جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله پدیده‌های مهمی که در سال‌های اخیر در دستور کار سیاست‌مداران و کانون‌های معارض با اسلام قرار داشته است، می‌توان به پروژۀ ایجاد هراس از شیعیان اشاره داشت که امروزه با عنوان "شیعه‌هراسی" از آن یاد شده است. در دوران معاصر، جریانات جدید شیعه‌هراسی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران تقویت شده و با آگاهی یافتن از ظرفیت‌های ژئوپلیتیک شیعه و همچنین پس از حادثه 11 سپتامبر 2001 میلادی و فعالیت‌های رسانه‌های غربی در این راستا، بر شدت شیعه‌هراسی افزوده شده است. در این پژوهش، شیعه‌هراسی در غرب معاصر بررسی می‌شود تا بدین پرسش پاسخ داده شود که چرا این پدیده در غرب بروز کرد و در سال‌های اخیر شدت گرفت. برای بررسی این موضوع به عوامل فرهنگی، سیاسی، جغرافیایی و اقتصادی توجه می‌شود. نتیجۀ این مطالعات حکایت از آن دارد که آموزه‌های شیعه، که با وقوع انقلاب اسلامی متبلور شده و موجب بیداری اسلامی در سایر نقاط جهان شد، و همچنین عوامل ژئوپلیتیکی شیعه، مانند ظرفیت‌های جغرافیایی، و ظرفیت‌های معنوی- سیاسی شیعه، تهدیدی برای غرب تلقی شده است. بنابراین پروژۀ شیعه‌هراسی، به هدفی راهبردی برای جامعه غربی تبدیل شده است. در راستای این هدف از ابزارهای گوناگون مانند تصویر‌سازی‌های رسانه‌ای، برای به حاشیه راندن و نابودی شیعه و همچنین مخدوش نشان دادن چهرۀ شیعیان استفاده می‌کند. لذا ضرورتِ این تحقیق را موجب می‌شود که با آگاهی از جوانبِ این پروژه، راهکارهایی مانند، شیعیان باید چهرۀ واقعی و صلح‌طلبانۀ شیعی را نشان دهند تا مشخص شود که هراس از شیعه توهمی بیش نیست یا شهروندان اروپایی باید بیاموزند که در منطقه‌ای با تنوعات قومی و فرهنگی زندگی می‌کنند و احترام به این تنوعات لازم است، و... برای مقابله با شیعه‌هراسی ارائه شود. روش این نوشتار توصیفی و تحلیلی، مبتنی بر منابع کتابخانه‌ای، اسنادی و اینترنتی است.

با سقوط کمونیسم در اواخر دهه 80 میلادی، لیبرال دموکراسی غرب، خود را یکه تاز میدان ایدئولوژیک جهانی می دانست و چنین توان رقابتی را در برخورد با «اسلام» مشاهده می کرد. این آغازی شد برای ایجاد وحشت و ترویج اسلام گریزی در ذهن جمعی غربیها که «آیا اسلام به دنبال رقابت و یا کنار زدن و حذف جوامع غربی است؟».«اسلام هراسی» از جمله اصطلاحاتی است که پیشینه تاریخی دارد، اما اهمیت آن با توجه به رخدادها و اوضاع اجتماعی و سیاسی بعد از پایان دوران جنگ سرد، به خوبی احساس می شود. حوادث مهمی چون انقلاب اسلامی ایران، ترور انور سادات در مصر، شکست ارتش سرخ شوروی در افغانستان، ایجاد شورشها و درگیریها در عراق، عربستان، کویت، یمن و ... بهانه خوبی دست داد، تا هراس و ناآرامی ناشی از اسلام سیاسی را در جهان منعکس نماید. برنارد لویس (Bernard Lewis) یکی از محققان برجسته تاریخ اسلام و مطالعات خاورمیانه است که نقش زیادی در طرح چنین اندیشه هایی دارد و می توان این تفکرات را به صراحت در نوشته ها و آثارش ملاحظه نمود.

بر پایه شواهد و تحقیقات معتبر علمی و دانشگاهی، در مورد وجود اسلام هراسی در بریتانیا تردیدی وجود ندارد. بر اساس مطالعات انجام شده، ظهور و بروز اسلام هراسی در سه حوزه عمومی، رسانه ای و دولتی قابل پیگیری است. پرسش اصلی این مقاله، سنجش و ارزیابی شکل و شدت اسلام هراسی در هر یک از این حوزه هاست و ضمن بررسی ریشه ها و زمینه های شکل گیری اسلام هراسی در بریتانیا کوشیده تا ابعاد آن را مشخص کند. به طور کلی به نظر می رسد در نوع برخورد و نحوه تعامل با اقلیت مسلمان بریتانیا سیاست های موثری به منظور مقابله با اسلام هراسی در هر یک از حوزه های یادشده وجود ندارد و در نتیجه سیاست های موجود، خواسته یا ناخواسته، اسلام هراسی و تبعیض علیه مسلمانان در حال گسترش است.

گسترش جریان راست افراطی یکی از چالش های پیش روی کشورهای اروپایی است. این جریان در دو سطح کلی احزاب رسمی و گروه های غیرقانونی نمود پیدا می کنند. احزاب راست افراطی در دهه های اخیر روند رو به رشدی را در عرصه سیاست کشورهای اروپایی آغاز کرده اند و توانسته اند با مخالفت با حضور مهاجران و هشدار در مورد چندفرهنگ گرایی توجه بسیاری از رای دهندگان خصوصا جوانان و کارگران را به خود جلب کنند. این احزاب با رویکرد ضد ساختاری از نارضایتی عمومی و بی اعتمادی به احزاب جریان اصلی بهره برده و خودرا به عنوان تنها آلترناتیو برای وضع موجود و صدای واقعی مردم معرفی می کنند، احزاب موفق راست افراطی در این بین از فاشیسم سنتی فاصله گرفته و مسایل فرهنگی و هویتی را جایگزین نژادپرستی کرده و توانسته اند با رویکردی پوپولیستی به وزنه ای تعیین کننده در بسیاری از کشورهای اروپایی تبدیل گردند و حتی در مواردی به جایگاه اجرایی هم دست یافته اند. از سوی دیگر و در سطح زیرزمینی اشخاص و گروه های مرتبط با راست افراطی مانند نئونازی ها با استفاده از ابزارهایی مانند اینترنت به ترویج بیگانه هراسی و خشونت علیه اقلیت ها دست می زنند و در حال تبدیل شدن به یک تهدید امنیتی جدی برای اروپا هستند. این پژوهش به بررسی ویژگی ها و خصوصیات جریان راست افراطی پرداخته و دلایل گسترش آن را مورد بررسی قرار می دهد. در این بین به نظر می رسد عوامل هویتی و فرهنگی و مساله مهاجرت به عنوان عوامل مهم تاثیرگذار در رشد این روند نقشی مهمتر از عوامل اقتصادی داشته باشند. همچنین در سال های اخیر بحران اقتصادی اروپا و اقتصاد ریاضتی همزمان با ناکامی های اتحادیه اروپا فرصت جدیدی به این احزاب برای رشد و توسعه داده است.

اسلام و مسلمانان همواره در معرض تبلیغات شدید رسانه‌های جمعی بوده‌اند که بعد از یازده سپتامبر سال 2001 با شدت بیشتری ادامه یافت و به سمت اسلام هراسی گرایش پیدا کرد. ازاین‌رو پایان‌نامه درصدد بررسی بازنمایی اسلام و مسلمانان در فیلم‌های سینمای هالیوود بعد از یازده سپتامبر می‌باشد که برای نیل به این هدف ابتدا نظریه بازنمایی استوارت هال و سپس نظریه‌های پسا استعماری به‌ویژه دیدگاه شرق‌شناسی ادوارد سعید موردبررسی قرارگرفته که با دیدگاه اسلام هراسی تکمیل‌شده است. در قسمت روش دو رویکرد نشانه‌شناسی و تحلیل گفتمان انتقادی برای تحلیل به‌صورت ترکیبی استفاده گردید.نتایج حاصل نشان می‌دهد آنچه در سینمای هالیوود درباره اسلام ارایه شده است با سوگیری و کلیشه سازی‌های همراه بوده است که از خلال آن‌ها اسلام به‌مثابه دیگری فرودست و متفاوت از جهان غرب ساخته‌شده است که بر ایجاد اسلام هراسی در اذهان مخاطب غربی و به اشکال گوناگون بازنمایی می‌گردد.

زبان‌شناسی، روش‌های آموزش زبان دوم نیز پیشرفت بسزایی کرده است. دلیل این پیشرفت را می‌توان استفاده و کاربرد شیوه‌های علمی زبان‌شناسی در آموزش زبان دوم دانست. از جمله مسایل مورد توجه زبان‌شناسی در دهه‌های اخیر، تحلیل گفتمان انتقادی بوده است. از موضوعاتی که می‌توان در تحلیل گفتمان انتقادی، به بررسی آن پرداخت و ابعاد آن‌را در رسانه‌های غربی بررسی نمود تاثیر این رسانه‌ها در شکل‌گیری تفکر اسلام‌هراسی از لحاظ تحلیل گفتمان انتقادی و به تبع آن، بررسی تاثیر آن، بر انگیزش غیرفارسی‌زبانان و ایجاد نگرش منفی نسبت به اسلام و زبان‌هایی است که انتقال دهنده مفاهیم اسلامی هستند؛ همچنین می‌توان برای اصلاح این نگرش منفی، راهکارهایی که تحلیل گفتمان انتقادی، ارایه می‌دهد به کار گرفت. استفاده از تحلیل گفتمان انتقادی در این پژوهش از دو جهت خواهد بود: اول، جهت تشخیص بازنمایی منفی اسلام و مسلمانان و مساله اسلام هراسی در رسانه‌های غربی و به‌طور خاص شبکه فاکس نیوز و دوم جهت از بین بردن و درمان اسلام هراسی در سطح کلان جامعه و سپس در سطح خرد کلاس‌های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان. در این تحقیق، در مرحله آموزش رسانه‌ای و تاثیر رسانه‌ها، اخبار متعدد از سایت خبری شبکه فاکس نیوز درباره ایران و اسلام بوده انتخاب شده است و از چارچوب سه مرحله‌ای فرکلاف برای تحلیل آن (از ساختارهای خرد تا کلان) استفاده شده است. بعد از تحلیل خبرها و اثبات فرضیات تحقیق، سعی شده است، طرح درسی بر اساس مدل کاتز، برای کلاس‌های آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زباناندر مدل تکلیف- محور ارایه شود.

متفکران زیادی از جمله ادوارد سعید، سعی در کالبدشکافی نگاه تحقیرآمیز غرب به دیگر فرهنگ‌ها را داشته‌اند و علت‌هایی را نیز در ‌کتاب‌ها و مقاله‌هایشان ذکر کرده‌اند اما دایره بررسی آنها کلی‌تر بوده است. آنچه محقق سعی کرده است در این تحقیق به آن بپردازد تجزیه و تحلیل فیلم‌هایی است که سینمای هالیوود دربارۀ تاریخ و فرهنگ ایران ساخته و در آن‌ها نگاهی تحقیر‌آمیز یا واژگونه به این کشور داشته است. در این تحقیق شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای‌-‌‌تحلیل محتوا، روش تحقیق کیفی و در تحلیل اطلاعات نیز از روش توصیفی‌-‌تحلیلی استفاده شده است. چارچوب نظری این تحقیق نظریۀ پسااستعمارگرایانه ادوارد سعید و بسط نظریۀ تقلیل‌گرایانه در رسانه‌ی سینما بوده است. در اکثر این فیلم‌های تولید شده، کلیشه‌هایی به عنوان واقعیت از سرزمین‌های شرقی به مخاطب جهانی نشان داده شده است که بعد از مدتی مخاطب عام این گونه فیلم‌ها، این گونه کلیشه‌ها را پذیرفته‌اند و آن را تنها واقعیت موجود تلقی کرده‌اند. کشورهایی نیز که مورد هجمۀ هالیوود قرار گرفته‌اند، قدرت رویارویی آن را نداشته‌اند که فیلم‌هایی تولید کنند که واقعیت فرهنگی و تاریخی سرزمین‌شان را به جهان بشناسانند. در این تحقیق علت کلیشه‌پردازی هالیوود دربارۀ سرزمین‌های شرقی به‌ طور عام و ایران به‌ طور خاص بررسی شده است و محقق بر این باور بوده است که نگاه کلیشه‌پرداز هالیوود، نشأت گرفته از نقاشان اورینتالیستی است که نگاره‌هایی از شرق بدست داده‌اند. در بسیاری از موارد عدم شناخت فیلمساز و فیلمنامه‌نویس از سرزمین شرقی که فیلم دربارۀ آن است باعث شده فیلم نگاهی غلط و آکنده از اشتباهات تاریخی را در معرض دید مخاطب جهانی بگذارد. در این تحقیق سعی شده به‌‌صورت نمونه چندین فیلم هالیوودی دربارۀ ایران بررسی شود و اشتباهات و غرض‌ورزی‌های هالیوود دربارۀ این کشور در حد وسع و دایرۀ پژوهش‌های محقق مورد تحلیل قرار گیرد. این فیلم‌ها عبارتند از عمرخیام، قهرمانان، کاروان‌ها، بدون دخترم هرگز، ارباب آرزوها، خانه‌ای از شن و مه، اسکندر، افسانۀ عمر خیام، 300، سنگسار ثریا م، شاهزادۀ ایرانی: شن‌های زمان،آرگو، 300: خیزش امپراتوری و پزشک که دید تقلیل‌گرایانه هالیوود در آنها بررسی شده‌ است. . در تمام این فیلم‌ها، دیدی تقلیل‌گرایانه به ایران و تاریخ و فرهنگ آن وجود داشته؛ به عنوان نمونه در فیلم پزشک محصول سال 2013 سعی شده،علم را در برابر مذهب قرار دهند و حتی در بعضی از صحنه‌های فیلم، روحانیون اصفهان و ابوعلی سینا را دشمن همدیگر نشان دهند؛ این در حالی است که ابوعلی سینا به عنوان فیلسوفی اسلامی در ارتقاء جایگاه اسلام در جهان نقشی بسیار تأثیرگذار داشته است یا به عنوان نمونۀ دیگر فیلم 300 و دنبالۀ آن 300: خیزش امپراتوری سعی در القای این مضمون به مخاطب جهانی دارند که نبرد یونانیها با ایرانیها، نبرد دموکراسی و آزادی در برابر دیکتاتوری و بردگی بوده است و بسیاری از حقایق تاریخی را به سطحی سخیف از واقعیت تقلیل داده‌اند. در این تحقیق ریشه‌های دید تقیل‌گرایانۀ هالیوود به ایران و فرهنگ و تاریخ این کشور بررسی شده است و با نشان دادن ساختارهای خشکی که هالیوود به عنوان مظروف برای ریختن حقیقیت در آنها استفاده کرده است، سرچشمۀ دید تقلیل‌‌گرایانه تحلیل شده است. همچنین هالیوود با دیدی تقلیل‌گرایانه از ساختارهای داستانی بهره برده است که محتوا را به سطح نازلی از حقیقت فرو کاسته تا بتواند آگاهی واژگونه و جهت‌گیرانه از شرق ارائه دهد.

این تحقیق به صورت تحلیلی و تطبیقی، محتوای مطالب وب سایت‌های خبری پرس تی وی، بی بی سی و سی ان ان که در رابطه با اسلام هراسی: مطالعه موردی اهانت به قرآن مجید دو هفته قبل و بعد از یازده سپتامبر 2010 را پوشش خبری داده است،صورت پذیرفته است و هدف کلی آن بررسی ساختار اخبار مربوط به اسلام هراسی در وب سایتهای مورد نظر می باشد. فرضیه اصلی تحقیق به صورت زیر است:به نظر می‌رسد در نحوه پوشش محتوای اخبار وب سایتهای مورد بررسی در زمینه اسلام هراسی تفاوت وجود دارد. این پژوهش تمامی مطالب منتشر از سه وب سایت یاد شده در طی سی روز با روش سرشماری کل جامعه آماری را مورد بررسی قرار داده است. روش تحقیقی که برای تحلیل و نتیجه‌گیری از اطلاعات به دست آمده، روش تحلیل محتوا می باشد. واحد تحلیل در این پژوهش کل یک خبر ذخیره شده از وب سایت می‌باشد و با توجه به اینکه در این روش بیشتر داده‌ها در سطح سنجش اسمی قرار دارند از آزمون کای اسکوئر در سطح سنجش اسمی استفاده شده است و انجام مراحل اعتبار و پایابی دستور العمل کد گذاری در نرم افزار spssتحلیل شده است. تعداد خبرهای تحلیل شده صد مورد مربوط به وب سایت پرس تی وی، هفتاد مورد وب سایت بی بی سی و چهل مورد مربوط به سایت سی ان ان بوده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که آمریکا، ایران و افغانستان بیش ازکشورهای دیگر منبع خبر بوده اند. ارزش خبری برخورد ، اختلاف و درگیری به خاطر نوع خاص موضوع بیش از همه مورد استفاده قرار گرفته اند. و درمقایسه دو وب سایت بی بی سی و سی ان ان در نوع جهت‌گیری با جریان اسلام هراسی، بی بی سی 58% حمایت و 5.18% بی طرف عمل کرده است. سی ان ان با 7/ 31% جریان اسلام هراسی مورد نظر را حمایت و 9 /12 % مخالف و 25% بی طرف با جریان اسلام هراسی مورد نظر بوده است. وب سایت پرس تی وی نیز با آوردن بیانیه ها و اطلاعیه های گوناگون از چهره های سیاسی و مذهبی داخلی و خارجی جهت نشان دادن مخالفت خود با این اقدام دارای بیشترین مطلب است، که این پروژه را سیاسی و علت انجام آن را اسلام ستیزی و پافشاری بر منافع غیر منطقی خوانده است. از سوی دیگر سی ان ان و بی بی سی نقش اسلام با اتفاقات و حوادث ناگوار بین المللی را پر رنگ کرده و آن را مروج تروریسم و مبارزه با صلح بین المللی دانسته‌اند.

امروزه اسلام هراسی (Islam phobia) برای مخاطبان مسلمان رسانه‌ها واژه‌ای آشناست. هر چند که دیر زمانی از ورود این واژه به ادبیات حوزه ارتباطات نمی‌گذرد، اما به سرعت اسلام هراسی جایگاه خود را به مدد رسانه‌های غربی و هالیوود در ادبیات نظری حوزه ارتباطات ارتقا بخشیده است. این امر به مدد بازنمایی و با تکیه بر دو ابزار بازنمایی، یعنی کلیشه‌سازی و طبیعی‌سازی صورت گرفته است. پژوهش حاضر با هدف شناخت نحوه بازنمایی مسلمان در فیلم تک تیرانداز آمریکایی و با استعانت از روش کیفی نشانه شناسی نگارش یافته است. دراین پژوهش برای تحلیل نشانه شناسی فیلم از الگوی سلبی و کادوری و همچنین فیسک و هارتلی استفاده شده است. در نتیجه 13 صحنه از فیلم یاد شده مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد هالیوود سعی دارد از طریق بازنمایی شرق به عنوان دیگری، آنها را دارای ویژگی‌های چون: تروریست، خشونت طلب، مسلمان افراطی، وحشی و... نشان دهد. باید گفت اینگونه بازنمایی از مسلمانان اختصاص به این فیلم ندارد و بارها هالیوود از این ویژگی‌های برای مسلمان استفاده کرده است. به نظر می‌رسد تکرار ابزاری برای طبیعی ساختن کلیشه‌های شرق شناسانه موجود در صنعت هالیوود است. واژگان کلیدی: بازنمایی، نشانه شناسی، کلیشه سازی، اسلام هراسی، آنتاگونیست

در دهه های اخیر افزایش وزن جمعیتی مسلمانان در جوامع اروپای غربی، اذهان را متوجه تمایزات فرهنگی -هویتی آن ها از سایر شهروندان این جوامع نموده است. گرچه این روند به طور مستمر ادامه داشته اما وقوع حادثه یازده سپتامبر و حوادث متعاقب آن بر اهمیت موضوع افزوده است و به گونه ای تمایزات فرهنگی مسلمانان اروپایی را به انفکاک هویتی سوق داده است. در فضای مبارزه با تروریزم، تلقی ناپسند"خرده فرهنگ آشوب ساز" از اسلام، هویت جویی مسلمانان اروپایی را در پی داشت. گرچه مسلمانان جوامع اروپایی به لحاظ نژادی، اقتصادی و مذهبی تمایزاتی از سایر شهروندان اروپای غربی داشتند اما امواج اسلام هراسی این تفاوت های فرهنگی را به چالش هویتی تبدیل کرده است. مسیله اسلام هراسی که خود را در اشکال طرد و تبعیض و خشونت و پیش داوری و با ریشه های دو گرایش سیاسی متفاوت و نه لزوما متضاد تیومحافظه کاری و لیبرالی، نشان می دهد از اصلی ترین مسایل اروپای امروز است. از سوی دیگر، دولت های اروپایی در مواجهه با چالش هویتی - فرهنگی در کشورهای اروپای غربی، راهکارهای گوناگونی را در نظر گرفته و سیاست های متفاوتی را اتخاذ کرده اند، از آن جمله "اسلام اروپایی" به عنوان راه حلی برای کاهش تنش در جوامع داخلی اروپا پیشنهاد شده است. این مفهوم از طرف گروهی از متفکران مسلمان اروپایی، اسلام شناسان غربی و مسیولین حکومتی ترویج می شود. مولفه مفهومی اصلی "اسلام اروپایی" اسلام شناسان غربی و مسیولین حکومتی ترویج می شود. مولفه مفهومی اصلی " اسلام اروپایی" عبارت است از باز تعریف تفسیری از اسلام که با ارزش های اروپایی در تضاد نباشد. اسلام اروپایی دلالت بر گرایش لیبرال و سکولار از اسلام در اروپا دارد که با ارزش های اروپایی هماهنگی دارد. این تحقیق با تبیین وجوه چالش فرهنگی-هویتی مسلمانان در اروپای غربی، نقطه تمرکز خود را به شناخت و بررسی مفهوم اسلام اروپایی در آثار مکتوب مروجان شناخته شده آن قرار داده است و سپس به نقد و سنجش روایی و کارایی این مفهوم با توجه به واقعیات جاری در اروپای غربی پرداخته است.