن بنابر واژگان تخصصی علمروابط بین الملل تحت عنوان «همگرایی اسلامی» یاد می شود، ضروری می نماید.چارچوب نظری موردتوجه در این پژوهش برای حصول به مدل همگرایی اسلامی، چهار رویکرد مطرح در روابط بین الملل شامل« تجربی – ارتباطی»، « فرهنگی – کارکردی»، « اقتصادی – کارکردی» و « سیاسی – نهادی» است. البته از چهار رویکرد فوق الذکر «رویکرد تجربی – ارتباطی» به دلیل ظرفیت ها و ملاحظات مندرج در آن شامل: 1) استفاده از فرصت های عقیدتی، هنجاری و تاریخی مشترک در جهان اسلام 2) استفاده از تجارب نظری و عملی موفق جها اسلام و غیر اسلام 3) تأکید بر ارتقاء سطح مبادلات و ارتباطات در جهان اسلام 4) تأکید بر مبادلات دولتی و غیر دولتی بطور همزمانبیشترین تطابق و بهره وری را برای تحقق همگرایی اسلامی را دارا می باشد. برای توصیف و تبیین و تحلیل محیطی از از فرصت ها و تهدیدهای فراروی همگراییدر جهان اسلام از چهارچوب نظری ارزیابی و سنجش محیطی ساختارها و سازمانها (قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدات) موجود علم مدیریت استراتژیک بهره برداری شده است.روش تحقیق دراینپزوهشیکتابخانه ای و اسنادی و با استفاده روش توصیفی، تبیینی، تحلیلی و تجویزی استبه نظر نگارنده، علیرغم فرصت های محدودِ پیش روی همگرایی اسلامی، با اولویت بندی و هم افزاییمتغیر های مستقلی مانند: افزایش سطح ارتباطات و مبادلات؛ همکاری های فرهنگیدر بستر هویت و اعتقادات مشترک اسلامی؛ همکاری های سودآور اقتصادی و همچنین همکاری ها و مناسبات سیاسی و امنیتی میان دولت های اسلامی، در درازمدتمی توان به تحقق و تعمیق وجوه و سطوح گوناگون وبالاتر همگرایی اسلامی، بعنوان متغیر وابست? این تحقیق نایل آمد. بر این اساس، تحقق «جامعه سیاسی» بعنوان بالاترین سطح همگرایی و وحدت کامل اسلامی، اولاًواجدِ مبنایی عقیدتی و مذهبی است و ثانیاًدارایِ رویکردی اجتماعی، اقتصادی،سیاسی و امنیتی است. دراین راستا، بهره برداری از حوزه های گوناگونِ مبادله میان کشورهای اسلامی برای حصول به جامع? سیاسی، موثر ارزیابی می گردد. بهره برداری و توجه همزمان به چهار رویکرد 1) «تجربی -ارتباطی»بر پایه افزایش سطح ارتباطات میان امت اسلامی، 2) فرهنگی –کارکردی بر پایه افزایش تبادلات و همکاری های فرهنگی 3) «اقتصادی ـ کارکردی» بر پایه شکل گیری ساختارهای اقتصادی و همچنین 4) «سیاسی – نهادی» بر پایه ارتباطات و شکل گیری نهاد های سیاسی مشترک؛ سرعت و توفیق «فرآیند همگرایی» و در نتیجه حصول به یکی از اشکال «همگرایی» در جهان اسلامرا در طیف فقدان جنگتا وحدت ِ کامل میان کشورهای اسلامیرا هموار می سازد . به نظر نگارنده اگر چههمگراییِ اقتصادی و سیاسی، در مقایسه باهمگرایی عقیدتی - هنجاری از رجحان بالاتری در نظریه های همگرایی برخودار است، اما تأکید صرف بر همگرایی ناشی ازموسساتِ اقتصادی و سیاسی منطقه ای جهان اسلام، بیشتر همگرایی اقتصاد دانان، حقوق دانان و سیاست مداران است تا همگرایی امت اسلامی، و به همین دلیلدچار بی ثباتیخواهد بود. بنابر این برای حصول بهوحدت اسلامیِ تکامل یابنده و با ثبات،دستیابی به «همگرایی عقیدتی و مذهبی» در مقایسه باوجوه اقتصادی، سیاسی وامنیتی همگرایی از اهمیت بالاتری برخوردار است. به همین دلیل است که استعمارگران همواره اختلافات و شکاف هایمذهبی را در جهان اسلامدامن می زنند. پیشنهاد این پژوهش «الگویی تلفیقی و چند وجهی»شامل وجوه: فرهنگی- ارتباطی، اقتصادی – مبادلاتی و سیاسی- امنیتیاست که مراتب سه گانه همگرایی شامل: پیوستگی، همبستگی و همگرایی را در تمامی سطوح اجتماعی و سیاسیکشورهای مسلماناز طریق تعاملات منطقه ای ایجاد نماید،و در درازمدت به سوی مرکز سیاسی واحدی در چارچوب اتحادیه، کنفدراسیون و یا فدراسیون، رهنمون سازد.

در عصر حاضر که می توان آنرا عصر پر آشوب در جهان اسلام نام گذاری کرد، پیش از هر گونه قضاوت عجولانه، ضرورت گفت و گو و پرهیز از مجادله در اولویت اصلی مسلمانان است. جنگ و برادر کشی که از شام تا یمن را فراگرفته نتیجه دوری مسلمانان از فرهنگ گفت و گو و مراجعه به نصوص قرآن است. این نوشتار برآن است تا ضمن واکاوی ضرورت گفت و گو بین مذاهب اسلامی و پرهیز از هر گونه مجادله و خشونت، گفت و گو را به عنوان تنها راه حل معضلات جهان اسلام مورد واکاوی قرار دهد؛ و همه فِرَق اسلامی را به کتاب خدا و سنت رسول الله (ص) دعوت نماید. در پایان نتیجه می گیرد چنگ زدن به ریسمان الهی تنها راه نجات از آشوب در جهان اسلام است.

در تعالیم قرآن و حدیث نبوی از دین اسلام و مسلمانان، به عنوان دین اعتدال و «امت وسط» یاد شده؛ که این امر اهمیت اعتدال و میانه روی را در تمامی امورات جامعه اسلامی به منصه ظهور می رساند، امری که گاهی مورد غفلت واقع می شود. در این نوشتار؛ میانه روی و اعتدال از منظر قرآن و سنت نبوی به اختصار مورد بحث و بررسی واقع شده تا در ضمن بیان معنای لغوی و اصطلاحی و مفهوم آن، به استناد آیات کریمه قرآن و اشارات مستقیم رسول خدا (ص)؛ اهمیت و ارزش و نقش آن در زندگی فردی و اجتماعی و سیر تکاملی انسان در نیل به شخصیت مطلوب ایمانی مورد بررسی و کنکاش قرارگرفته تا نقش اعتدال گرایی در رسیدن به کمالات انسانی و شکوفایی تمدن و تداوم نعمت ها تبیین شود.