جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از برگزاری این جلسات آشنایی با آراء مهم متفکرین غرب در سه عرصه فلسفه، دین و علم و ارتباط بین آنها در طول تاریخ و همچنین شناخت واقعی‌تر چالش‌های این سه حوزه و راه‌های برون‌رفت از آن می‌باشد. این درسگفتار به همت جمعی از طلاب حوزه‌های علمیه تهران و حمایت خانه طلاب تهران برگزار شده است که در آن طی چهارده جلسه و به‌صورت مختصر به اهم مسائل موجود در غرب‌شناسی پرداخته شده است.

پژوهشگران حوزة اندیشه، در جهان عرب بی‌شمارند. از جملة آنها می‌توان «محمد عابد الجابری» را نام برد که خوانش نوینی به دین دارد و از جمله کتاب‌های ارزشمند او « سخن والتراث» ( کتاب حاضر) است. الجابری نیز مانند دیگر فیلسوفان، تأثیر فلسفة یونان را برفلسفة اسلامی اندک نمی‌شمارد. او در کتاب مفاهیم سنتی و مطالعات معاصر میراث فلسفی را به تیغ نقد سپرده است. البته هدف او از چنین نقدی، کنار گذاشتن آن میراث نیست، چرا که به باور او «میراث فلسفی جزئی از ماست و قرار نیست که آن را دور بریزیم»، بنابراین «آن را نقد می‌کنیم و از خود جدا می‌سازیم» تا دگرباره «به خود بازگردانیم» . او با دنبال کردن چنین هدفی در کتاب، به نقد سه خوانش معاصر بنیادگرا، لیبرال و چپ می‌پردازد و هر یک را به سبب نداشتن « کم‌ترین عینیت گرایی» از یک سو و «نداشتن نگاه تاریخی» از سوی دیگر، مردود و به نوعی «بنیادگرا» می‌داند. به باور وی، آنچه ما آن را «فلسفه اسلامی» می‌نامیم، خوانش پیگیر یا آفریننده از تاریخ ویژه و تاریخ معرفتی متافیزیکی‌اش نبوده است و تا زمانی که به محتوای معرفتی این فلسفه نپردازیم، « چیز تاز‌ای در آن نخواهیم یافت.» او فلسفة اسلامی را در بستر واقعیات اجتماعی، تاریخی و سیاسی بررسی و از این رو خوانش نوینی از فلسفة فارابی و ابن‌سینا در کتاب مطرح کرده است.

کتاب حاضر مشتمل بر شش مقاله است که خواننده با مطالعه آن‌ها با روش‌شناسی و پاره‌ای از آرای «محمد عابد الجابری» در زمینه فلسفه آشنا می‌شود. مقاله اول به‌مثابه درآمدی روش‌شناختی است که «جابری» در پی آن به سبک و سیاق یک کارگاه آموزشی روش پژوهشی خود را توضیح می‌دهد. مقاله دوم نقد پرمایه و راهگشایی است در تاریخ‌نگاری فلسفه اسلامی در دوران جدید. مقالات بعدی متضمن نقد احوال و آثار و افکار سه شخصیتی است که به عقیده نویسنده تأسیس و تکمیل و احیاناً تخریب فلسفه اسلامی به دست آن‌ها صورت گرفته است (فارابی، ابن سینا، غزالی). جابری کتاب خود را در پنج بخش تالیف کرده است. در بخش نخست به «بازخوانی امروزین میراث، روش‌شناسی و چند نمونه» و در بخش دوم نیز «خاورشناسی و فلسفه اسلامی؛ روش و نگرش» را بررسی کرده است. خوانندگان در ادامه مطالعه کتاب «بازخوانی تاریخ فلسفه در شرق اسلامی» با «ابن‌سینا و فلسفه مشرقی» در بخش سوم آشنا می‌شوند. «عناصر سازنده و تناقضات اندیشه غزالی» عنوان بخش پایانی این کتاب است. کتاب حاضر دارای پیوستی با عنوان «جابری و پروژه نقد عقل عربی - اسلامی» است.

از آنجاییکه میراث تفکر اجتماعی اسلامی قرن ها مسائل جوامع اسلامی را فهم، نقد و حل می کرده است؛ به نظر می رسد بازتولید این میراث و فهم مسائل اجتماعی امروز در چارچوب نظریه اجتماعی برخاسته از این سنت فکری در جامعه فعلی ما ضروری است، بنابراین می توان با عنایتِ ویژه به سنت دینی و آراء اجتماعی متفکران اسلام راه حل‌های لازم برای شناخت و حل مسائل اجتماعی را اتخاذ کرد. درس گفتار تفکر اجتماعی مسلمین هم به آرای اجتماعی متفکرین مسلمان و نحوۀ مواجه هایشان با معضلات اجتماعی و دانش‌هایی که در حوزه تمدنی اسلام تولید شده‌است، می پردازد و هم تا حد امکان مبانی نظری علوم اجتماعی جدید و آبشخورهای فلسفی آن را مورد نقد و بررسی قرار می دهد و از این طریق می توان با آگاهی کافی دربارۀ مسائل اجتماعی حال حاضر جامعه اسلامی ما نظر داد. این درس گفتار به دو بخش عمده تقسیم می شود: بخش اول: باتوجه به اینکه متفکران مسلمان از گذشته تا به حال پدیده های اجتماعی جوامع خود را با رویکردها و روش های گوناگونی مورد مطالعه قرار می دهند؛ ابتدا روش های مختلف عقلی، نقلی و تجربی(قیاسی و استقرائی) از منظر متفکران اسلامی متقدم مانند فارابی و متاخرین مانند شهید مطهری(ره) و استاد مصباح توضیح داده می شود، سپس در ادامه دیدگاه ها در مقام تعارض و عدم تعارض بین عقل و نقل بیان می شود. به تعبیر استاد پارسانیا در تاریخ اسلام نظریه ای نیست که مرجعیت نقل را نپذیرد و سخن بیشتر درباره چگونگی رابطه بین عقل و نقل می باشد و حقیقتاً منزلت عقل در قیاس با نقل از سه حالت خارج نیست یا میزان است یا مصباح و یا مفتاح. بخش دوم این درس گفتار به بررسی مبانی فلسفی ملاصدرا می پردازد. مبانی ای مانند اصالت وجود و اعتباریت ماهیت، تشکیک وجود، اشتداد وجود، تقسیم وجود به مادی و مجرد، اتحاد عقل و عاقل و معقول، جسمانیه الحدوث بودن و روحانیه البقا بودن نفس و سایر مقدمات که کمک می کند مطابق با دستگاه فلسفی صدرائی یک نظریه اجتماعی شکل بگیرد همان که فارابی نتوانست آن را ثابت کند. از مهمترین کتابهایی که در این درس گفتار معرفی می شود کتاب منزلت عقل و هندسه معرفت دینی و کتاب شریعت درون معرفت از حضرت استاد جوادی آملی است. همچنین جلد اول کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم در باب دلائل اثبات تجرّد علم، مقدمتاً برای مباحث صدرائی لازم می باشد. کتاب فطرت شهید مطهری(ره) نیز مرتبط با بحثهای ایشان مهم می باشد. به طور کلی درس‌گفتار تفکر اجتماعی مسلمین شمایی کلی و درعین حال عمیق از مهمترین متفکران اجتماعی جهان اسلام مانند فارابی، شهید مطهری(ره) و استاد مصباح ارائه می‌دهد و مخاطب در پایان می‌تواند به افق معرفت شناسی عالمان اسلامی و نظر ایشان درباره علم الاجتماع دست یابد.

ترجمه ماشینی: پس از انتقاد شدید غزالی از فیلسوفان، تغییری در سیر کلی فلسفه در شرق اسلامی صورت گرفت و نوعی انشاء که کلام و فلسفه را در هم آمیخته بود، رواج یافت. در غرب اسلامی، گفتمان فلسفی پس از شتاب رونق گرفت، اما پس از مرگ ابن رشد، علیرغم استفاده مستمر از علوم عقلی، شاهد فیلسوفان بزرگ دایره المعارف نخواهیم بود. این واقعیت تاریخی بسیاری از محققین شرقی و عرب را بر آن داشت تا ادعای مرگ فلسفه به طور عام در غرب اسلامی و به ویژه فلسفه ابن رشد را پس از مرگ وی بپذیرند و سپس غزالی را سرزنش کنند. اگر بسیاری هنوز تحت این ادعا زندگی می کنند، دیگران شروع به بررسی آن کرده اند. در این اثر بر تلاش یکی از آنها خواهیم ایستاد و مربوط به دانشمند مراکشی فواد بن احمد است که با کار بر روی یکی از شاگردان ابن رشد، یعنی ابن تملوس، پاسخ به این قضیه را برگزید. او هدف خود را احیای علوم عقلی در غرب اسلامی در دوره پساآورو قرار داد و موضوع سازماندهی همه آثارش پیرامون ابوالحجاج را به این ادعا تبدیل کرد که او به شدت آن را پذیرفت و از آن دفاع کرد. ابن رشد شاگردانی را به جا گذاشته بود که به طور عام و با اندیشه به علوم ذهنی ادامه می دادند، ابوالولید به طور خاص و آن علوم فلسفی به طور عام و فلسفه ابن رشد به طور خاص با مرگ او نمرده بودند. آثار او را که به این فیلسوف خردگرا اختصاص داده است، به ویژه کتاب ابن تملوس، فیلسوف و پزشک: شرح حال کتابشناختی (026 ق / 3221 م) برجسته می کنیم و سپس به ارزیابی موردی که بر آثار او حاکم بوده است، ابن تملوس و نه غزالیه را قضاوت می کنیم.