جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم محور اصلی هدایت گری در اسلام است. از این رو، تعلیم قرآن به سایرین، به ویژه کودکان، مورد تاکید پیشوایان دین بوده است. در فضای عمومی جامعه، این امر متولیانی دارد، اما در فضای خانواده، چه کسی باید عهده دار تعلیم قرآن به بچه ها باشد؟ وظایف والدین در تعلیم قرآن به فرزندان و حدود و شرایط آن، مسائلی است که نوشتار حاضر با روش استنادی و تحلیلی (با تاکید بر روش شناسی استنباطی و فقهی) در صدد پاسخ به آن است. در این مسیر، پس از استناد به ادله عامی که شامل مساله تحقیق حاضر است و همچنین ادله خاص، می توان گفت که هر یک از والدین مسوولیتی ویژه به عنوان مستحب موکد و مضاعف دارند که قرآن را به فرزندانشان آموزش دهند. آموزش قرآن به فرزندان از حیث ابعاد، مستحب مولوی عینی نفسی توصلی تعیینی می باشد. این حکم علاوه بر تعلیم الفاظ، شامل آموزش مفاد و تفاسیر قرآن نیز می شود. البته این استحباب، در مورد «تعلیم الفاظ قرآن به اندازه واجبات نماز» به وجوب مبدل می گردد. مناسب است تعلیم قرآن قبل از همه آموزش ها آغاز گردد و آن هنگامی است که کودک به «سن تمییز» می رسد.

تعلیم و تربیت و ابعاد مختلف و شیوه های گوناگون آن از موضوعاتی است که در متون ادب فارسی مورد توجه خاص قرار گرفته است. جامی شاعر بلندآوازه قرن نهم نیز به این مطلب به طور خاص پرداخته و بیشتر نظرات تربیتی خود را در قالب نصیحت به فرزندش ارائه کرده است. هر چند جامی بهارستان را به منظور تدریس فرزندش تحریر کرد، اما بیشتر دیدگاه های تربیتی او در مثنوی هفت اورنگ طرح شده است. جامی با تاثیر از فرهنگ اسلامی و با توجه به تمام ابعاد وجودی انسان، راهکارهای تربیتی ارائه می دهد. توصیه های او نشان دهنده آن است که در تعلیم و تربیت باید به بعد جسمانی، دینی، عقلانی، عاطفی و احساسی و اجتماعی توجه شود. ساده زیستن و دوری از رفاه طلبی، علم آموزی و مطالعه کتاب، هنرآموزی، حسن معاشرت، پایبندی به اصول مهم اخلاقی و تبعیت از شریعت پیامبر در تربیت جنبه های مختلف وجود انسان می تواند مورد توجه قرار گیرد.

نخستین مشایخ صوفیه زاهدان و پارسایان واقعی بودند. آگاهی همه جانبه از گناه همراه با وحشت جزا موجب می شود که آنان برای رهایی از خود از دنیا گریزان باشند و تسلیم بی چون و چرای خداوند متعال گردند. خوف از خدا و امید نداشتن به غیر او، در عابدان زاهد و صوفیان اولیه از جمله حاتم اصم، در نهایت به ورع و زهد شدید منجر می شود. می توان گفت صوفیان اولیه پیش از آنچه عارف باشند، زاهد و عابد بودند، از آن جمله حاتم اصم.ابو عبدالرحمان حاتم بن عنوان مشهور به حاتم اصم (م.237 ه./ 851 م) در عصر معتصم، هشتمین خلیفه عباسی می زیسته و از زاهدان دوره اول (150-250ه.) است که به زهد و عبادت و اعراض از دنیا مشهور بوده است. او مرید و شاگرد ابوعلی شقیق بلخی (متوفی 154) و استاد احمد خضرویه بود.در این مقاله با بهره گیری از منابع قدیم، اندیشه و سخنان حاتم اصم بررسی شده است تا نشان داده شود که چگونه صوفیان زاهد و عابد با سخنان و اعمال خود به تعلیم شاگردان، حاکمان و عامه مردم می پرداختند. این حکایات و سخنان می تواند سندی از تاریخ تصوف و آموزه های اخلاقی صوفیان دوره اول باشد.