جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرح الحلقة الثالثة، الدليل الشرعي، تقریرات درس سید کمال حیدری در شرح حلقه سوم از کتاب «دروس في علم الأصول»، معروف به «الحلقات»، تألیف محمدباقر صدر بوده که به قلم شیخ حیدر یعقوبی، به رشته تحریر درآمده است. حلقه سوم از حلقات شهید صدر، شامل سلسله دروس استدلالى و تحلیلى در باب مسائل اصول فقه شیعه است. شهید صدر در ارائه مباحث و تحلیل مسائل، داراى متد جدیدى بود. توجه به مقتضیات زمان و طرح مسائل روز و تغییر دادن مسائل قدیمى و بررسى عمیق و کارشناسانه در مسائل تجربى، از ویژگى‎هاى سیستم فکرى اوست. وى در این اثر، ضمن طرح کلیاتى در تعریف علم اصول، تقسیم حکم، تفاوت امارات و اصول، به مبحث قطع و حجیت آن پرداخته و به دنبال آن از دلایل محرزه، مثل دلیل شرعى لفظى و غیر لفظى، معانى حروف، دلالات، مفاهیم، حکم ظاهرى و نظریه حق الطاعه، بحث کرده است اثر حاضر که شرح این کتاب می‎باشد، در پنج جلد سامان یافته است جلد سوم، از هیئات جمل و مقدمات حکمت، بحث به میان آمده است. روش شرح بدین صورت است که ابتدا، متن اصل کتاب ذکر شده و در ادامه، به تشریح مواد، موضوعات و مطالب آن، پرداخته شده و در صورت وجود اقوال مختلف پیرامون آن موضوع، به بررسی آنها، پرداخته شده است.

شرح الحلقة الثالثة، الدليل الشرعي، تقریرات درس سید کمال حیدری در شرح حلقه سوم از کتاب «دروس في علم الأصول»، معروف به «الحلقات»، تألیف محمدباقر صدر بوده که به قلم شیخ حیدر یعقوبی، به رشته تحریر درآمده است. حلقه سوم از حلقات شهید صدر، شامل سلسله دروس استدلالى و تحلیلى در باب مسائل اصول فقه شیعه است. شهید صدر در ارائه مباحث و تحلیل مسائل، داراى متد جدیدى بود. توجه به مقتضیات زمان و طرح مسائل روز و تغییر دادن مسائل قدیمى و بررسى عمیق و کارشناسانه در مسائل تجربى، از ویژگى‎هاى سیستم فکرى اوست. وى در این اثر، ضمن طرح کلیاتى در تعریف علم اصول، تقسیم حکم، تفاوت امارات و اصول، به مبحث قطع و حجیت آن پرداخته و به دنبال آن از دلایل محرزه، مثل دلیل شرعى لفظى و غیر لفظى، معانى حروف، دلالات، مفاهیم، حکم ظاهرى و نظریه حق الطاعه، بحث کرده است اثر حاضر که شرح این کتاب می‎باشد، در پنج جلد سامان یافته است جلد چهارم نیز به مفهوم و وسائل اثبات تعبدی و حجیت ظواهر، اختصاص یافته است. روش شرح بدین صورت است که ابتدا، متن اصل کتاب ذکر شده و در ادامه، به تشریح مواد، موضوعات و مطالب آن، پرداخته شده و در صورت وجود اقوال مختلف پیرامون آن موضوع، به بررسی آنها، پرداخته شده است.

شرح الحلقة الثالثة، الدليل الشرعي، تقریرات درس سید کمال حیدری در شرح حلقه سوم از کتاب «دروس في علم الأصول»، معروف به «الحلقات»، تألیف محمدباقر صدر بوده که به قلم شیخ حیدر یعقوبی، به رشته تحریر درآمده است. حلقه سوم از حلقات شهید صدر، شامل سلسله دروس استدلالى و تحلیلى در باب مسائل اصول فقه شیعه است. شهید صدر در ارائه مباحث و تحلیل مسائل، داراى متد جدیدى بود. توجه به مقتضیات زمان و طرح مسائل روز و تغییر دادن مسائل قدیمى و بررسى عمیق و کارشناسانه در مسائل تجربى، از ویژگى‎هاى سیستم فکرى اوست. وى در این اثر، ضمن طرح کلیاتى در تعریف علم اصول، تقسیم حکم، تفاوت امارات و اصول، به مبحث قطع و حجیت آن پرداخته و به دنبال آن از دلایل محرزه، مثل دلیل شرعى لفظى و غیر لفظى، معانى حروف، دلالات، مفاهیم، حکم ظاهرى و نظریه حق الطاعه، بحث کرده است اثر حاضر که شرح این کتاب می‎باشد، در پنج جلد سامان یافته است جلد پنجم نیز به مفهوم و وسائل اثبات تعبدی و حجیت ظواهر، اختصاص یافته است. روش شرح بدین صورت است که ابتدا، متن اصل کتاب ذکر شده و در ادامه، به تشریح مواد، موضوعات و مطالب آن، پرداخته شده و در صورت وجود اقوال مختلف پیرامون آن موضوع، به بررسی آنها، پرداخته شده است.

کتاب «لا ضرر و لاضرار» اثر علامه سيد كمال حيدرى ، به بحث و بررسى قاعده «لا ضرر و لا ضرار فى الاسلام»، از ديدگاه آیت‌الله شهيد محمدباقرصدر پرداخته است. كتاب، به زبان عربى و در سال ۱۴۲۰ق، نوشته شده است. علاقه نويسنده به طرح نظريات شهيد صدر، انگيزه تأليف كتاب بوده است. نويسنده، مطالب را با بحث از سند و متن روايات مربوط به قاعده لا ضرر آغاز كرده و پس از تشريح مفردات حديث، مفاد هيئت تركيبيه جمله لا ضرر و اشكالات فقه الحديث وارد بر آن را بررسى كرده و در ادامه، به بیان مشكلاتى كه در تطبيق فقهى اين قاعده ذكر شده، می پردازد. در نهايت نیز، تطبيق قاعده به لحاظ اضرار اعتبارى مورد بررسى قرار گرفته است. اثر حاضر، با مقدمه مؤلف آغاز و مباحث آن، در هشت فصل ارائه شده است. فصل اول: اثبات سند حدیث فصل دوم: تعیین متن حدیث فصل سوم: محتوای الفاظ ضرر و ضرار فصل چهارم: مفاد هیئت ترکیبی جملۀ لا ضرر فصل پنجم: بررسی چالش های موجود در فقه حدیث فصل ششم: مشکلات مطرح شده در تطبیقات فقهی قاعده فصل هقتم: تطبیق قاعده به لحاظ ضرر های اعتباری فصل هشتم: فقه حدیث به لحاظ عدم ضرر رساندن

کتاب معتقد الامامیه همانطور که از نامش هم پیداست درباره معتقدات و عقائد شیعه امامیه و به زبان فارسی است که در آن برخی از مسائل اعقتادی شیعه ، احکام و فقه شیعه و اصول فقه شیعه مطرح می شود.

از جمله امتيازات اين شرح، اين است كه عناوين مهمى براى مطالب كتاب «الدروس» شهيد صدر آورده و سعى شده به‌صورت سليس و روان و با بيانى ساده به توضيح مطالب پرداخته شود. هم‌چنين كوشش شده كه مباحث كتاب از هم مجزا گردد و سؤال و جواب‌ها به‌طور مجزايى ذكر شود كه بحث از دست مطالعه كننده خارج نگردد. در مباحث كليدى و مهم، سعى شده كه به مصادر اصلى آن رجوع داده شود. همچنين سعى شده به همه اقوال پرداخته نشود و مباحث، با مثال‌هايى فقهى، عجين شود تا مطالعه كننده بهتر مطلب را بفهمد و مطلب را به‌گونه كاربردى دنبال كند. بخشى از شرح، به ارجاع ضماير و اشاره به نكات وارد شده در متن كتاب، اختصاص داده شده است. برخى از مباحث كتاب عبارتند از: ۱. تعريف علم اصول و فايده آن ۲. احكام شرعى و تقسيمات آن ۳. دلايل شرعى (عقلى و لفظى) ۴. اثبات صدور ۵. اصول عمليه ۶. تعارض دلايل جلد 1 انواع قضایای عقلی و شرطی، استحاله تکلیف، شرطیه قدریه و مقدور از مباحث مهم اصولی مطرح شده در این مجلد از مجموعه حاضر است.

از جمله امتيازات اين شرح، اين است كه عناوين مهمى براى مطالب كتاب «الدروس» شهيد صدر آورده و سعى شده به‌صورت سليس و روان و با بيانى ساده به توضيح مطالب پرداخته شود. هم‌چنين كوشش شده كه مباحث كتاب از هم مجزا گردد و سؤال و جواب‌ها به‌طور مجزايى ذكر شود كه بحث از دست مطالعه كننده خارج نگردد. در مباحث كليدى و مهم، سعى شده كه به مصادر اصلى آن رجوع داده شود. همچنين سعى شده به همه اقوال پرداخته نشود و مباحث، با مثال‌هايى فقهى، عجين شود تا مطالعه كننده بهتر مطلب را بفهمد و مطلب را به‌گونه كاربردى دنبال كند. بخشى از شرح، به ارجاع ضماير و اشاره به نكات وارد شده در متن كتاب، اختصاص داده شده است. برخى از مباحث كتاب عبارتند از: ۱. تعريف علم اصول و فايده آن ۲. احكام شرعى و تقسيمات آن ۳. دلايل شرعى (عقلى و لفظى) ۴. اثبات صدور ۵. اصول عمليه ۶. تعارض دلايل جلد 2 بررسی منشأ تکثر و انحلال در حکم، چگونگی دلالت داشتن کلام بر عموم، اقسام عموم و ادوات آن، عموم داشتن یک لفظ به لحاظ اجزاء و افراد آن، واجب توصلی و تعبدی، تخییر در واجب و واجب غیری از مباحث مهم اصولی مطرح شده در این مجلد از مجموعه حاضر است.

جَواهرُ الْکَلام فی شَرْحِ شَرائعِ الْاسْلام یا جواهر الکلام کتابی است در فقه استدلالی اثر فقیه شیعه محمدحسن نجفی، مشهور به صاحب جواهر (درگذشته ۱۲۶۶ق) از شاگردان سید محمد جواد عاملی و شیخ جعفر کاشف الغطاء. این کتاب، شرحی مبسوط بر شرایع‌ محقق‌ حلّی‌ (درگذشته ۶۷۶ق) است‌ و از جهت گستردگی مطالب میان کتابهای فقهی بی‌نظیر است و آرا و استدلال‌های فقهای گذشته را در اختیار فقیهان و پژوهشگران فقه قرار داده است همچنین مشهورترين و با ارزش‏ترين آثار فقهى قرن سيزدهم مى‏باشد که از نظر وسعت تتبع و جمع‏آورى و احاطه به اقوال و دلال نظريات فقهى علما بر تمام كتاب‏هاى فقهى برترى دارد. این کتاب در حقیقت دائره المعارف فقه شیعه و یک مجموعه کامل فقهی است که حاوی نظریات و آرای فقهی علمای متقدم و متأخر است. کتاب جواهر از دیدگاه تمام علما و تراجم حائز اهمیت است. صاحب روضات الجنات، که معاصر صاحب جواهر بود، در وصف این کتاب چنین می نویسد: «جواهر الکلام دریای پهناور عجیبی است که تمام مراتب عملی را دارا است؛ کتاب روشنی است که هر کس هر گونه مسائل فقهی و احکام الهی را بخواهد، با تحقیقات مبسوط در آن به دست می آورد. جواهر مانند شکوفه ای است از درخت طوبا که ریشه اش در طور معنی واقع و استوار گردیده و فروعش در خانه ها ظاهر شده است». صاحب‌ جواهر در مقدمه‌، سبب‌ گزینش‌ شرایع‌ را به‌ عنوان‌ متن‌، جامعیت‌، استواری مباحث‌، شیوایی نثر و نیز توجه‌ و اهتمام‌ خاص‌ فقها به‌ آن‌ دانسته‌ و غرض‌ خود را از تألیف‌ جواهر، آشنا کردنِ فقه‌دانان‌ با فواید و دقایق‌ پنهان‌ شرایع‌، تبیین‌ ادله مسائل‌ آن‌، توضیح‌ لغزش‌های‌ شارحان‌ آن‌ و پرداختن‌ به‌ اقوال‌ فقها و مستندات‌ آنها به‌ گونه‌ای‌ موجز، ذکر کرده‌ است‌. مشهور است‌ که‌ نجفی‌ تألیف‌ جواهر را در ۲۵ سالگی‌ آغاز کرده‌ است‌. جواهر شرحی‌ مزجی‌ است‌ و از این‌رو، فصل‌بندی‌ و ترتیب‌ ابواب‌ آن‌ همانند خود شرایع‌ و شامل‌ چهار بخش‌ کلی عبادات‌ ، عقود ، ایقاعات‌ و احکام‌ است‌. صاحب‌ جواهر در ذیل‌ تعابیر و اصطلاحات‌ مهم‌ در متن‌ شرایع‌، به‌ویژه‌ آن‌ها که‌ موضوع‌ احکام‌ فقهی‌ است‌، به‌ استناد منابع‌ لغت‌ و اصطلاح‌شناسی‌، به‌ نقل‌ و تحلیل‌ دیدگاه‌های‌ گوناگون‌ در باره معنای‌ مراد از این‌ اصطلاحات‌ و احیاناً نقد آن‌ها پرداخته‌ است‌. در موارد بسیاری‌ به‌ توضیح‌ کوتاه‌ متن‌ بسنده‌ نشده‌ و پس‌ از پایان‌ یافتن‌ جمله‌ یا عبارت‌ متن‌ و ذکر یک‌ حکم‌ شرعی‌ یا مسئله فقهی‌، در باره آن‌ به‌ گونه مبسوط‌تری‌ توضیح‌ داده‌ شده‌ است‌ که‌ معمولاً شامل‌ تمام‌ یا بخشی‌ از این‌ موضوعات‌ می‌شود: اجماعی‌ یا اختلافی‌ بودن‌ حکم‌ ، ادله حکم‌ مذکور، دیدگاه‌های‌ گوناگون‌ فقهی‌ در باره آن‌ با اشاره‌ به‌ نام‌ فقهای‌ موافق‌ و مخالف‌ یا آثار آن‌ها و توضیح‌ و تحلیل‌ و نقد دلایل‌ و مستندات‌ آنان‌. مهم‌ترین‌ ادله مورد استناد در جواهرالکلام‌ عبارت‌اند از: قرآن‌ ، سنّت‌ ، اجماع‌ یا شهرت‌ منقول‌ و مُحَصَّل‌، سیره متشرعه‌، سیره (بنای‌) عقلا و اصول‌ عملی‌ مانند اصل‌ برائت‌ ، استصحاب‌ و اشتغال‌ . از ادله دیگر، که‌ استناد به‌ آن‌ها در این‌ کتاب‌ کم‌ نیست‌، این‌ موارد شایان‌ ذکر است‌: « ضروری دین‌ »، «ضروری مذهب‌«،«اجماع‌ مسلمین‌« و «اجماع‌ مُرکَّب‌«. بهره‌گیری‌ از عامل‌ «‌عرف »، به‌ویژه‌ برای‌ شناخت‌ موضوعات‌ احکام‌، نیز در جواهر شیوع‌ دارد، البته‌ اعتبار عرف‌ از دیدگاه‌ صاحب‌ جواهر منوط‌ به‌ وجود شرایطی‌ است‌. استناد به‌ قواعد فقهی‌ ، از جمله‌ قاعده لا ضرر ، نیز در این‌ کتاب‌ چشمگیر است‌. بخش‌ مهمی‌ از مباحث‌ جواهرالکلام‌ را بحث‌ و تحلیل‌ در باره چگونگی‌ استنباط‌ احکام‌ فقهی‌ از احادیث‌ تشکیل‌ داده‌ است‌ که‌ عمدتاً به‌ بررسی‌ دلالت‌ احادیث‌ بر آن‌ احکام‌ و حل‌ تعارض‌ احادیث‌ با یکدیگر یا با ادله دیگر اختصاص‌ دارد. منابعی‌ که‌ نام‌ آن‌ها در جواهر آمده‌ و مستقیم‌ یا غیرمستقیم‌ از آن‌ها استفاده‌ شده‌، طیف‌ گسترده‌ای‌ از منابع‌ فقهی‌ ، اصولی‌، کلامی‌، قرآنی‌، حدیثی‌، تاریخی‌ و ادبی‌ را دربرمی‌گیرد.

جَواهرُ الْکَلام فی شَرْحِ شَرائعِ الْاسْلام یا جواهر الکلام کتابی است در فقه استدلالی اثر فقیه شیعه محمدحسن نجفی، مشهور به صاحب جواهر (درگذشته ۱۲۶۶ق) از شاگردان سید محمد جواد عاملی و شیخ جعفر کاشف الغطاء. این کتاب، شرحی مبسوط بر شرایع‌ محقق‌ حلّی‌ (درگذشته ۶۷۶ق) است‌ و از جهت گستردگی مطالب میان کتابهای فقهی بی‌نظیر است و آرا و استدلال‌های فقهای گذشته را در اختیار فقیهان و پژوهشگران فقه قرار داده است همچنین مشهورترين و با ارزش‏ترين آثار فقهى قرن سيزدهم مى‏باشد که از نظر وسعت تتبع و جمع‏آورى و احاطه به اقوال و دلال نظريات فقهى علما بر تمام كتاب‏هاى فقهى برترى دارد. این کتاب در حقیقت دائره المعارف فقه شیعه و یک مجموعه کامل فقهی است که حاوی نظریات و آرای فقهی علمای متقدم و متأخر است. کتاب جواهر از دیدگاه تمام علما و تراجم حائز اهمیت است. صاحب روضات الجنات، که معاصر صاحب جواهر بود، در وصف این کتاب چنین می نویسد: «جواهر الکلام دریای پهناور عجیبی است که تمام مراتب عملی را دارا است؛ کتاب روشنی است که هر کس هر گونه مسائل فقهی و احکام الهی را بخواهد، با تحقیقات مبسوط در آن به دست می آورد. جواهر مانند شکوفه ای است از درخت طوبا که ریشه اش در طور معنی واقع و استوار گردیده و فروعش در خانه ها ظاهر شده است». صاحب‌ جواهر در مقدمه‌، سبب‌ گزینش‌ شرایع‌ را به‌ عنوان‌ متن‌، جامعیت‌، استواری مباحث‌، شیوایی نثر و نیز توجه‌ و اهتمام‌ خاص‌ فقها به‌ آن‌ دانسته‌ و غرض‌ خود را از تألیف‌ جواهر، آشنا کردنِ فقه‌دانان‌ با فواید و دقایق‌ پنهان‌ شرایع‌، تبیین‌ ادله مسائل‌ آن‌، توضیح‌ لغزش‌های‌ شارحان‌ آن‌ و پرداختن‌ به‌ اقوال‌ فقها و مستندات‌ آنها به‌ گونه‌ای‌ موجز، ذکر کرده‌ است‌. مشهور است‌ که‌ نجفی‌ تألیف‌ جواهر را در ۲۵ سالگی‌ آغاز کرده‌ است‌. جواهر شرحی‌ مزجی‌ است‌ و از این‌رو، فصل‌بندی‌ و ترتیب‌ ابواب‌ آن‌ همانند خود شرایع‌ و شامل‌ چهار بخش‌ کلی عبادات‌ ، عقود ، ایقاعات‌ و احکام‌ است‌. صاحب‌ جواهر در ذیل‌ تعابیر و اصطلاحات‌ مهم‌ در متن‌ شرایع‌، به‌ویژه‌ آن‌ها که‌ موضوع‌ احکام‌ فقهی‌ است‌، به‌ استناد منابع‌ لغت‌ و اصطلاح‌شناسی‌، به‌ نقل‌ و تحلیل‌ دیدگاه‌های‌ گوناگون‌ در باره معنای‌ مراد از این‌ اصطلاحات‌ و احیاناً نقد آن‌ها پرداخته‌ است‌. در موارد بسیاری‌ به‌ توضیح‌ کوتاه‌ متن‌ بسنده‌ نشده‌ و پس‌ از پایان‌ یافتن‌ جمله‌ یا عبارت‌ متن‌ و ذکر یک‌ حکم‌ شرعی‌ یا مسئله فقهی‌، در باره آن‌ به‌ گونه مبسوط‌تری‌ توضیح‌ داده‌ شده‌ است‌ که‌ معمولاً شامل‌ تمام‌ یا بخشی‌ از این‌ موضوعات‌ می‌شود: اجماعی‌ یا اختلافی‌ بودن‌ حکم‌ ، ادله حکم‌ مذکور، دیدگاه‌های‌ گوناگون‌ فقهی‌ در باره آن‌ با اشاره‌ به‌ نام‌ فقهای‌ موافق‌ و مخالف‌ یا آثار آن‌ها و توضیح‌ و تحلیل‌ و نقد دلایل‌ و مستندات‌ آنان‌. مهم‌ترین‌ ادله مورد استناد در جواهرالکلام‌ عبارت‌اند از: قرآن‌ ، سنّت‌ ، اجماع‌ یا شهرت‌ منقول‌ و مُحَصَّل‌، سیره متشرعه‌، سیره (بنای‌) عقلا و اصول‌ عملی‌ مانند اصل‌ برائت‌ ، استصحاب‌ و اشتغال‌ . از ادله دیگر، که‌ استناد به‌ آن‌ها در این‌ کتاب‌ کم‌ نیست‌، این‌ موارد شایان‌ ذکر است‌: « ضروری دین‌ »، «ضروری مذهب‌«،«اجماع‌ مسلمین‌« و «اجماع‌ مُرکَّب‌«. بهره‌گیری‌ از عامل‌ «‌عرف »، به‌ویژه‌ برای‌ شناخت‌ موضوعات‌ احکام‌، نیز در جواهر شیوع‌ دارد، البته‌ اعتبار عرف‌ از دیدگاه‌ صاحب‌ جواهر منوط‌ به‌ وجود شرایطی‌ است‌. استناد به‌ قواعد فقهی‌ ، از جمله‌ قاعده لا ضرر ، نیز در این‌ کتاب‌ چشمگیر است‌. بخش‌ مهمی‌ از مباحث‌ جواهرالکلام‌ را بحث‌ و تحلیل‌ در باره چگونگی‌ استنباط‌ احکام‌ فقهی‌ از احادیث‌ تشکیل‌ داده‌ است‌ که‌ عمدتاً به‌ بررسی‌ دلالت‌ احادیث‌ بر آن‌ احکام‌ و حل‌ تعارض‌ احادیث‌ با یکدیگر یا با ادله دیگر اختصاص‌ دارد. منابعی‌ که‌ نام‌ آن‌ها در جواهر آمده‌ و مستقیم‌ یا غیرمستقیم‌ از آن‌ها استفاده‌ شده‌، طیف‌ گسترده‌ای‌ از منابع‌ فقهی‌ ، اصولی‌، کلامی‌، قرآنی‌، حدیثی‌، تاریخی‌ و ادبی‌ را دربرمی‌گیرد.