جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از زمانی که داروین کتاب منشأ انواع را در سال ۱۸۵۹ منتشر کرد، بحث‌های پرچالش درباره این کتاب، تا امروز ادامه دارد و چالش تند و تیز بین خداباوران، ایتئیست‌ها و زیست‌شناسان همچنان ادامه دارد. نسبت خدا با تکامل داروینی، منحصر به بحث‌های آکادمیک و دانشگاهی نیست بلکه بحثی اجتماعی است که در رسانه‌های عمومی نیز نفوذ پیدا کرده است. مثلا در دادگاه‌های آمریکا درباره این بحث می‌شود که آیا تکامل داروینی اجازه تدریس دارد و یا باید ایده آفرینش گرایی را تدریس کرد و دعواهای مختلفی در ایالت‌های مختلف آمریکا صورت گرفته است. جامعه آمریکا را مثال زدم چون آمریکا جامعه متدینی است اما در مجامع عمومی و علمی در اروپا، تکامل داروینی غالب است. واکنش به کتاب منشأ انواع، منحصر در خداباوران، ایتئیست‌ها و زیست‌شناسان نبوده است و امروزه می‌بینیم که فرایند تکاملی، تقریباً همه حوزه‌ها را در بر گرفته و به مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، سینما و … پیوند خورده است و ما شاهد تفسیرهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، سینمایی و.. از تکامل داروینی هستیم. بنابراین تکامل داروینی فراتر از بحث ارگانیسم حیات است و از این جهت، پربارترین علم طبیعی پس از دوره جدید بوده است و حتی به عقیده من، پربارتر از فیزیک بوده است و شواهد زیادی برای این مدعا وجود دارد. برای مخاطبان آگاه و اهل علم که شنونده صوت این کلاس‌ها هستند، توصیه می‌کنم که به شکل منظم از مباحث استفاده کنند. اگر در خلال این مباحث، مواردی را شنیدید که با برداشت‌های ذهنی شما و انتظارات و پیش‌زمینه‌های مطالعاتی شما در تعارض بود، تعجب نکنید و اجازه دهید کلاس تعهد خود را نسبت به موضوع، انجام دهد. به این معنا که باید بحث‌های روز دنیا در حوزه تکامل داروینی را مطرح کنیم بدون اینکه گرایش دینی را در طرح مباحث، مدخلیت دهیم. روال ما در کلاس حاضر این است که قبل از ورود به تفسیر یک نظریه علمی و تبلیغ گرایش دینی، آن نظریه علمی را بدون تعصب و پیش‌داوری مطرح کنیم، آنگاه در جلسه نهایی راه‌حل‌هایی برای تعارض‌های پیش‌آمده، ارائه دهیم. همچنین مخاطبان گرامی در نظر داشته باشند که این کلاس، جمع‌بندی نهایی از نسبت نظریه تکامل داروینی با خداباوری، ارائه نمی‌دهد و این به عهده مخاطبان است و هدف ما آشنایی علاقه‌مندان، با بحث‌های روز دنیا در این حوزه است.

فلسفهٔ علم یا فلسفهٔ علوم شاخه‌ای‌است از فلسفه که به مطالعهٔ تاریخ، ماهیّت، اصول و مبانی، شیوه‌ها، ابزارها، و طبیعتِ نتایجِ به دست آمده در علومِ گوناگون همّت می‌گمارد. فلسفهٔ علم، از لحاظِ علمِ موردِ بررسی، خود، به زیرشاخه‌هایِ متعدّدی تقسیم می‌گردد که از جملهٔ آن‌ها می‌توان فلسفهٔ فیزیک، فلسفهٔ شیمی، فلسفهٔ ریاضیّات، فلسفهٔ زیست‌شناسی، فلسفهٔ علومِ اجتماعی، فلسفهٔ مکانیکِ کوانتومی و فلسفهٔ نسبیّت را ذکر نمود. حسین شیخ رضایى دانش آموخته دانشکده مهندسی برق و فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف است و دکتراى فلسفه خود را در سال ۱۳۸۵ از دانشگاه دورهام گرفته است. او ضمن پژوهش در حوزه فلسفه علم و آموزش فلسفه به کودکان، ترجمه‌ها و تالیف‌هاى متعددى هم منتشر کرده و به تدریس در دانشگاه‌هاى مختلف نیز مشغول است.

یکی از واحدهای درسی رسمی گروه‌های فلسفه در تمام دانشگاه‌ها درس «تاریخ فلسفه‌ی قرون وسطی» است. اصطلاح قرون وسطی، اصطلاح مورخان برای یادکردِ دوره‌ای است که از پایان امپراتوری روم در قرن پنجم میلادی شروع می‌شود و تا سقوط قسطنطنیه و پایان امپراتوری روم شرقی (یا بیزانس) در ۱۴۵۳ ادامه می‌یابد. در واقع به عنوان عصری که بین دوره‌ی یونانی – رومی، که دوره‌ی قدیم خوانده شده‌است، و دوره‌ی جدید و معاصر قرار دارد. بدین جهت این دوره، قرون وسطی نامیده می‌شود. به لحاظ تاریخ فلسفه‌ای عده‌ای موافق نظر مورخان‌اند و عده‌ای دیگر ابتدای فلسفه‌ی قرون وسطی را تا قرون اول یا دوم میلادی به عقب می‌برند. به سبب هماهنگی نوع فلسفه‌ای که با مسیحیت از این دوره شروع می‌شود و تا رنسانس ادامه می‌یابد. در مقابل اینان مورخانی هم معتقدند که دوره‌ی آباء کلیسا عصر خاصی است با خصوصیات فرهنگی متفاوت. با وجود تمام این اختلافات، آن‌چه دیگر امروزه مورد تردید نیست، این است که مرور اندیشه‌ی غرب با پرش و جهش از این دوره‌ی تاریخی، چنان که زمانی کسانی می‌پنداشتند، تنها به امتناع فهم درست از کلیت اندیشه‌ی غرب می‌انجامد. فهم موضوعات، رویکردها، مسائل و دیگر تمایزات این دوره‌ی فلسفی اهمیت و مدخلیت تامی در دوره‌های متاخر و متاثر از آن‌ها تا زمانه‌ی معاصر ما دارد. دکتر علی کرباسی‌زاده اصفهانی استاد دانشگاه اصفهان در این دوره‌ی درسی مروری بر مهم ترین صفحات این دوره‌ی تاریخی از منظر فلسفه‌ی آن داشته‌اند. نقطه‌ی آغاز این درس‌گفتارها اواخر دوره‌ی هلنی و یونانی‌مآبی است و پایان آن آباء کلیسا و متفکران دوره‌ی گذار به رنسانس. البته جا‌به‌جا اشارت‌هایی به ربط و نسبت نظرات متفکران این دوره با ادوار دیگر فلسفی نیز دارد که از این بابت بسیار مغتنم است.

درس‌گفتارهای «تاریخ فلسفه‌ی یونان باستان» از دو قسمت کلی تشکیل شده است. فلسفه‌ی یونان باستان و فلسفه‌ی هلنیستی یا یونانی‌مآبی. فلسفه یونان باستان از حدود قرن ۶ پیش از میلاد آغاز می‌شود و با طیف گسترده‌ای از موضوعات را شامل است. یونان در نزد بسیاری محققین و مورخان، زادگاه فلسفه محسوب می‌گردد و بسیاری از آثار ارزشمند فلسفی حاصل تلاش فیلسوفان شهیر یونانی است. بیشتر متفکران فلسفه‌ی غرب را با فلاسفه یونانی آغاز می‌کنند و درواقع می‌پندارند که افکار و نظرات این فیلسوفان خصوصاً افلاطون و ارسطو تأثیرات شگرفی بر کلیت و تمامیت فلسفه غرب داشته است. همان‌طور که تأثیر این فیلسوفان بر جریان فلسفه‌ی اسلامی نیز بدون منکر و مخالفی است. در این قسمت شروع با تالس است و خاتمه به افلاطون. اما بخش دوم فلسفه یونانی‌مآبی یا فلسفه یونانی‌گری یا فلسفه هلنیستی، دوره‌ای از فلسفه غرب است که در تمدن هلنی، پس از ارسطو توسعه یافت و با آغاز دوره نوافلاطونی پایان می‌یابد. فلسفه‌ی کلاسیک یونان باستان، با ارسطو به پایان می‌رسد. با مرگ افلاطون و سپس ارسطو، علیرغم اینکه شاگردان آن دو تا مدت‌های مدید در مدرسه‌ی افلاطون (آکادمی) و مدرسه‌ی ارسطو در باغ کنار معبد آپولون (لوکی)، اندیشه‌های آنان را تدریس می‌کردند و بر آن‌ها شرح و تفسیر می‌نوشتند، اما هیچ‌کدام از دو مکتب افلاطونی و ارسطویی نتوانست آن‌گونه که بایدوشاید رونق یابد و بر فضای فکری آتن حکم‌فرما گردد. در مقابل آن‌ها، مکتب‌های دیگری ظهور کردند که تدریجی اندیشه‌های افلاطون و ارسطو را به حاشیه راندند و به مکاتب عصر هلنیسم معروف‌اند. مهم‌ترین آن‌ها، مکتب‌های رواقی، اپیکوری و شک گرایی بودند. مدرس این دوره دکتر مهدی قوام صفری استاد دانشگاه تهران و از محققان برجسته‌ی فلسفه‌ی یونان‌اند؛ و درس گفتار ارائه‌شده حاصل تلفیقی از دوره‌های درسی ایشان در دانشگاه تهران است.

فلسفه ی تحلیلی یکی از جریان های مهم و پویا در فلسفه ی غرب است. این مکتب فلسفی از ابتدای پیدایش تا به امروز، مراحل و تطوراتی را از سر گذرانده است. به چند روش می توان یک مکتب فلسفی را مرور کرد که یکی از آن ها بررسی مسایل و موضوعات مهم آن است. در درسگفتار پیش روی، مروری بر مکتب فلسفه ی تحلیلی بر اساس سه موضوع محوری معنی، صدق و توجیه می شود و در ذیل هر موضوع به نظریات مهم در این مکتب فلسفی اشاره می شود. در خلال بحث ها، بسیاری بررسی های تطبیقی میان فلسفه تحلیلی و دیگر فلسفه ها نیز بیان می شود.

معرفت‌شناسی یا شناخت‌شناسی (به انگلیسی: Epistemology) شاخه‌ای از فلسفه است که به عنوان نظریهٔ چیستی معرفت و راه‌های حصول آن تعریف می‌شود. هرگاه و همیشه برای کشف قاعده‌ای قابل اعتناء، در بارهٔ احوال و عوارض علم (و علوم) بحثی روشمند داریم، در فلسفه علم غور می‌کنیم. پس اگر یک سلول مغز از آن نظر که نقش جوهری در بروز یک قاعده علم ساختی دارد را برای توضیح و ترمیم یک قاعده کلی بررسی کنیم، کم یا زیاد در حال فلسفیدن علم هستیم. معرفت‌شناسی پژوهش دربارهٔ پرسش‌هایی دربارهٔ امکان معرفت و چیستی معرفت است.

مصطفی ملکیان در این درس‌گفتارها به فلسفه تاریخ در هر دو معنای آن می‌پردازند. یازده جلسه اول به فلسفه علم تاریخ (فلسفه نقدی تاریخ) اختصاص دارد که ایشان به اعتبار گزاره‌های جزیی مطرح در رشته تاریخ می‌پردازند و مباحثی چون علم بودن تاریخ، علّیت در تاریخ، عینیت در تاریخ و… را مطرح می‌کنند. در هفت جلسه پایانی به (فلسفه نظری تاریخ) به معنی قوانین حاکم بر حوادث گذشته و بیان گزاره‌های کلی درباره حوادث گذشته می‌پردازند که طی آن فلسفه تاریخ هگل (جلسه دوازدهم)، فلسفه تاریخ کارل مارکس (حلسه سیزدهم)، فلسفه تاریخ آرنولد توین‌بی (جلسه چهاردهم و پانزدهم)، فلسفه تاریخِ ویکو، کُندرسه و آگوست کنت (جلسه شانزدهم؛ که نیمه‌تمام است) و فلسفه تاریخ اسوالد اشپنگلر و کانت (جلسه هفدهم و هجدهم) مطرح و نقد و ارزیابی می‌شود. این درس‌گفتارها بنا به قرینه‌هایی که در طی محتوای جلسات به آن اشاره شده است، به صورت هفتگی و در کلاس تاریخ طلاب موسسه در راه حق ارایه شده و تاریخ شروع آن مهرماه ۱۳۷۲ است.