جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«ولایت» از موضوعات اصلی شیعه و زیربنای سلوک تمامی عرفا و سلسله‌های صوفیّه است. در این پایان نامه نظریّات نجم رازی و لاهیجی به عنوان دو نویسنده و عارف اهل تسنّن با نظریّات شیعه مقایسه شده است. در ضمن این‌که نظریّات دیگر عرفا و دانشمندان شیعه نیز در لابلای آن گنجانده شده است. ابتدا به شرح حال مختصر دو نویسنده و آثار آن‌ها پرداخته، سپس در مورد ولایت و موضوعات زیرمجموعه‌ی آن به تفصیل سخن رانده‌شده‌است. صوفیان اهل تسنّن به ولایت معتقدند، امّا در مصادیق ولایت و برخی جزئیّات آن با شیعه اختلاف نظر دارند. در بسیاری از موضوعات دیگر مربوط به ولایت، نظریّات صوفیان با شیعه یکسان است. نجم رازی در مرصادالعباد پیامبر اکرم(ص) را محور اصلی همه‌ی اندیشه‌ها و بحث‌های خود قرار داده است. نظریّات او درباب ولایت همانند دیگر عرفای اهل تسنّن که ولایت را در شخص معصوم منحصر نمی‌دانند، می‌باشد. ولایت از مباحث مهمّ ابن عربی و بسیار نزدیک به دیدگاه شیعه است. لاهیجی در این موضوع متأثّر از ابن‌عربی است، در اثرش از دیدگاه شیعی الهام پذیرفته است و در پیوند بین تصوّف و تشیّع کوشیده است تا خاتم الانبیا را با مهدیِ موعود شیعه(عج) منطبق کند.

انسان همواره تلاش کرده است که راه کمال را بپیماید و برای این کار به دنبال نمونه ها و اسوه های بشری بوده است. متون عرفانی از جمله مرصاد العباد نجم رازی درباره انسان کامل بحث مستوفایی دارد که در این پزوهش نگارنده به بررسی انسلنکامل در این کتاب همت گماشته و نظر او را با امهات کتب عرفانی نیز مقایسه کرده است که البته نظرات آنها بعضا مشابه و گاهی هم متفاوت با نظر نجم رازی است. از ویژگی های مهم مرصاد العباد پرداختن به داستان آفرینش و خلافت آدم و همچنین ارائه برداشته های عرفانر شخصی است. نکته مهم این پزوهش این است که در کتاب های عرفانی به جایگاه و ویژگی های انسان کامل توجه زیادی شده است و پیام های ارزنده ای برای انسان گرفتار تجملگرایی و تکنولوزی در بر دارد. همچنین گفتنی است که بسیاری از اصطلاحات عرفانی معرف و مفسر انسان کامل هستند. نظیر خلیفه اللهی، پیر و مراد و نمادهای فراوانی که اشاره به انسان کامل دارد و برگرفته از آیات و روایات است.

در این مقاله تلاش می شود با نگاهی به وی‍ژگی های شاخص نثر کنوز الحکمه، آخرین اثر احمد جام، و دیگر آثار برجسته صوفیه قبل و بعد از آن، از قبیل کشف المحجوب، اسرار التوحید، مرصادالعباد، و مصباح الهدایه و مقایسه آن ها، جایگاه نثر کنوزالحکمه معلوم و سطح کلی زبان صوفیان معروف روشن شود. اغلب صوفیه از زبانی ساده، که در دوران سامانیان کاربرد داشت و نهایتا تا قرن ششم مرسوم بود، استفاده می کردند. هدف عمده آنان بیان اندیشه به زبانی ساده و تاثیرگذار بوده است، اما از سبک رایج روزگار خود نیز بی تاثیر نمانده اند. کلیت زبان این آثار، از نظر ساده گویی و دیگر ویژگی ها، قرابت تنگاتنگی با نثر کهن دارد و نشان می دهد زبان آن ها در ادوار گوناگون دست خوش دگرگونی برجسته و آشکاری نشده، بلکه سیر تحول و نوگرایی در زبان آن ها نسبتا آرام و کند صورت گرفته است. بیش تر تفاوت ها به واژگان خاص، تاثیر لهجه محلی، و ذوق نویسندگی نویسندگان مربوط است. برخی از این آثار، به ویژه قسمت هایی از مرصاد العباد، به دلیل ذوق شاعری نویسنده، رنگ شعر به خود گرفته و از فنون ادبی و احساسات و عواطف شاعرانه بهره مند شده است. شیوه به پایان رساندن ابواب و آمیختگی ایجاز و اطناب درکنوز الحکمه سبک آن را از دیگر آثار مورد مطالعه متمایز کرده است.

امروزه گسترش تحقیقات و تعمق های علمی در میراث گرانبهای ادبیات فارسی زمینه مناسبی را برای پی گیری مطالعات تطبیقی و مقایسه آثار ادبی از جنبه های مختلف فراهم کرده است. این مقاله تلاشی است برای مقایسه محتوایی دو اثر ارزش مند در زمینه ادبیات عرفانی، یعنی حدیقه الحقیقه سنایی غزنوی و مرصاد العباد نجم الدین رازی که عمدتا بر مبنای دیدگاه «بینامتنیت» و نیز «ترامتنیت» صورت گرفته است. ترامتنیت، که نخستین بار کریستوا (دهه 1960) آن را مطرح کرد و بعدها ژرار ژنت این مفهوم را گسترش داد، دربرگیرنده کلیه روابط یک متن با متن های دیگر است و در واقع به بررسی روابط تاثیرپذیری و تاثیرگذاری دو یا چند متن متمایز می پردازد. در این مقاله، به نتایج مستندی از مقایسه معیارهایی مانند «نحوه آغاز»، «شیوه فصل بندی»، «استفاده از نقل قول های صریح و غیرصریح»، «مقدمه»، «پردازش مضمون»، «نوع برخورد با تصوف»، «نقد و تفسیر آثار از سوی یک دیگر»، و «الهام گرفتن آن ها از هم» بر مبنای «نظریه ترامتنیت ژنت» دست یافته ایم.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.