جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حقیقت مضاعف را که در فرهنگ مسیحی از باری منفی برخوردار است به ابن رشد و پیروانش نسبت داده اند. گفته شده که آنان باور داشته اند قضایای دینی و قضایای فلسفی در عین ناسازگاری می توانند هر دو صادق و در عین تعارض، هر دو از حقیقت بهره مند باشند. بخش اول مقاله توصیفی است و چون به فارسی در این باره چیز چندانی وجود ندارد به ناچار در ابتدا تاریخچه مساله مرور شده و نظرات برجسته ترین ابن رشدیان را، چه مسیحی و چه یهودی، در این عرصه خواهیم کاوید. در نیمه دوم به بررسی معانی مختلفی که تعبیر حقیقت مضاعف می تواند داشت خواهیم پرداخت و در بخش پایانی صحت یا عدم صحت انتساب این تئوری به ابن رشدیان را در هر یک از این معانی محتمل بررسی قرار خواهیم کرد.

عموم متکلمان و فلاسفه در بحث صفات الهی، علی رغم اختلاف نظر در باب جزئیات اتفاق نظر دارند که فهم انسان از خداوند به واسطه صفات او صورت می گیرد ولی محدودیت و ناتوانایی های انسان در فهم این صفات خود را نشان می دهد. نظر متفکرین مختلف پیرامون کیفیت و حدود توانایی انسان در فهم چیستی صفات خداوند متفاوت است، به نحوی که آنها لااقل سه نوع الهیات سلبی، ایجابی و متعالی را برای حل این معضل ارائه کرده اند. بی شک هر یک از این انواع سه گانه الهیات ، تأثیر مهمی در کل سیستم تلقی قائلان به آنها در تمام جزئیات عقیدتی و حوزه های مربوط به دیانت و پرستش را شامل می شود . ارزش این تأثیرگذاری تا به حدی است که اتهامات مختلفی از سوی متفکران و مومنین را به پیروان تلقی های دیگر از ماهیت الهیات راست کیشانه موجب شده است ؛ برای مثال قائلان به الهیات سلبی معتقدان به الهیات ایجابی را به شرک متهم می کنند و قائلان به الهیات ایجابی هم پیروان الهیات سلبی و نیز پیروان الهیات متعالی را به تعطیل متهم می نمایند. در این رساله به منظور نیل به نتیجه ای روشن، آراء برخی از برجسته ترین متفکران شرق و غرب را در باب فهم پذیری صفات الهی مورد توجه قرار داده و آن را شرح می کنیم. همچنین مشکلاتی که هر یک از این دیدگاه ها با آن مواجهند طرح خواهد شد.

عشق از جمله مباحث اساسی فلسفه افلاطون است. در میان آثار افلاطون دو گفتگوی مهمانی و فایدروس که عمدتاً به مسألة عشق و زیبایی پرداخته اند مبنای این پژوهشند . برای روشن نمودن معنای عشق افلاطونی از تفسیر فیچینو بر این دو رساله استفاده شده است. اما ابن سینا گذشته از مطالب پراکنده ای که می توان در آثار مختلف وی دربارة عشق یافت، رساله ای به نام رسالة العشقدارد که در آن به طور متمرکز به بحث در باب عشق پرداخته است . این رساله اساس این پژوهش بوده است. پس از شرح دیدگاه افلاطون و ابن سینا به بیان همانندیهای میان این دو دیدگاه تا حد امکان پرداخته شده است. اهداف این رساله از این قرارند: تبیین جوهر عشق نزد افلاطون و مشخص نمودن جایگاه عشق در فلسفه وی؛ بیان رابطه عشق افلاطونی با زیبایی، فلسفه، نیک، ایده ها و... .؛ تبیین جوهر عشق نزد ابن سینا و بازنمودن دیدگاه وی دربارة عشق؛ بیان رابطه عشق با کمال ، زیبایی، خیر محض و ... نزد ابن سینا؛ بیان وجوه همانندی میان این دو دیدگاه. افلاطون در مهمانی صعودی پله پله از امور جسمانی به روحانی را بیان می کند. عشق دمون و واسطه ای است که در این صعود عاشق را از مراحل پست تر به مراحل والاتر هدایت و تربیت می کند. غایت این راه وصول به زیبایی فی نفسه است. عاشق هنگامی که با رهبری عشق به این غایت می رسد از حیات جاویدان بهره مند می گردد. افلاطون در فایدروس عشق را از اقسام چهارگانة جنون الهی برمی شمارد و معتقد است تنها جنون عشق است که ما را به موطن ملکوتی و آسمانی مان باز می گرداند. تنها فیلسوف مستعد این گونه جنون است. اما مفسر وی، فیچینو، نیز نگاهی افلاطونی به عشق دارد و بر این باور است که هدف غایی عشق زیباییست که در نهایت تجسم خود خداست. به نظر فیچینو یک تجربة حقیقی از عشق، انسان را از میل طبیعی و ذاتی نفس برای اتحاد با خدا آگاه می سازد؛ این میل ممکن است با یک عنصر حسی شروع شود، اما این صرفاً یک آمادگی برای عشق راستین، که عشق به خدا است می باشد. همچنین زیبایی و خیر زودگذر که علاقة هیجان آور متقابلی میان انسانها برمی انگیزاند، بازتاب زیبایی و خیر الاهی است. در واقع مبنای حقیقی عشق فعال، کوشش آگاهانه نفوس در حرکت به سوی خدا، در یک تجربه متفکرانه می باشد. این جستجوی فعال برای حقیقت در طول حیات فلسفی، پایه حقیقی عشق و به وجود آورندة وحدت واقعی بین عشاق است. عشق الهی مستقل از جنسیت میان عشاق است. مفهوم فیچینو از عشق در این معنا شامل مفهوم نوعدوستی نزد پولس و آگوستین و همچنین مفهوم غیر مسیحی کلاسیک دوستی است. به نظر فیچینو تنها شکل حقیقی و کامل عشق، عشق دو طرفه میان افراد است و چنین عشقی نه فقط یک الزام اخلاقی بلکه یک الزام کیهانی است. اما ابن سینا عشق را در مراتب گوناگون هستی از ضعیف ترین درجة وجود یعنی هیولای اولی تا قوی ترین مرتبة آن، یعنی واجب الوجود ساری و جاری دانسته است؛ عشق در هریک از این مراتب از درجات گوناگونی برخوردار است. به نظر وی راز بقا و تکامل در عشق است. علاوه بر این او با استمداد از ذوق عرفانی و روش فیلسوفانه به اثبات اتحاد عشق و عاشق و معشوق پرداخته و توانسته است سلطنت عشق را در پهنة وسیع جهان مدلل دارد. نهایتاً دو فیلسوف در مواردی از این قبیل هم رأی هستند: عشق را در تمامی موجودات ساری دانستن؛ عشق را قدیم و سرچشمة والاترین نعمتها برشمردن؛ عشق مجازی را گامی برای وصول به هدف نهایی دانستن؛ دیدگاه دو فیلسوف دربارة عشق های حیوانی؛ تولید مثل را عامل جاودانگی و بقای موجودات برشمردن؛ همراه بودن عشق و لطافت و زیبایی و توازن؛ متجلی شدن عشق هم در ذات عاشق و هم معشوق؛ فی نفسه مطلوب و معشوق بودنِ خیر؛ غرض عشق. لازم به ذکر است روش این تحقیق کتابخانه ای و تحلیلی است.

بیشتر متالهانِ چه مسلمان چه مسیحی درپی یافتن راهی بوده اند که در طی آن فهمی هر چند ناقص از خداوند امکان پذیر باشد. فیلسوفان مسلمان محمولات تشکیکی را مطرح کرده اند و قدیس اکویناس برآن است که صفات به نحو تمثیل به خداوند اسناد داده می شود و این حد میانه ای است بین مشترک لفظی و معنوی. این مقاله با رجوع به منابع مختلف، دیدگاه توماس آکویناس درمورد تمثیل را شرح و سپس با دیدگاه رایج در فلسفه اسلامی مقایسه می کند و در پایان آن را مورد نقد و ارزیابی قرار می دهد. خواهیم دید که اصرار بر اندراج تمثیل ذیل مشترک لفظی مشکل را ناگشوده خواهد گذاشت و فهم صفات باز هم امکان ناپذیر خواهد ماند. اما قبول معنای واحد و اذعان به شدت و ضعف هم فرق چندانی میان تمثیل و حمل تشکیکی رایج در فلسفه اسلامی بر جای نخواهد گذاشت.