جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫پژوهش حاضر به بررسي تاريخ تشيع درخراسان بزرگ پرداخته است. مرو از زيباترين شهر‌هاي خراسان بزرگ است که بخشي از آن در ترکمنستان کنوني قرار دارد، و شيعيان آن‌جا به زبان ترکي صحبت مي‌کنند. عمده‌ترين مرکز تشيع در مرو، شهرک بايرامعلي مي‌باشد. از حاکمان اين خطه مي‌توان به جُعده که در سال 37 هجري از سوي امام علي(ع) منصوب شد، و مأمون که در سال 186 هجري از سوي پدرش بر منطقه‌اي وسيع‌تر شامل خراسان، قسمتي از ايران، هند، کابل و ترکمنستان گماشته شد، نام برد. در سال‌هاي 125 و 127 هجري، شيعيان به رهبري يحيي بن زيد، و عبد‌الله بن معاويه، در جوزجان و مرو عليه خلفاي ستمگر اموي قيام کرده و به شهادت رسيدند. در سال 130 هجري نيز ابومسلم خراساني در مرو به قدرت رسيد، و باعث استقرار خلافت ابو‌العباس اولين خليفه عباسي در سال 131 هجري گرديد. از حوادث سال 140 هجري در مرو مي‌توان به شورش سفيدجامگان، ظهور فرقه مقنّع، و باطنيان مرو، قيام حسين بن علي، و قيام‌هاي ديگر اشاره کرد. مهاجرت شيعيان مدينه و يمن به خراسان بزرگ، و تبليغات و قيام‌هاي بعضي از سادات مانند يحي بن زيد و يحيي بن عبد‌الله، و مخصوصاً ورود امام هشتم شيعيان حضرت امام رضا(ع)، به مرو در سال 201 هجري، اقدامات فرهنگي و تبليغي آن حضرت، و شهادت ايشان و واقع شدن مرقد مطهرش در شهر طوس، باعث گسترش و شکوفايي تشيع در اين منطقه گرديد. خراسان بزرگ در قرن سوم هجري، تا قبل از حمله مغول، مرکزيت جهان اسلام و مهد ستارگان دانش، راويان اخبار، پزشکان و رياضي‌دانان بود. از پيامدهاي حمله مغول به خراسان بزرگ، قتل عام مردم و به‌خصوص دانشمندان شيعه، و نابودي کتابخانه‌ها و مراکز علمي و فرهنگي مي‌باشد. قبور امام‌زادگان و نسل زيادي از صحابه پيامبر اسلام(ص) ، موجب پديد آمدن آثار و بناهاي تاريخي زيادي در اين خطه شده است.

‫اين پژوهش به تاريخچه حيات شيعه از صدر اسلام تا غيبت کبراي امام زمان (عج) اختصاص دارد. نويسنده ابتدا کلّياتي را درباره تاريخ تشيع، جهاد نزدِ شيعه و عقايد و شکل گيري و پيدايي تشيع مطرح کرده و تعريفي لغوي، اصطلاحي، قرآني، عُرفي و روايي از شيعه ذکر مي‌کند. آن گاه با اشاره به واقعه سقيفه و جدا شدن صف شيعيان امام علي (ع) از طرفداران خلفا، همزاد بودن تشيع با صدر اسلام و نبوّت پيامبر اسلام (ص) را شرح مي‌دهد. سپس به اَدوار مختلف حيات تشيع از عصر پيامبر اسلام، خلفا، خلافت امام علي (ع) ، امامت امام حسن و امام حسين، حکومت امويان وعباسيان پرداخته و فراز و نشيب‌هايي را که شيعه با آن ها دسته و پنجه نرم کرده، از لِحاظ سياسي، اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي، نظامي (جنبش‌هاي شيعي) و چگونگي برخورد آنان با دستگاه حکومت و ارتباط با ائمّه شيعه را بررسي مي‌کند. نويسنده عصر حکومت بني اميه را دوران سختِ فشار بر شيعه و دوره امامت امام صادق و امام باقر را عصر شکوفايي علمي و فرهنگي و تثبيت تشيع و شکل گيري کامل آن برشمرده و استراتژي شيعه و امامان شيعه را در عصر امويان و عبّاسيان تبيين کرده است. وي در ادامه به تحرّکات و جنبش‌هاي شيعي، همچون: قيام زيد، قيام توّابين، شهادت نَفس زکيه، قيام شهيد فَخ و... اشاره کرده، آثار و تبعات آن ها را بررسيده است. وسعت و گستره جغرافيايي تشيع از سده اوّل تا ابتداي سده چهارم هجري، عوامل گسترش تشيع و ترويج عقايد و احکام شيعي در سطح جهان اسلام، مديريت الهي ائمّه شيعه و نقش آن در گسترش فرهنگ شيعي، ميراث علمي بر جاي مانده از ائمّه و عالمان شيعه، مانندِ علم فقه، کلام، تفسير، حديث و معرّفي فرقه‌هاي شيعي از ديگر مندرجات اين پايان نامه محسوب مي‌شود.

‫با وجود اينکه شيعيان بنگال هند 163 سال(1717م – 1880م) در اين کشورحکومت داشتهاند؛ ليکن تا کنون شناخته نشدهاند. پژوهش حاضر به بررسي تاريخ تشيع در بنگال هند و معرفي دانشمندان وشخصيتهاي معروف شيعه پرداخته است و علاوه بر اين، اشارهاي به وضعيت کنوني ايشان نيز داشته است. اين تحقيق داراي پنج فصل است. فصل اول به تاريخ، جغرافياي ايالت بنگال، و وضعيت ديني، اقتصادي وسياسي بنگال احتصاص يافته است. دين رسمي اين ايالت هندوئيسم است. از نقطه نظر قومي، بنگال هويت منحصر به فرد دارد و از نقطه نظر فرهنگي، بنگال هند نژادي جدا از همسايگان خود ندارد. در فصل دوم، چگونگي ورود اسلام به بنگال و تاريخ پس از آن بيان شده است. نخستين بار در سال 615م تبليغ اسلام در سرزمين بنگال توسط گروهي از اصحاب پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم که در مسير چين در سواحل بنگال اقامت کوتاهي داشتند، انجام پذيرفت. پس از آن، ورود بازرگانان، مبلغان، عارفان و جهانگردان به اين سرزمين آغاز گرديد و با سفر دانشمندان عرب به ايران تحرک بيشتري يافت. محمد اختيار الدين بن بختيار خلجي، اولين دولت اسلامي را در بنکال تأسيس کرد. در فصل سوم، تاريخچه تشيع در بنگال بيان شده است. در مورد ورود شيعيان به بنگال، اطلاع دقيقي در دست نيست. امًا اين نکته قطعي است که آنها از طيف بازرگانان، علما، عارفان و جهانگردان عرب و ايران بودند. مذهب تشيع در قرن شانزدهم ميلادي توسط صوفيان در اين سرزمين گسترش يافت. در فصل چهارم، دانشمندان، شاعران، مساجد، مراکز ديني، و مراکز علمي و هنري بنگال که به دوران حکومت شيعيان اختصاص دارد، معرفي شدهاند. در فصل پاياني وضعيت فعلي شيعيان در بنگال بررسي شده است. شيعيان بنگال در حال حاضر از تمام فرقهها و مذاهب موجود در بنگال،در تمام زمينهها عقب ماندهاند. علت اصلي عقب ماندگي ايشان بيسوادي آنان است. همچنين آنها از نظر اقتصادي، از سايرين عقب ماندهاند. تهاجم فرهنگي هم بر جامعه شيعيان غالب شده است.

---