جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫اسماعيليه يکي از فرق اسلامي است، که داراي عقايد و آراي کلامي خاص مي‌باشد. اسماعيليان همراه با گرايش خاص مذهبي خود، در حدود قرن سوم هجري وارد افغانستان شدند، و تا پايان قرن پنجم فراز و فرودهاي زيادي را در مسير فعاليت خود تجربه کرده، و تعاملات و موضع‌گيري‌هاي مختلفي را با حاکمان وقت پشت سر گذاشتند. از اولين فعاليت‌هاي مهم اسماعيليه در قرن سوم، قيام ذکرويه بن مهرويه قرمطي است، که در زمان مکتفي عباسي در منطقه غور صورت گرفت. بار دوم در سال 295 ابوبلال در همين ناحيه قيام نموده، و به‌طور گسترده شروع به دعوت اسماعيلي نمود. اين تلاش‌ها نتيجه داد و در مدت کوتاهي افراد زيادي را از غور و هرات به اين مذهب علاقمند نمود. اسماعيليان در سايه آزادي مناسبي که در دربار ساماني به‌دست آورده بودند، چندين بار به مراتب بالاي حکومتي دست يافتند، و البته بارها نيز توسط حاکمان ساماني سرکوب شدند. آن‌ها در اين برخوردها، فقط با انعطاف‌پذيري و آرامش، دعوت خود را ادامه مي‌دادند و هيچ‌گاه مأيوس نشدند. اما غزنويان که از شيوه رفتار سامانيان با اسماعيليه ناخشنود بودند، پس از دست‌يابي به قدرت، و تشکيل سلسله غزنوي، در سراسر قلمرو خود با اسماعيليان به‌شدت برخورد کردند، و آنان را هر کجا يافتند سرکوب نمودند. به همين دليل، رابطه حکومت محمود غزنوي با دولت فاطمي مصر، بسيار خصمانه بود، و سلطان محمود با نفوذ آنان به‌شدت مخالفت مي‌کرد؛ تا جايي که نماينده رسمي خليفه فاطمي مصر را اعدام نمود. محمود غزنوي براي از بين بردن شيعيان به‌خصوص اسماعيليان، به غور و ري لشکر کشيد، و جنايات سنگيني به‌نام خود ثبت کرد. او حکومت اسماعيلي مولتان را نيز نابود ساخت؛ اسماعيليان در زمان حکومت غزنويان هيچ حرکت خشونت‌آميز يا شورش انقلابي نداشتند، و با تحمل و آرامش، و به‌صورت مخفيانه براي حفظ موجوديت خود تلاش مي‌کردند.

‫اسماعيليه نام فرقه‌اي است که بعد از امام جعفر صادق( به امامت اسماعيل، يا فرزندش محمد بن اسماعيل معتقد شده‌اند. اين فرقه در اواسط قرن دوم هجري قمري به‌وجود آمد. اسماعيليه به دو گروه واقفيه يا خالصه، و مبارکيه تقسيم مي‌شوند. واقفيه به امامت اسماعيل گرويده و مرگ او را منکر شدند، و مبارکيه به مرگ اسماعيل اعتراف کرده و پس از او امامت محمد پسر اسماعيل را پذيرفتند. در دوره ظهور، اسماعيليه به دو گروه فاطمي و قرامطه تقسيم شدند. در سال 270 هجري، ابن‌هيثم که يکي از داعيان اسماعيلي بود، وارد شبه‌قاره هند گرديد، و در منطقه سند تبليغ مذهب اسماعيليه را آغاز نمود. در قرن چهارم هجري با ورود اسماعيليان به منطقه مُلتان، اولين دولت اسماعيلي توسط جلم بن شيبان به‌وجود آمد. اما در سال 401 هجري، اين حکومت توسط حملات غزنويان از بين رفت. سپس در قرن پنجم در منطقه منصوره، دولت اسماعيلي ديگري بر سر کار آمد، که در سال 416 هجري بار ديگر به‌دست محمود غزنوي نابود گرديد. گروه ديگري از اسماعيليه هند که نزار را جانشين المستنصر‌بالله مي‌دانستند، به گروه خوجه‌ها معروف شدند، که رئيس آنان شخصي به‌نام پير صدر‌الدين مي‌باشد. اولين داعي از سلسله نزاري و خوجه‌هاي هند، نور‌الدين شاه يا نورگستر در قرن پنجم هجري قمري، بود. در قرن دهم نزاريان هند به دو گروه قاسم‌شاهي و امام‌شاهي تقسيم شدند. گروه ديگري از اسماعيليه هند، که به گروه بُهره مشهور هستند، از نظر آداب و رسوم مذهبي، ترکيبي از سنن هندوئي و آموزه‌هاي شعيان اثني‌عشري را اتخاذ کرده‌اند. در مجموع، مذهب اسماعيليه در طول تاريخ به فرقه‌هاي متعددي تقسيم شده است، که خالصه (واقفيه)، مبارکيه، قرامطه، فاطميون، نزاريه، مستعلويه (بهره، دروزيه، قاسميه)، آقاخانيه، مؤمنيه، حافظيه، سليمانيه، داوديه، قاسم‌شاهي و امام‌شاهي از جمله آن‌هاست.