جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اثر پیش رو پایان نامه ای است که تلاش می کند با نگاهی تلفیقی بر خاسته از سنت تاریخی معماری ایرانی و با رویکردی مدرن به ارائه الگوهایی در همین راستا بپردازد. آن چه در این پایان نامه ارائه می شود طرحی برای موزه و پژوهشکده اسلام شناسی با رویکرد معماری ایرانی است. بنایی جدید که شامل یک پژوهشکده اسلام شناسی و بخش های فرهنگی و اداری مرتبط به آن در کنار یک موزه هست. موزه در این بنا شامل مجموعه ای است که مخاطب را به تماشای سیر تاریخی معماری در ایران از دوران باستان تا دوران معاصر فرامی خواند و نمونه هایی از این معماری ها را برای مخاطب به عرضه می گذارد.طراحی و پلان های ارائه شده در این پایان نامه می کوشد تا در قسمت های مختلف خود برای مخاطب تداعی بخش سنت معماری ایرانی در کنار شیوه های مدرن باشد. در حقیقت طراح بر آن است که درهم آمیختگی میان سنت و تجدد را در طراحی خود به صورت جدیدی به سامان برساند و طرحی نو در آن دراندازد.

نگارگری ایرانی ریشه در اعماق تاریخ، تمدن و فرهنگ ایرانی دارد. نگارگری ایرانی در شکوفاترین دوره‌های خود، هنری در خدمت دین و مذهب و در جهت بیان اندیشه‌های مذهبی و دینی بوده است و در طی سده‌های متمادی با تکیه بر غنای تحسین برانگیز فرم و معنا توانسته است حامل پیام‌های والای روحانی برای مخاطبان باشد. در بررسی نگاره‌های بهشتیان و دوزخیان معراج نامه، حضور نشانه بهشتیان(خود) به دلیل تفاوت در جنس دال، سبب تغییر در وضعیت حضور نشانه دوزخیان(دیگری) می‌شود و به این ترتیب کارکرد نشانه معنای آن را دگرگون می‌سازد. این دگرگونی خود مدیون شکل باختگی نشانه دوزخیان(دیگری) می‌باشد که به واسطه تفاوت در چهره، پوشش، ترکیب بندی، اندام، نژاد و... عاملی برای قرار‌گیری در حاشیه می‌باشد. بدین منظور پژوهش حاضر در نظر دارد به مطالعه ساز و کارهای تشکیل تصویر فرهنگی با نگاهی به مفهوم دیگری در نگارگری ایران بپردازد. این پژوهش بر مبنای ماهیت، از نوع پژوهش‌های بنیادین کیفی است و با روش توصیفی تحلیلی انجام خواهد شد، همچنین روش کمی و آماری برای به دست آوردن نتایج حاصل از تحلیل ها به کار برده می شود. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که از منظر نگارگر، مفهوم «خود» و «دیگری»،از دیدگاه فردیت هنرمند و اجتماعی- فرهنگی، خود را با بهشتیان یکی و نزدیک‌تر نشان داده است و در تقابل با دوزخیان قرار دارد. در واقع هنرمند بهشتیان را «خودی» فرهنگی و دوزخیان را «دیگری» به تصویر کشیده است.

صائب از جمله شاعران مشهور در مضمون‌پردازي و ابتکار معاني بديع است. تصويرآفريني‌هاي بکر و نغز مشخصه‌ي اصلي آثار شعري اوست. در ديوان وي چون ديگر شاعران از اکثر سازهاي رايج ياد شده است. هدف وي از کاربرد واژگان موسيقي، بيان اين هنر نبوده بلکه در بيشتر موارد به مدد موسيقي و اصطلاحات آن با صور ذهني خويش نکات حکمي، اخلاقي، عرفاني، عاشقانه و... را براي خواننده مطرح ساخته است. او گاهي براي بيان اين حقايق، اصطلاحات و ابزار موسيقي را به گونه‌اي سمبل يا رمز قرار مي‌دهد تا مقاصد و مفاهيم انتزاعي خويش را مصور سازد. در اين پژوهش به منظور بررسي ميزان آشنايي صائب با هنر موسيقي، مجموعه آلات و اصطلاحات موسيقي را در ديوان وي به همراه شاهد مثال‌هاي از ابيات او شرح و بررسي نموديم. هر ساز را ابتدا از نظر ساختار و آنگاه نمونه‌هايي از كاربرد آن را مطرح ساختيم و به تصويرآفريني، مضمون پردازي و در مجموع بيان مقاصد شاعر در استفاده از اين آلات پرداختيم. با توجه به بررسي‌هاي انجام شده در ميان سازها، ني‌ پربسامدترين و ارغنون كم كاربردترين آلات موسيقي به كار رفته در شعر صائب‌اند

در مورد معماری مساجد دوره پس از اسلام بخصوص سدههای اولیه، تحقیقات نسبتاً جامعی صورت گرفته و ویژگیساختمانی این بناها از نظر نوع پلان، مصالح بهکار رفته، و بهطور کل ویژگیهای معماری بنا در دورههای مختلف مورد مطالعه و بررسی مستشرقین و محققین داخلی قرار گرفته است. در این میان مطالعه تزئینات بنا، بازشناخت و رهیافت به چگونگی خلق آنها و ویژگیهای تجسمی و بصری آن کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است، حال آنكه مبحث تزئین در معماری بناهای اسلامی همچون خود معماری اهمیت داشته و به جد دنبال شده و مبانی نظری و تئوریهای بسیاری را در خود نهفته است.در این تحقیق تلاش میشود با تأکید بر آرایههای تزئینی مسجد جامع قروه ویژگیهای تزئینی مساجد اولیه دوره اسلامی مورد بررسی قرار گیرد. مسجد جامع قروه از بناهای اولیه دوره اسلامی است این بنا دارای دو کتیبه گچی با خط نسخ و یک کتیبه رنگی به خط کوفی است، هر کتیبه دارای تزئینات خاص خود است که در این میان کتیبه کوفی از ارزش هنری بالایی برخوردار بوده و نوع خط و نقشهای گره زیبایی خاصی به آن بخشیده است. سایر نقشهای تزئینی این بنا شامل نقشهای هندسی و گیاهی در زمینه کتیبهها، نقشهای شمسه و تزئینات آجری میباشد.با بررسی و مطالعه نقشها میتوان علاوه بر مرمت، بازسازی و حفظ این نقشها به مبانی تجسمی و زیباییشناسی آن نیز پی برد. بیشک دسترسی طراحان گرافیک به این نقشها و آشنایی هنرمندان با زیباییهای گرافیکی این آثار میتواند آنان را با وجوه جدید هنرهای اسلامی آشنا ساخته و طراحان گرافیک را به کاربرد این آثار ترغیب نماید. در واقع مهمترین انگیزه نگارنده در این تحقیق پررنگتر ساختن وجوه گرافیکی و تزئینی این بنا است که سعی شده است بوسیله بازسازی نقشها و کتیبهها و بررسی بصری آنها تا حدی به این امر کمک شود. در حین مطالعة تزئینات این بنا مشاهده میگردد که بخشهایی از تزئینات آن با نقشهای کتیبهای بناهای اطراف همچون مسجد جامع قزوین، مسجد جامع قلابر و گنبد سلطانیه تشابهات گاهاً نزدیکی دارند مثلاً مقایسة تزئینات کتیبهای این بنا با مسجد جامع قزوین نشان میدهد که هر دو از یک شیوه کاری و زیبایی شناسی واحدی تبعیت میکنند بدین ترتیب بهنظر میرسد این تشابهات بتواند زمان اجرای تزئینات این بنا را تا حدود زیادی مشخص نماید.مهمترین هدف در این تحقیق همانا نگاه گرافیکی به آرایهها جهت كشف روابط بصري و اصول تزئيني آن است، همچنين تلاش شد تا با طراحی و بارگذاری وب سایت تخصصی این بنا، تزئینات و نقشهای وابسته آن به نحو شایستهای به علاقمندان و پژوهشگران عزیز معرفی گردد. مسجد جامع قروه از بناهای اولیه دوره اسلامی است. این بنا دارای دو کتیبه گچی با خط نسخ و یک کتیبه رنگی به خط کوفی است، هر کتیبه دارای تزئینات خاص خود است که در این میان کتیبه کوفی از ارزش هنری بالایی برخوردار بوده و نوع خط و نقش‌های گره زیبایی خاصی به آن بخشیده است. سایر نقش‌های تزئینی این بنا شامل نقش‌های هندسی و گیاهی در زمینه کتیبه‌ها، نقش‌های شمسه و تزئینات آجری می‌باشد.مهمترین هدف تحقیق همانا نگاه گرافیکی به آرایه‌ها جهت کشف روابط بصری و اصول تزئینی آن است. بی شک با بررسی و مطالعه نقش‌ها می‌توان علاوه بر مرمت، بازسازی و حفظ این نقش‌ها به مبانی تجسمی و زیبایی‌شناسی آن نیز پی برد. بی‌شک دسترسی طراحان گرافیک به این نقش‌ها و آشنایی هنرمندان با زیبایی‌های گرافیکی این آثار می‌تواند آنان را با وجوه جدید هنرهای اسلامی آشنا ساخته و طراحان گرافیک را به کاربرد این آثار ترغیب نماید.

تردیدی نیست که هر گروه از عالمان هر علمی الفاظ مخصوص به خود را دارند و از آن برای بیان مقاصد و اهداف خود استفاده می‌کنند. در میان صوفیان نیز الفاظ و اصطلاحاتی متداول است که مفاهیم خود را با آن اصطلاحات بیان می‌کنند. البته اصطلاحات عرفا به گونه‌ای است که بر دیگران پوشیده است زیرا آنها می‌کوشند که غیر اهلش بر آنها آگاه نشود و در این تحقیق من بر آن شدم که پس از مقدمه‌ای پیرامون اصطلاح شناسی عرفا به شرح و توضیح دو اصطلاح شوق و انس در عرفان اسلامی از صدر اسلام تا قرن هفتم بپردازم.

شهرستان نایین، شرقی ترین شهرستان استان اصفهان است و حد فاصل استان خراسان، یزد، و اصفهان قرار دارد و اقلیم آن از نوع بیابانی است. موقعیت قرارگیری این شهرستان به لحاظ واقع شدن در یکی از شاهراههای ارتباطی غرب به شرق کشور و همجواری آن با مراکز فرهنگی چون فارس، اصفهان و خراسان، این منطقه را از دوره ساسانی تا قرون میانه اسلامی به صورت یک بارانداز تجاری مهم و از طرف دیگر آن را به عنوان یکی از مراکز تقابلات فرهنگی تبدیل کرده است که این مطلب با استناد به آثار مکتوب جهانگردان و جغرافیدانان قرون اولیه اسلامی و مدارک باستان شناسی و شواهد معماری آثار موجود در منطقه مشهود است. در این راستا وجود بناهای با ارزش دوره ساسانی همچون مجموعه بناهای نخلک، شیرکوه ، چهارطاقی قلعه دار ، قلعه بیاضه و نارین قلعه از یک سو و وجود دو بنای ارزشمند صدر اسلام به نام مسجد سرکوچه محمدیه و مسجد جامع نایین دلیلی بر این مدعا هستند. در پژوهش حاضر، ابتدا بر اساس متون تاریخی و مستندات باستان شناسی به بررسی پیشینه تاریخی منطقه در دوره ساسانی و صدر اسلام پرداخته شده و سپس آثار و بناهای موجود در سطح منطقه در این دوره زمانی مورد مطالعه قرار گرفته و در نهایت با اتکاء به مستندات معماری موجود به تحلیل تاثیر بناهای ساسانی بر بناهای صدر اسلام پرداخته شده است و از این رهگذر نیم نگاهی نیز به تاثیر ساختار عمومی معماری ساسانی ایران بر معماری منطقه شده است. نتایج تحقیقات انجام شده در منطقه نشان داد که: الف- تداوم تقسیم بندی ایالات دوره ساسانی در شرق اصفهان در دوره اسلامی، مجموعه بناهای پاکوه، محوطه قلعه دار، نارین قلعه و دو مسجد سرکوچه محمدیه و جامع نائین را در حوزه استان فارس قدیم و مجموعه بناهای نخلک و قلعه بیاضه را در حوزه خراسان قدیم تعریف می کند. ب- مجموعه بناهای نخلک و پاکوه به دلیل واقع شدن در مسیر کاروانی خراسان بزرگ و وجود منابع غنی نخلک در ارتباط با تاجران و معدنچیان هستند. ج-معماری این منطقه در دوره ساسانی و اسلامی از ابعاد مختلفی چون فرم، مصالح و تزئینات متاثر از معماری ساسانی است. د-گچبری های جامع نائین کاملا متاثر از آرایه های گچی ساسانی هستند. ه- آنالیز ملات چهاطاقی های منطقه نشانگر آن است که نوع گچ بکار رفته در ملات آنها یکسان بوده است. و- اقلیم به عنوان عاملی تاثیر گذار بر معماری منطقه بشمار می رود.

زیبایی و زیباشناسی در شعر از زمان‌های بسیار دور مورد توجّه ادیبان و شاعران بوده است. از آن جایی که هر اثر ادبی در بنیان خود زیباست، می‌توان آن را از دیدگاه زیبایی شناسی بررسی کرد. زیبایی‌شناسی حوزه‌ی بسیار وسیعی را در برمی‌گیرد؛ صاحب‌نظران عواملی چون عاطفه، احساس، صور خیال و موسیقی مناسب و هماهنگ شعر را موجب زیباتر شدن آن می‌دانند اما در این میان نقشی چشمگیر برای صنایع بدیعی قائلند. اعراب از زمان جاهلیت در آوردن کلام فصیح و بلیغ توانا بوده‌اند و در اشعار خود از انواع گوناگون صنایع ادبی بهره می‌گرفتند. پس از اسلام و نزول قرآن مجید ، توجه به زیبایی کلام همچنان پا بر جا بود. در عصر ممالیک نیز، عمده‌ی اهتمام شاعران به پرورش آرایه‌های لفظی بود اما این امر شکلی افراطی به خود گرفته و توجه به معنا مورد غفلت قرار می‌گرفت. به هر روی صاحب‌نظران، نمایان‌ترین هنر شاعران این عصر را به کارگیری همین صنایع بدیعی می‌دانند. شاب الظریف نیز به عنوان یکی از سرایندگان برجسته‌ی این عصر، به شکل گسترده‌ای از صنایع لفظی و معنوی سود جسته است؛به طوری که بازی‌های زبانی با تکیه بر محسنات لفظی ‌نوعی تشخص سبکی برای وی ایجاد کرده است.

در فرهنگ و تمدن ایران اسلامی، تجلید به عنوان یکی از شاخه های مهم هنر کتاب آرایی و کتاب سازی، از موضوع های ثمربخش تاریخ تمدن عالم اسلام محسوب می شود که توانسته است با نفوذ معنوی خود حتی در تاریخ تمدن جهان تأثیر به سزایی بگــذارد. بی تردید آگاهی از چگونگی این تأثیر و نقش قابلیت های فکری و هنری ایرانیان بر هنر تجلید گستره ی وسیعی از جغرافیای جهان، از هنگام آغازین تحولات تا تعالی آن، بخش در خور توجهی از علل و عوامل شکوه و جلال معنوی و فرهنگی یکی از تمدن های بزرگ بشری را تبیین می کند. رشد و توسعه ی نگرش حاکمان، عالمان و هنرمندان ایران دوران اسلامی در سایه ی نقش و تأثیر فرهنگ ایرانی- اسلامی، سبب تحول گونه های متعدد و متنوع تجلید (از حیث مواد و مصالح مورد استفاده، فن ساخت و طرح و نقش) در حوزه ی تمدن ایران اسلامی گردیده است.در این رساله ضمن بررسی اجمالی جایگاه هنر تجلید در حوزه ی تمدن ایران اسلامی و نیز فن شناسی و تحولات ساختاری مواد و مصالح و نقش و طرح های مورد استفاده در آن، با بهره گیری از روش مشاهده و بررسی میدانی جلدهای شاخص دوره های مختلف و نیز آثار مکتوب قدیم و جدید، فنون و گونه های مختلف جلدسازی در تمدن ایران اسلامی به تفکیک دوره های تاریخی، شناسایی، طبقه بندی و تحلیل گردید.