جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مالک بن انس از میان صد هزار حدیث ده هزار روایت را انتخاب کرد و برای تنقیح روایات، پیوسته به آنها مراجعه می کرد و با محک قرآن و حدیث می سنجید تا آن که بالاخره شمار روایات به سه هزار روایت، تقلیل یافت. از نگاه برخی از محقّقان اگر مالک فرصتی دیگر می یافت، در پی مراجعه مکرر همه روایات کتابش را حذف می کرد. مالک، پس از نگاشتن کتاب خود آن را بر فقها ی مدینه عرضه کرد و به خاطر کوشش زیادی که در تنقیح و پیراسته ساختن کتاب خود به عمل آورد، نام آن را موطّا گذاشت که به معنای کتاب منقّح و آماده است. مالک خود گفته است: پس از تألیف کتاب آن را بر هفتاد تن از فقها ی مدینه عرضه کردم و چون همگی در محتوای کتاب با من موافقت داشتند آن را موطّا (به معنای موافقت شده) نامیدم. کتاب موطّا، کهن ترین کتاب روایی تدوین یافته اهل سنت است که در سده دوم نگاشته شده و به دست ما رسیده است. ابوریه به نقل از ابهری آورده است که مالک در این کتاب ۱۷۲۰ روایت آورده که از آن میان ۶۰۰ حدیث مسند، ۲۲۲ حدیث مرسل، ۶۱۳ حدیث موقوف (= گفتار صحابه) و ۲۸۵ روایت گفتار تابعان (= مقطوع) است. شمار روایات کنونی موطّا به مراتب بیش از این رقم است. با توجه به قدمت این کتاب و پدیده استنساخ، نسخه های موطّا دچار اختلاف شده است که شمار آن را تا سی نسخه گفته اند ت [۷] برخی از دانشمندان ؛ هم چون دار قطنی و ابو الولید باجی، کتابی با عنوان اختلاف الموطّا نگاشتند. بنا به نقل سیوطی که خود از شارحان موطّا است، مشهورترین نسخ موطّا چهارده نسخه است. کتاب موطّا به خاطر جایگاه علمی و فقهی مالک در میان اهل سنت ـ و نیز دقت مؤلّف در نگارش ـ از احترام ویژه ای برخوردار است. شافعی معتقد است: صحیح ترین کتاب ها در زمین پس از قرآن، موطّا مالک است. دهلوی کتاب موطّا و صحیح بخاری و مسلم را در بالاترین سطح اعتبار می شناسد. مالک کتاب موطّا را در پاسخ به درخواست منصور عباسی نگاشت. شافعی چنین نقل می کند: منصور در سال ۱۴۸ هجری به مدینه آمد و مالک بن انس را طلبید و به او گفت: مردم در عراق دچار اختلاف شده اند از تو می خواهیم که کتابی برای مردم فراهم آوری تا باعث اجتماع و اتحاد مردم شود. مالک در پاسخ منصورـ خلیفه عباسی ـ اقدام به تدوین موطّا نمود. عالمان اهل سنت بر موطّا مالک شرح هایی نگاشته اند که از جمله آنها می توان به شروح ذیل اشاره کرد: دو شرح مطول و مختصر جلال الدین سیوطی بر موطّا به نام های: ۱.کشف المغطأ فی شرح الموطّا ۲.تنویر الحوالک فی شرح موطّأ مالک و شرح عبد الباقی زرقانی از عالمان مصری در سده یازدهم. کتاب موطّا مالک به خاطرِ آوردن روایات مرسل، و نیز جانبداری از مکتب نقل گرایان در برابر مکتب عقل گرایان عراق و.... مورد نقد قرار گرفته است. موطّا مالک دارای ۳۰۹۱ روایت است.

«صحيح ابن حبان بترتیب ابن بلبان» یا «المسند الصحيح» یا «الإحسان في تقريب صحيح ابن حبان»، تألیف علاء‌الدین علی بن بلبان فارسی (متوفی 739ق)، مشتمل بر روایات صحیح محدث اهل سنت ابوحاتم محمد بن حبان بستی سجستانی (متوفی 354ق) مشهور به ابن حبان است. ابن حبان در کتاب خود روایات را به ترتیب جدیدی تدوین کرد که ازهرجهت با کتاب‌های مسند و سنن تفاوت دارد به این صورت که روایات را در پنج موضوع کلی یعنی: اوامر، نواهی، اخبار، اباحات و افعال پیامبر(ص) طبقه‌بندی کرده و در ذیل هر یک از موضوعات یاد شده طبقه‌بندی‌های کوچک‌تری معمول داشت. وی گاه در ذیل روایات خود نظرات و توضیحاتی را با عنوان «قال ابوحاتم» درج کرده که معرف دیدگاه‌های فقهی اوست.

صحیح بخاری: نام کامل این کتاب، «اَلْجامعُ المُسْنَد الصّحیح المُخْتَصَر مِنْ اُمورِ رَسولِ اللّه(ص) و سُنَنه و اَیامه» و معتبرترین کتاب حدیث در نزد اهل تسنن پس از قرآن کریم است که توسط محمد بن اسماعیل بخاری (۱۹۴-۲۵۶ق) طی ۱۶ سال و از میان ۶۰۰۰۰۰ حدیث ضبط و ثبت گشته است. این کتاب موضوعات عقیدتی و فقهی را دربردارد. صحیح بخاری در ۹۷ کتاب و ۳۴۵۰ باب تدوین شده است. تعداد احادیث صحیح بخاری در روایات مختلف، متفاوت است. تعداد احادیث آن با احتساب احادیث تکراری به گفتهٔ ابن صلاح ۷۲۷۵ حدیث و با حذف موارد تکراری به گفتهٔ او و نَوَوی حدود ۴۰۰۰ حدیث، اما به عقیدهٔ ابن حَجَر ۲۷۶۱ حدیث است. گویند بخاری چون کتابِ خود را به پایان رساند، آن را به بزرگان و ائمهٔ حدیث اهل سنت، مانند احمد بن حنبل، علی بن مَدینی و یحیی بن معین، عرضه داشت و آنها به صحّت و درستی آن، جز ۴ حدیث، گواهی دادند. اهل سنت در این امر اتّفاق‌نظر دارند که صحیح‌ترین کتاب پس از قرآن، صحیح بخاری و پس از آن صحیح مسلم است. شرح‌ها و تعلیق‌ها: بیش از ۱۰۰ شرح و تعلیقه بر صحیح بخاری نگاشته شده است که برخی از مهمترین آنها عبارتند از: فتح الباری فی شرح صحیح البخاری تألیف ابن حجر عسقلانی. تعلیق التعلیق علی صحیح بخاری، نوشته ابن حجر عسقلانی. عمدة القاری فی شرح صحیح البخاری نوشته عینی حنفی. الکواکب الدراری فی شرح صحیح البخاری تألیف یکی از علمای اهل سنّت ملقب به کرمانی است. ارشاد الساری إلی صحیح البخاری تألیف شهاب الدین قسطلانی ادله عدم اعتماد: در نظرگاه شیعه، دلایلی وجود دارد که از میزان اعتبار و اعتمادپذیری این منبع کاسته است؛ از جمله: بخاری با حضرت امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) معاصر بوده است. امّا در کتاب وی حتی یک حدیث از این دو امام و ائمه پیشین علیهم السلام نقل نشده است. تعصب بخاری در حدی بوده که وی حتی از فرزندان و اصحاب امامان اهل بیت نیز حدیثی نقل نمی‌کند، در حالی که علما و محدثین بزرگی در میان آن‌ها بوده است. اما وی از خوارج روایات فراوانی با علم به دشمنی آنان با اهل بیت علیهم السلام نقل می‌کند. برخی از فضایل و مناقب اهل بیت علیهم السلام در صحیح مسلم آمده است، امّا بخاری از نقل آنها خودداری کرده است. تحریف و تصرف در احادیث در کتاب بخاری فراوان است. روایتی در صحیح مسلم نقل شده است که همان روایت در کتاب بخاری با همان سند به چند روایت تبدیل و به صورت‌های مختلف نقل شده است. تقطیع احادیث به این معنا که با تکه‌تکه کردن روایات و نقل بخشی از آنها، به معنای روایت آسیب رسیده است. نقل به معنا کردن احادیث به این معنا که به جای نقل عبارت اصلی روایت، معنای آن (در نظر نقل کننده) روایت شده است. وجود احادیث موضوع یا ضعیف در کتاب بخاری. پژوهشگران با توجه به قرائن و شواهد و معیارهای علم حدیث، معتقدند که برخی روایات موجود در این منابع، جعلی‌اند. عدم صحت نسبت کلّ کتاب به مؤلف آن.

سنن ابوداود: نویسنده این کتاب سلیمان بن اشعث معروف به ابو داوود سجستانی (۲۷۵ق) است. این کتاب دربردارندۀ ۵۲۷۴ حدیث ۴۰ کتاب فقهی است و در آن عناوینی چون المهدی، ملاحم و بحث رضاع کبیر آمده است. بسیاری از احادیثی که در کتاب ابی داوود نقل شده است از سوی دیگر عالمان سنّی مورد قدح و جرح قرار گرفته است. به اعتراف برخی از بزرگان اهل سنّت احادیث ضعیف بلکه جعلی در سنن ابوداوود بسیار فراوان است. ابن جوزی بخشی از این احادیث را در کتاب الموضوعات ذکر کرده است، محمّد ناصرالدین البانی کتابی به نام ضعیف سنن ابی داوود تألیف کرده است و در آن به شناسایی احادیث ضعیف کتاب ابوداوود پرداخته است. وی بیش از هشتصد حدیث را ضعیف می‌داند، از نظر وی حدود پنجاه حدیثِ منکر و پنجاه حدیثِ شاذ در سنن ابی داوود وجود دارد. شرح ها: از مهمترین شرح‌های سنن ابی داوود می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: غایة المقصود نوشتۀ محمد شمس الدین معالم السنن، نوشتۀ احمد بن محمد خطابی مرقاة الصعود، تألبف جلال‌الدین سیوطی تلخیص ها: مختصر سنن ابوداود نوشتۀ منذری تهذیب السنن نوشتۀ ابن قیم

سنن ترمذی: این اثر توسط محمد بن عیسی ترمذی (درگذشته۲۷۹ق)، از شاگردان بخاری نگاشته شده است و دارای ۴۶ کتاب است. برخی از احادیث نقل شده در کتاب ترمذی مجعول و حاکی از نسبت دروغ به پیامبر(ص) است. حافظ ابن جوزی و برخی دیگر از بزرگان اهل سنّت، به صراحت تعدادی از احادیث این کتاب را جعلی معرفی کرده‌اند. در کتاب ترمذی، حدیث ثقلین، شأن نزول آیه تطهیر و مناقب امام علی(ع) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) آمده است. وجود این دسته از احادیث در آن موجب شده تا ابن تیمیه بر آن بتازد، و این کتاب اعتبار خود را نزد وهابیان و طرفداران ابن تیمیه از دست بدهد. در احادیث مربوط به فضایل امیرالمؤمنین(ع) در کتاب ترمذی تحریف واقع شده، حدیث «انا مدینة العلم و علی بابها» که در کتاب جامع الاصول به نقل از سنن ترمذی آمده است که در کتاب ترمذی موجود نیست.

سنن نسائی: سنن نسائی که به سنن کبیر نسائی و سنن کبیر نیز معروف است توسط ابو عبدالرحمن احمد بن علی بن شعیب نسائی (۳۰۳ق) نگاشته شد. روایات ضعیف در کتاب نسائی فراوان است. ابن قیم در کتاب زاد المعاد فی هدی خیر العباد احادیثی از کتاب نسائی نقل کرده که بزرگان اهل حدیث در سند، دلالت و یا به هر دو جهت در آنها خدشه وارد کرده‌اند. ناصرالدین ألبانی نیز در کتاب صحیح و ضعیف سنن نسائی بیش از هشتاد حدیث را ضعیف الاسناد دانسته و بیش از ۳۰۰ حدیث را ضعیف شمرده است. نسائی، در پاسخ به استفسار مردم در بارۀ درستی همۀ احادیث سنن خود می‌گفت: «همۀ احادیث آن صحیح نیست و آن گاه احادیث صحیح را از مجموعۀ کتاب، نخست استخراج و جدا کرده و آن را مجتبی یا سنن صغیر نامید.»

سنن ابن ماجه: نویسنده آن محمد بن یزید بن ماجه قزوینی معروف به ابن ماجه (درگذشت۲۷۳ق) است. این کتاب حدود ۴۰۰۰ حدیث را دربردارد که در میان آنها ۴۲۸ حدیث صحیح، ۱۹۹ حدیث حسن، ۶۱۳ حدیث ضعیف و ۹۹ حدیث منکر وجود دارد. به اعتقاد سندی نویسنده حاشیه سنن ابن ماجه: در کتاب ابن ماجه حدود ۴۰۰ حدیثِ ضعیف الاسناد وجود دارد. روایات ضعیف و موضوعه(جعلی) به قدری در کتاب ابن ماجه فراوان است که برخی از بزرگان اهل سنّت این کتاب را از جرگه صحاح سته خارج دانسته‌اند و معتقدند سنن ابن ماجه لیاقت آن را ندارد که از صحاح به شمار آید و کتاب موطأ مالک را به عنوان کتاب ششم معرفی می‌کنند. به اعتقاد بسیاری از عالمان سنّی کتاب ابن ماجه مشحون از احادیث موضوعه و ضعیف است! البانی در کتاب ضعیف سنن ابن ماجه و عبدالباقی در کتاب مفتاح السنن سنن ابن ماجه را نقد کرده‌اند.

صحیح مسلم: این کتاب که با اسامی گوناگونی چون المسند الصحیح، المسند و الجامع الصحیح شناخته می‌شود به دست مسلم بن حجّاج نیشابوری (۲۶۱ق) نگاشته شده است. صحیح مسلم پس از صحیح بخاری مهمترین کتاب اهل سنت به شمار می‌آید. این اثر با آنکه در زمان امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) نوشته شده، از آنان، آثار و اخباری نقل نکرده است. صحیح مسلم دارای ۵۴ کتاب است که ظاهرا باب‌بندی آن به دست نویسندۀ آن نبوده است. این کتاب ۷۲۷۵ حدیث را دربردارد که از میان ۳۰۰۰۰۰ حدیث گلچین شده است. در صحیح مسلم برخلاف بخاری احادیثی در منقبت اهل بیت(ع) و تأیید عقاید و احکام شیعه نیز آمده است که برخی از این احادیث عبارتند از: حدیث اثنی عشر خلیفة کلهم من قریش حدیث رایت در جنگ خیبر حدیث منزلت شأن نزول آیه مباهله روایاتی دال بر صحت ازدواج موقت شرح‌ها: برخی از مهمترین شرح‌هایی که بر صحیح مسلم نگاشته شده عبارتند از: المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج، این شرح توسط نووی تألیف شده است و در محافل علمی مورد اعتماد قرار می‌گیرد. دیباج نوشته سیوطی منهاج الابتهاج نویسنده قسطلانی تلخیص‌ها: تلخیص المسلم، نوشتۀ قرطبی مختصر المسلم نوشتۀ منذری اشکالات و ایرادات: صحیح مسلم از ایرادات سندی و متنی خالی نیست در برخی اسناد، واسطه میان مؤلف و راوی حذف گردیده (تعلیق) و در برخی موارد سخنان راوی نیز درج گردیده است یعنی اندارج صورت گرفته است. (مدرج، مقطوع). ابن حجر عسقلانی کتاب وقوف علی ما فی صحیح المسلم من الموقوف را در این زمینه تألیف کرده و در آن ۱۹۲ روایت موقوف یا مقطوع را ذکر کرده است. و حدود ۱۴ مورد تعلیق در آن وجود دارد و در مواردی تدلیس نیز در آن دیده می‌شود. همچنین برخی روایات جعلی در صحیح مسلم وجود دارد که اعتبار آن را به صورت جدی زیر سؤال می‌برد.