جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از نقش‏ های زبان، نقش ادبی آن است که نقطه پیوند زبان ‏شناسی و ادبیات به ‌شمار می ‏رود. در نقش ادبی، تاکید بر پیام است و از اینجا است که زبان پیام بر زبان معیار برجسته می ‌شود. زبان ‏شناسان این برجسته ‏سازی را به دو طریق انجام می ‌دهند: انحراف از زبان معیار با عنوان هنجارگریزی، و افزودن قواعدی به زبان معیار با نام قاعده ‏افزایی در سه سطح معنا، صورت و تحقق صوری زبان. هنجارگریزی سخن را به شعر نزدیک می‏ سازد و قاعده‏ افزایی لباس نظم بر آن می ‏پوشاند.از آنجا که مجموعه شعر از این اوستا نماینده اوج هنری اخوان ثالث است، در این مختصر، بارزترین گونه برجسته‏ سازی در آن یعنی هنجارگریزی معرفی می ‏شود. علاوه بر بسامد بالای هنجارگریزی در مقایسه با قاعده ‏افزایی در سخن اخوان، هنجارگریزی در سطح معنا بیش از انواع دیگر آن دیده می ‏شود. این گونه شامل مباحث بیان و بدیع معنوی است که جنبه تخیل را در شعر به اوج می ‏رساند؛ به ویژه اینکه تشبیه و استعاره - دو شکل بارز صور خیال - به میزان بالایی در آن به ‌کار رفته ‏است. پس از آن، هنجارگریزی زمانی، یعنی کاربرد کلمات کهن، فراوان به ‌چشم می ‏خورد و بنابراین مشاهده می ‏شود که انواع دیگر هنجارگریزی که از فخامت سخن می ‏کاهد، در شعر اخوان کمتر یافت می ‏شود.

فرمالیست ‌های روسی ادبیات را نوعی کاربرد ویژه زبان تلقی می ‌کردند که با انحراف از زبان عملی (practical language) و در‌هم ‌ریختن آن محقق می ‌شود. به همین سبب، با تاکید بر جایگاه خاص زبان در نقد آثار ادبی، بحث ‌های تازه ‌ای را در حوزه نقد مطرح کرده‌ اند که الهام ‌بخش بسیاری از منتقدان متاخر در نقد و تحلیل این ‌گونه آثار شده است. «آشنایی ‌زدایی» (defamilarization) مهمترین مفهومی است که فرمالیست‌ ها بر آن تاکید می‌ کردند و «هنجارگریزی» (deviation) از کلیدی ‌ترین بحث‌ های آن است. برای هنجارگریزی نیز انواعی برشمرده‌ اند که از ‌جمله آنها می ‌توان به هنجارگریزی زمانی (باستان‌ گرایی) اشاره کرد. در مقاله حاضر، با توجه به این رویکرد، سعی ‌شده است ابعاد گوناگون باستان ‌گرایی واژگانی شعرهای آزاد نیما یوشیج با تاکید بر نقش سنت در آن‌ و همچنین دیدگاه نوگرایانه شاعر تحلیل شود و شواهد و نمونه‌ هایی از این نوع کاربرد زبانی، با توجه به الزامات شاعر در پای ‌بندی به سنت ‌در برخی موارد و پایبند نبودن بدان در مواردی دیگر، عرضه شود.

در این مقاله عوامل تمایز زبان شعر از زبان معیار در اشعار حسین منزوی که از سرآمدان، بنیانگذاران و به قولی پدر غزل امروز است، مورد بررسی قرار می گیرد.ابزارهای شناخته شده ای که از دیدگاه زبان شناسی در پدید آوردن نظم و شعر نقش ایفا می کنند، تحت عنوان برجسته سازی زبان، در دو گروه قاعده افزایی و قاعده کاهی قرار می گیرند.در این پژوهش، گونه های مختلف هنجارگریزی، از جمله آوایی، نحوی، گویشی، زبانی، سبکی، نوشتاری و واژگانی که در شعر شاعران امروز از تکنیک های مدرن آفرینش ادبی است، مورد کاوش و تحلیل قرار گرفته است.