جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علامه محمدتقی جعفری از عالمان برجستۀ عصر حاضر است که تألیفات متعددی، از جمله شرح و تفسیر نهج‌البلاغه، دارد. مطالعۀ روش‌شناسانه این اثر، عظمت کلام علی (ع) و نیز ذوفنون‌ بودن مفسر را آشکار می‌سازد. تحقیق روش‌شناختی نوشتار حاضر مبتنی بر منابع و استنادهای تفسیری است. آیات قرآن کریم، روایات معصومان (ع) و آرای شارحان نهج‌البلاغه از مهم‌ترین ابزار و گزاره‌هایی است که مفسر در جهت فهم کلام علی (ع) به‌کار بسته است. از قرآن به‌عنوان مهم‌ترین منبع فهم روایات، و پس از آن از روایات سایر معصومان (ع) و نیز از کلام حضرت علی (ع) به‌عنوان قرائن کلامی بهره‌برداری شده است. تنوع بهره‌گیری از منابع مورد استناد همانند توجه به رویکرد تطبیقی و یا تأییدی آنها و نیز نگرش جامع به آیات و روایات در تبیین چگونگی استناد، مؤثر و کارآمد است.

این کتاب در مورد اصول عقاید شیعه نوشته شده است و شرحی است بر فصول نصيريه خواجه نصيرالدين طوسى.

مثنوی سیرالعبادالی‌المعاد سفری است تمثیلی که نشانگر کمال انسانی و مدارج سیر روح است . در این سفر، راهنمایی روحانی، روح را همراهی می‌کند و در طی سفر، رسیدن به معاد را به عنوان هدف اصلی به او متذکر می‌شود و می‌گوید که برای رسیدن به این مرحله لازم است که انسان هواهای نفس را مهار کرده، ویژگی‌های انسانی را در خود رشد دهد و وقتی به درجهء کمال و صفای باطن رسید و نفس او کاملا تزکیه شد، ارشاد و راهنمایی مردم را به عهده گیرد. سنایی بعد از بیان این مطالب به مدح ممدوح می‌پردازد و در نهایت او را به عنوان انسان کامل معرفی می‌کند و صفات ممتاز او را برمی‌شمارد. در رسالهء حاضر سعی شده، علاوه بر تصحیح این مثنوی، ابیات آن بطور کامل شرح شود، که این کار با توضیح و شرح کامل لغات و اصطلاحات موجود در آن - که اغلب عرفانی، فلسفی و نجومی است همراه بوده، ضمنا در هر کجا به آیه یا حدیثی و مثلی اشاره داشته، موارد آنها ذکر شده و تلمیحات موجود در ابیات نیز به طور کامل شرح داده شده و در بعضی موارد که مضمون ابیات در دیگر آثار سنایی یا متون نظم و نثر دیگر به نظم رسیده، تا حد لزوم ذکر گردیده است . لازم به ذکر است که شرح قسمت از ابیات براساس نسخه شرح سیرالعبادالی‌المعاد مورخ 674 انجام شده که البته در قسمت توضیحات ، تذکرات مورد نیاز هر بیت اضافه شده و چنانچه شرح شارح ناقص یا نادرست به نظر رسیده، اصلاح شده، بقیه ابیات هم به حدکافی شرح و توضیح داده شده است . همچنین برای شناخت بیشتر موضوع سیرالعباد، مقایسه‌ای بین این اثر و آثار مشابه ایرانی و غیرایرانی (حی‌بن یقظان، مصباح‌الارواح، کمدی الهی، اوپانیشاد ...) شده و موارد مشابه آنها درمقدمهء رساله بیان شده است . تصحیح متن نیز براساس 9 نسخه انجام یافته و تمام موارد اختلاف نسخ ذیل هر صفحه دقیقا نوشته شده، در پایان رساله نیز فهرست‌های لازم(لغات ، آیات ، احادیث ، اعلام، جایها...) افزوده شده‌است .

چکیدهعلم نحوِ زبان عربی، یکی از علوم مهمّ اسلامی است به دلیل آن که این علم، بخش بزرگی از دستور زبان قرآن است، و قرآن هم کتاب دینی انسانهای فراوانی بر روی کره خاکی اسف.این علم، از همان سده‌های آغازین اسلامی، و به واسطه گسترش سریع اسلام و نیازِ تازه‌مسلمانان از ملّتهای دیگر به فهم زبان دین تازه، رشد و توسعه و تکامل یافت و بسیار مورد توجّه علمای مسلمان، اعمّ از عرب و غیر عرب قرارگرفت؛ که یکی از ملّتهای مسلمانی که بیشترین و مهم‌ترین و موثّرترین خدمتها را به این علم کرد، ایرانیان بودند و این دانش جایگاه ویژه ای در میان عالمان ایرانی یافت؛ چنان‌که از میان آنان نحویان تأثیرگذار و مبرّزی، همچون "سیبویه" و "خلیل" ظهور کردند. خدمتهای ایرانیان به علم نحو همچنان و تا قرن حاضر هم ادامه پیدا کرد و نحویان، کتابهای زیادی، چه کوچک و چه بزرگ و چه منثور و چه منظوم، در علم نحو پدید آوردند. یکی از این آثار ـ که در واقع، ادامه کوشش صدها ساله علمای ایران در خدمت به زبان و نحو عربی است ـ کتاب "الألفیّه المسعودیّه" از سیّدمسعود هاشمی (1364ـ 1315 ش)، از عالمان و شاعران و ادبای معاصر کردستان ایران است، که از جمله آثار فراوان به‌جامانده از او و منظومه‌ای عربی است‌‌‌ در هزار و هفتاد بیت در بحر رجز و تاکنون ناشناخته مانده و هنوز رخسار آفتاب به خود ندیده است. در پژوهشِ حاضر، سعی شده است که: نخست، منظومه مذکور و مولّف آن، به طور جامع معرّفی و سپس بخشی از آن شرح و تفسیر شود؛ و در جهت این هدف، چنین عمل شده است:الف) در آغاز، در مقدّمه‌ای، مولّف و کتاب او و روش کار وی معرّفی شده و در ادامه، به اختصار، درباره علم نحو در جهان اسلام و ایران، با ذکر مشهورترین نحویان و کتب و منظومه‌های نحوی و نحو در شعر فارسی سخن رفته اسف.ب) بخشی از منظومه، از روی نسخه منحصر به فرد آن که با اطّلاع ناظم استنساخ شده و به تأیید و تصحیح خود او هم رسیده است، آورده و بعد از اعراب‌گذاریهای لازم، لغات و مفردات غریب برخی ابیات معنی شده، و سپس، حاصل سخن بیت یا ابیات ـ یا مستقلاً و یا در ضمن بحث از موضوع ـ همراه با ذکر اقوال و منابع و گاهی شواهدِ موضوع، به نثر به دست داده شده و اگر موردِ جدید یا سخن و ترجیحی از ناظم موجود بوده، ذکر شده و در جاهایی، سخن کتاب با کتب همانندش مقایسه شده اسف.ج ) در پایان‌ هم، فهرست منابع شرح ارائه شده اسف.از آنجا که هدف اصلی از این پژوهش، معرّفی و شناساندنِ منظومه مزبور و جلوگیری از نابودی آن بوده، چنان‌که گفتیم، تنها بخشی از آن نقل و به دلایل زبانی به عربی شرح شده و از این‌ رو، به آن قسمتهایی که از آن حذف شده، با علامت سه نقطه ( … )اشاره شده است و باید یادآوری کرد که این منظومه، شایسته تحقیقات وسیع‌تر و کامل‌تر و درخورِ شرح و انتشار کامل به نظر می‌رسد.

ادبیات مذهبی یکی از گونه‌های پرکاربرد در ادب عربی است. یکی از زیرمجموعه‌های مهم این گون? ادبی، مدایح نبوی است که از نظر کمیت و کیفیت در ادب عربی در خور توجه است. اشعاری که در مدح و منقبت، نعت و ستایش و وصف و ثنای حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی9، مهتر آدمیان و سرور جهانیان سروده شده باشد مدایح نبوی خوانده می‌شود. که مقارن با ظهور اسلام و بعثت حضرت رسول در شبه جزیره عربستان آغاز می‌شود.پژوهش حاضر ترجمه و شرح پنج قصیده از شاعرانی به نام عبدالرحیم برعی، ابن نباته مصری، شهاب محمود حلبی و ابواسحاق ابراهیم قیراطی در باب مدایح نبوی است. این پژوهش در واقع ترجمه و شرح جزئی کوچک از کتاب «المجموع? النبهانی? فی المدایح النبوی?» می‌باشد. این کتاب را یکی از عالمان و ادیبان فاضل عرب، شیخ یوسف نبهانی بیروتی، گردآوری کرده است و بخشی از مدایح نبوی در زبان عربی را در آن گنجانده است، این بخش چهار مجلد بزرگ شده و در بیروت به چاپ رسیده است.مهم‌ترین مفاهیم، درون‌مایه‌ها و مضامین این اشعار وصف ویژگی‌های ظاهری حضرت رسول9، استناد به آیات قرآنی و احادیث نبوی، اشاره به وقایع صدر اسلام، جنگ‌ها، وصف کعبه و توصیف عظمت و شکوه بارگاه نبوی، اشاره به معجزات پیامبر و کرامات ایشان و وصف خصوصیات اخلاقی چون، جود وکرم و بزرگواری های حضرت می‌باشند. این قصاید چون برای تکسب نبوده وجنبه کسب ثواب و اجر اخروی دارد و شاعران از پیامبر طلب شفاعت دارند، از خلوص، ذوق و عاطفه‌ای صادق برخوردارند. شایان ذکر است که شاعران خواستار این امر هستند که مورد توجه معنوی و روحانی حضرت رسول قرار گیرند و به لقب شاعرالنبی مفتخر گردند. لذا سعی کرده‌اند که واژگان و ترکیب‌هایی والا را به کار گیرند و صور بلاغی را در ابیات بگنجانند و در واقع هنر شعری خود را در قالب مدح حضرت رسول به کار برند از این جهت واژگان و ترکیب‌هایی که مورد استفاده قرار گرفته است در بعضی جاها ساده و روان می‌باشد و در بعضی ابیات پیچیده و دشوار می‌گردد.پژوهش حاضر مبتنی بر طرحی بوده، این طرح بر این اساس بنا نهاده شده است که در سه جهت به ترجمه و شرح ابیات هر قصیده می‌پردازیم، این سه جهت عبارتند از: 1. ترجمه قصاید 2. شرح‌نویسی 2. توضیحات جانبی، این کار و پژوهش مقدمه‌ای است برای کارهای دیگر پژوهشگران آینده تا فارسی‌زبانان را با مدایح نبوی به زبان عربی آشنا کنند.