جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرارگرفتن آدمی در مسیر سلوک عرفانی، نتیجۀ نوعی بیداری معنوی یا یقظه است؛ اما خود این بیداری معنوی نیز مسبوق به عللو عواملی است که گاه به صراحت و گاه پوشیده در متون عرفانی شرق و غرب به آن اشاره شده است؛ از جمله در عرفان مسیحی، اِوِلین آندرهیل (عرفان‌پژوه معاصر) این عوامل را، عوامل راه‌اندازنده (starting factors) نامیده است. در عرفان اسلامی نیز، مجموعۀ این عوامل را ذیل عنوان بدایات ذکر کرده‌اند.در این نوشتار، براساس موضوع پایان‌نامه دو سوال مطرح شد، یک اینکه، مراحل راه‌اندازندۀ سلوک عرفانی واجد چه ویژگی‌هایی هستند؟ و دیگر اینکه، از دیدگاه مولوی مهم‌ترین عوامل وعناصر راه‌اندازندۀ سلوک کدام‌ها هستند؟ در نهایت، این نتیجهحاصل شد که مولوی در کتاب مثنوی خود، با استفاده از تجربۀ شخصی و دستاوردهای عرفانی، عواملی مانند عشق، جذبه، خلوت ، مجالست با اولیا الله، دردمندی، سکوت و بلا و مصیبت را موجب بیداری سالک از خواب غفلت می‌داند. این عوامل دارای این ویژگی‌ها است: معطوف ساختن توجه فرد به درون، قطع نسبی وابستگی‌ها، آرامش‌ بخشی و برانگیختن نیروی طلب. هدف اصلی ما از نوشتن این پژوهش، شناخت بیشتر اندیشۀ مولوی و بررسی دیدگاه‌های وی دربارۀ مراحل راه‌اندازندۀ سلوک عرفانی، آشنایی با عوامل راه‌اندازندۀ سلوک و طبقه‌بندی آن‌ها، یافتن مهم‌ترین ویژگی‌های مراحل راه‌اندازنده در سلوک عرفانی است.روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، کتابخانه‌ای و اینترنتی است که مطالب به‌صورت برگه‌های فیش تهیّه گردیده و در نهایت طبقه‌بندی و تدوین شده است.

نگارنده در این کتاب از سیر و سلوک سخن گفته و هفت وادی عرفان را شرح داده است .وی پیش از ورود به مبحث اصلی، فلسفه و ترکیبات عدد هفت را بیان داشته، سپس مباحث خود را با این موضوعات پی گرفته است" :گذرگاه طلب"، "گذرگاه عشق"، "گذرگاه معرفت"، "گذرگاه استغناء"، "گذرگاه توحید"، "گذرگاه حیرت "و "گذرگاه فقر و فنا ."در متن کتاب، اشعار و مطالی از منابعی چون :تذکره الاولیاء، رساله قشیریه، مثنوی مولوی، دیوان عطار، منظومه گلشن راز، دیوان بایزید بسطامی، و مقامات معنوی گردآورده شده است .

موضوع این کتاب، شرح سیر صعودی هجرت به سوی خدا از منظر عرفان و آداب طریقت است. کتاب حاضر که در چهار بخش و هجده فصل تدوین گردیده، تلاشی است در راستای تبیین سیر صعودی انسان در هجرت عرفانی به سوی خدا. عناوین برخی مباحث مندرج در کتاب، عبارتند از: واژه‌شناسی هجرت؛ هجرت آفاقی، انفسی و اقسام آن؛ هجرت از گناه؛ توبه بازگشت به یوم الله است. عوامل تقویت کنندة توبه؛ هجرت از اسلام آغازین به ایمان؛ هجرت از تقوا به یقین؛ درجات و مراتب هجرت از دیدگاه ملاصدرا؛ هجرت بعضی از پیامبران(ع)؛ معراج پیامبر(ص).

در این کتاب راجع به چگونگی شناخت خدا و احکام الهی، راه سیر و سلوک عرفانی، با توجه به روایات و احادیث و تفسیر از آیات قرآن و احکام، مطالبی ذکر شده است. نگارنده هم‌چنین درباره‌ی خاصیت دعا گفتن و ذکر، مرتبه‌ی ذکر، چگونگی دعا کردن و پاکی نفس به منظور نزدیک شدن و رسیدن به خداوند، توضیح می‌دهد. به طور کلی مطالب کتاب شامل انواع ذکر (اذکار عام و اذکار خاص) و تاثیر بعضی از سوره‌ها و آیات قرآن مجید برای حاجات، نیز مراتب سلوک و اعمال آن است.

نویسنده در کتاب حاضر، کوشیده است تا نظرگاه‌های «شیخ احمد جام» را از زوایای مختلف بشکافد و با دیدگاه‌های دیگر عارفان و صاحب‌نظران این عرصه مقایسه کند. «شیخ احمد جام»، معروف به ژنده‌پیل، عارف بلندآوازه خراسان در بیشتر آثارش در خصوص منازل و مقامات عرفانی نظراتی دارد که او را عارفی متفاوت با دیگر ساکنان کوی دوست می‌نمایاند. مطالعه در آثار و احوال این درویش خراسان نشان می‌دهد که وی شاگردان بسیاری تربیت کرد و مردم بسیاری را به آرامش و آسایش روحی رسانید.

بیان مقامات و مراحل سیر و سلوک عرفانی و دستیابی به تقرب الهی است. در نوشتار حاضر برخی از مراحلی که سالکان و رهروان راه هدایت و معرفت و نیز پویندگان راه طریقت در راه تهذیب نفوس و دستیابی به کمالات معنوی باید بپیمایند، بیان شده و در مورد هر یک از این مراحل و منازل سیر و سلوک عرفانی توضیحاتی ارایه شده است. نویسنده در همین راستا به برخی دیگر از ابواب و مراحل طریقت همچون: احسان، علم، حکمت، بصیرت، فراست، تعظیم، الهام، سکینه، طمأنینه، همت، محبت، غیرت، شوق، قلق، عطش، وجد، دهشت، هیمنه، ذوق و شوق، وقت، صفا، سرور، غربت، غیبت، مکاشفه، مشاهده، معاینه، حیات، قبض، بسط، سکر، صحو، اتصال، انفصال، معرفت، فنا و بقا، تحقیق، تلبیس، وجود، تجرید، تفرید و ... اشاره کرده و به شرح و بررسی هر یک از این منازل عرفانی پرداخته و از منظری قرآنی و روایی به تبیین آن¬ها پرداخته است.

بیان مقامات و مراحل سیر و سلوک عرفانی و دستیابی به تقرب الهی است. در نوشتار حاضر برخی از مراحلی که سالکان و رهروان راه هدایت و معرفت و نیز پویندگان راه طریقت در راه تهذیب نفوس و دستیابی به کمالات معنوی باید بپیمایند، بیان شده و در مورد هر یک از این مراحل و منازل سیر و سلوک عرفانی توضیحاتی ارایه شده است. نویسنده در همین راستا به ابواب و مراحل طریقت مانند: باب یقظه، توبه، محاسبه، انابه، تبتل، رجاء، رغبت، رعایت، مراقبت، حرمت، اخلاص، تهذیب، استقامت، توکل، تفویض، ثقه، تسلیم، صبر، رضا، شکر، حیاء، صدق، ایثار، تواضع، فتوت، تفکر، تذکر، اعتصام، فرار، حزن، خوف، اشفاق، خشوع، اخبات، زهد، ورع، تبتل ریاضت و سماع و ... اشاره کرده و به شرح و بررسی هر یک از این منازل عرفانی پرداخته و از منظری قرآنی و روایی به تبیین آن¬ها پرداخته است.