جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مبانی خاص تفسیر اخلاقی، اخلاقی بودن محتوای مفاهیم قرآنی و زبان تخاطب در قرآن است؛ چنان که می توان محتوای قرآن را از جهات گوناگون از جمله انطباق آموزه ها و مفاهیم قرآنی با فطرت انسان، اهداف تربیتی و اخلاقی رسالت پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله وسلم) و نزول قرآن و وجود آیات صریح در رعایت موازین اخلاقی، محتوایی اخلاقی برشمرد. از این رو، قرآن کریم افزون بر اشتمال بر محتوای اخلاقی، در مقام بیان و انتقال این مفاهیم ابزارهای اخلاقی نیز استخدام کرده است. التزام قرآن به رعایت زبان اخلاقی در همۀ سطوح کلام و در جایگاه ها و مظاهر گوناگون، قابل ملاحظه است؛ چنان که واژگان، تعابیر و جملات مورد استفادۀ خود را از میان انبوه گزینه های ممکن انتخاب کرده و در هر مورد، از نظر اخلاقی، بهترین گزینش را داشته است: وقتی تصریح به مطلبی را خلاف دأب اخلاقی ملاحظه کرده، به کنایه سخن گفته است. گاهی نیز با ایجاد تغییر در ساختار نحوی جملات، انسجام اخلاقی قرآن را حفظ کرده است. در این نوشتار همچنین از طرق گوناگون به نقدهایی پاسخ داده شده است که استعمال برخی واژگان یا تعابیر قرآنی را صراحتاً یا تلویحاً مغایر ادب و خروج از دایرۀ اخلاقی برشمرده اند؛ طرقی مانند: ارجاع به معنای واژه در عصر نزول، کنایی نشان دادن برخی عبارات، تفکیک معنای لغوی و معنای اصطلاحی و توجه به ساختار نحوی عبارات. بر این اساس می توان نتیجه گرفت که عناصر زبانی قرآن مجموعاً در جهت اهداف تربیتی و اخلاقی آن به گزینی شده اند تا در تعامل این کتاب الهی با مخاطبان هرگز از حریم اصول اخلاقی خارج نشود.

مبانى تفسیر قرآن یکى از مهم ترین مباحث در حوزه علوم قرآنى به شمار مى آید و پیوسته مورد توجه و اهتمام قرآن پژوهان و علاقه مندان به قرآن کریم بهویژه مفسران بزرگ شیعه بوده است. مقاله حاضر با هدف بررسى اهم مبانى و پیش فرض هاى مفسران قرآن در تفسیر تدوین شده است. در این پژوهش، سعى شده است که کامل ترین و اهم مبانى از منظر مفسران شیعه برگزیده شود و مورد تحلیل قرار گیرد. انواع مبانى تفسیر قرآن از منظر مفسران شیعه عبارتند از: قدسى بودن قرآن، نص و قرائت واحد قرآن، امکان و جواز تفسیر، حجیت ظهور قرآن، نیاز مخاطبان قرآن به تفسیر، ساختار چندمعنایى قرآن، زبان قرآن، منابع تفسیر قرآن، انسجام و پیوستگى آیات، و جامعیت قرآن; که در این مقاله به اهم آنها که قدسى بودن قرآن، امکان و جواز تفسیر، ساختار چندمعنایى قرآن، زبان قرآن و انسجام و پیوستگى آیات مى باشند، پرداخته مى شود.

یکی از اساسیترین مبانی درخور پژوهش در حوزه فهم قرآن مجید، زبان شناسی این کتاب الهی است. امروزه پرسش های فراوانی درباره زبان قرآن مطرح است؛ ازجمله اینکه: زبان قرآن معنادار است یا بیمعنا؟ شناختاری است یا ابزاری؟ ادبی، رمزی یا عرفی است یا به گونه ای دیگر؟ دارای ساختار گفتاری است یا نوشتاری؟ نسبت اجزای درونی و مفاهیم آیات قرآنی با یکدیگر چگونه است؟ و ... .هر پاسخی به پرسش های پیش گفته افزون بر تعیین نوع نگاه به قرآن، زیرساختی تئوریک برای چگونگی فهم قرآن و قواعد آن نیز خواهد بود. تحقیق حاضر، ضمن شناختاری انگاشتن زبان قرآن برآن است که این کتاب آسمانی به لحاظ زبانی دارای جامعیت چهاروجهی میباشد. این ویژگی، نتایجی در فهم و تفسیر دارد که در این مقاله به آنها پرداخته میشود.

زبان در حالت عام آن و قرآن کریم به مثابه یک زبان خاص، دارای ماهیتی سمعی و شنیداری است. پیدایی و شکل گیری و نیز فراگیری زبان به طور طبیعی، در تاریخ بشری و اتصال نسل ها، شیوه ای شنیداری داشته و دارد. هر زبان نیز آوا و آهنگ خاص خود را دارد که در بسیاری از موارد، تناسب لفظ و معنا در آن ها قابل تعقیب و بررسی است.در زبان قرآن نیز چنین حالتی وجود دارد و این زبان به دلیل توحیدی و الهی بودن، تابع نظم در زمینه های مختلف و از جمله تناسب و ائتلاف لفظ و معنا یا همان نظم آهنگ است. ازهمین رو، بررسی این جنبه از زبان دارای اهمیت و فواید قابل توجهی است. مقاله حاضر، این نظم و هماهنگی را در هجده سوره از قرآن کریم بررسی کرده است. موضوع ائتلاف لفظ، ریشه در ساخت انواع زبان ها و فطرت بشری دارد. مقاله به نمونه هایی از نظم و نثر فارسی را از همین زاویه توجه کرده و کوشیده است نمونه هایی تطبیقی را از الفاظ و عبارات برخی زبان های جهان ارائه دهد.

یکی از مبانی مهم حدیث شناسی، شناخت شرایط و اسباب صدور حدیث است. فهم درست روایات احرف سبعه (نزول قرآن بر اساس هفت حرف) نیز پیرو همین قاعده است. بر اساس زمینه های صدور، از آن جا که قرآن آموزان از جهات گوناگونی به ویژه از دو جنبه زبان و روان با یکدیگر متفاوتند و اهداف و روش های آموزش قرآن بر پایه دو اصل شفاهی و زایایی زبان آن، و روان شناختی بودن فرآیند یادگیری آن، شکل گرفته اند، این روایات،‌ خواهان تبیین و اجرای اصل «آسان سازی» آموزش قرآن به عنوان آموزش یک زبان و گسترش حوزه قرائت قرآن (- تصریف کلمات، آیات و سوره ها) مبنای تثبیت و حفظ ساختار منظم و قرائت واحد آن می باشند تا فرآیند یادگیری «زبان قرآن» تسهیل گردد. از این رو، این روایات بیان گر نزول قرآن بر هفت قرائت مختلف، یا تعیین هفت لهجه و گویش عربی، یا تقسیم قرآن بر هفت موضوع و مانند آن، نیستند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.