جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «اصول الفقه (للمظفر)»، به زبان عربى، تألیف شیخ محمدرضا بن محمد بن عبداللّه آل مظفر نجفى (متوفاى 1383ق)، است. نام این کتاب، در «الذریعة» و «أعیان الشیعة» دیده نمی شود و فقط آقا بزرگ تهرانى در «نقباء البشر»، جلد 2، صفحه 772، از آن به‌ عنوان یکى از تألیفات مرحوم مظفر یاد کرده است. از تاریخ دقیق تألیف و انتشار کتاب، اطلاع دقیقى در دست نیست، ولى با توجه به حاشیه صفحه 7 که در مورد شیخ محمد حسین اصفهانى (متوفاى 1361ق)، با عبارت «قدس سره» تعبیر آورده، به نظر مى‌ رسد بین سال‌ هاى 1361ق تا 1383 که زمان وفات مرحوم مظفر است، تألیف شده باشد و با توجه به اینکه مؤلف، در کتاب، مباحثى را از «المنطق» نقل مى‌ کند، معلوم مى‌ شود ایشان، «اصول الفقه» را بعد از «المنطق» نگاشته است.

کتاب « المراقبات » یا « اعمال السنة » تالیف عالم عامل فقیه اصولی عارف اخلاقی حاج میرزا جواد آقا فرزند میرزا شفیع ملکی تبریزی قدس الله سره الشریف، است. آقای ابراهیم محدث بندرریگی این کتاب را به زبان فارسی ترجمه کرده است. مؤلف در متن کتاب به نام آن تصریحی نکرده است، ولی در مقدمه کتاب بطور ضمنی اشاره‌ای کرده است، که شاید مراد نام کتاب باشد. ایشان در این زمینه می‌فرماید: «و من بعض هذا الرفق ان تراقب ایام سنتک، و تعمل ببعض ما ورد فی کل سنة مرة، و انا اکتب فی هذا مجملا، اختار من الاعمال الواردة اهمها و اشیر من المراقبات الی الزمها». ترجمه آن چنین است: و از برخی از رفاقت و مدارا کردن (با نفس ) این است که مراقب روزهای سال باشی، و به بعضی از اعمالی که در سال یکبار وارد شده است، عمل کنی، و من در این باره مختصری می‌نویسم، از اعمال وارد شده مهم‌ترین آنها را برمی گزینم، و از مراقبات به لازم‌ترین آنها اشاره می‌کنم. همان گونه که ملاحظه می‌شود عبارات «المراقبات» و «الاعمال» و «سنة» در متن مذکور آمده است که نام معروف و مشهور کتاب از آنها تشکیل شده است و علامه طباطبایی در تقریظ «اعمال السنة» را ذکر نموده است. موضوع اصلی کتاب اصلاح باطن و ظاهر سالک است، که مهم‌ترین راه این اصلاح مراقبت نمودن از روزهایی است که در اصلاح اخلاقی و لسان شرع مخصوص و منصوص است، و بجا آوردن اعمالی است، که از نظر شرع و اخلاق سالک را به فضایل اخلاقی و کمالات انسانی نائل می‌گرداند و او را به اخلاق الهی متخلق می‌گرداند که «تخلقوا باخلاق الله و تحلوا بصفات الله».مؤلف بزرگوار در این زمینه در کتاب مراقبات می‌نگارد: «و بطور یقین بدان که تو بر اصلاح ظاهر قادر نیستی مگر از طریق اصلاح باطن زیرا اعمال سالک از قلب جاری و صادر می‌شود و قلب صالح جز عمل صالح ره آوردی ندارد و قلب فاسد جز فساد تراوشی ندارد. پس عمده و مهم‌ترین کار اصلاح قلب و دل است که آن از خواطر و ملکات گذشته متاثر می‌شود و خواطر از آنچه که حواس حس می‌کنند نشات می‌گیرد، پس کسی که قدرت حفظ و کنترل و اصلاح اندیشه و خصلت و دل را ندارد، علاجی جز توسل به باب لطف و کرم خدای لطیف و کریم ندارد». از آنجا که اسرار نویسی به یک موضوع می‌پردازد مانند اسرار الصلاة ، اسرار مناسک الحج و اسرار الصوم ، با جامعیت « المراقبات » قابل مقایسه نمی‌باشد، زیرا در مناسبت‌های مختلف، اسرار نماز و روزه و اعمال و مناسک حج با بیانی شیوا در المراقبات بیان شده است. ۱. در اشاره به اسرار نماز می‌فرماید: «بالا بردن دست هنگام تکبیر و خود قیام کردن و رکوع و سجود و کشیدن گردن در رکوع و بلند کردن سر از سجده و تشهد و سلام ، در اخبار اهل بیت حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم برای هر یک از اینها معنی و حقیقتی وارد شده است، که اگر آنها را به قصد این معانی بجا نیاوری، گویا اعمال را اصلا بجا نیاورده‌ای.همچنین تکبیر و قرائت و تسبیح و حمد و شهادت به توحید و رسالت و سلام نماز ، برای هر کدام از اینها حقایقی است، که اگر متکلم به اینها متحقق به آن حقایق نگردد، مکبر و مسبح و حامد و قاری بر او صادق نیاید.» ۲. در بیان اسرار و مراتب روزه ترجمه عبارات ایشان چنین است: «روزه سه مرتبه دارد، مرتبه اول: روزه عوام و آن عبارت است از ترک غذا و آب و زنان بنابر آنچه که از واجبات و محرمات در کتاب‌های فقهی بیان شده است.مرتبه دوم: روزه خواص و آن عبارت است از ترک اینها با حفظ جوارح و قوای باطنی از مخالفت با خداوند متعال.مرتبه سوم: روزه خواص خواص، و آن ترک هر چیزی است (خواه حلال و خواه حرام ) که از خدا باز دارد.برای دو مرتبه آخر اصناف زیادی است که قابل شمارش نیست... روزه داران نیز مراتبی و اصنافی دارند، برخی از ترس مردم روزه می‌گیرند، بعضی از روی عادت معمول میان مسلمانان روزه می‌دارند، پاره‌ای از ترس خدا و مردم و به قصد پاداش از خدا و مردم روزه دارند، گروهی بیشتر از ترس عقاب روزه باشند، دسته‌ای از ترس عقاب و به قصد رضای الهی و تقرب به خدای متعالی روزه گیرند، و اندکی فقط به قصد قربت و رضایت حق تعالی روزه دارند...روزه داران از جهت خوردن و آشامیدن نیز اصنافی دارند... و افطار نیز به تفاوت درجات روزه داران متفاوت است... معنای رؤیت شب قدر و لذت آن چیست؟. .. رؤیت شب قدر عبارت است از کشف نزول امر به زمین است همان گونه که برای امام عصر عجل الله تعالی فرجه در این شب کشف می شود....». سپس به شرح و برهان درک شب قدر می‌پردازد. ۳. در بیان اسرار مناسک حج چنین می‌نویسد: «و هرگاه حاجی معنای حج و اشتقاق آن را فهمید و اسباب ظاهری و باطنی آن را شناخت، پس باید هنگام انجام دادن اعمال عبادی ظاهری، آنچه را که مناسب احوال حج حقیقی و واقعی است، قصد کند و مراقب صحت افعال حج ظاهری باشد.مثلا هرگاه قصد ترک و هجرت خانواده و فرزندان و وطن را نمود، باید به سبب این قصد ترک خواسته‌ها و گناهان را بنماید. بلکه ترک هر چه که او را از حق تعالی باز می‌دارد، بنماید...» مؤلف بزرگوار سعی نموده است کتاب از آغاز تا انجام از یک نظم همآهنگ برخوردار باشد و آن عبارت از بیان شرایط صحت و بطلان اعمال عبادی و آداب قبول و عدم قبول آن است. آنان که جمود به ظاهر کردند به باطن دعوت می‌کند و آداب و اسرار نهانی عبادات را با استمداد از قرآن و سنت برای آنان طوری مستند بیان می‌کند، که قدرت انکار نداشته باشند، در این زمینه می‌نگارد: «اهل ادیان غالبا در نماز به صورت نماز اکتفا می‌کنند و در تکمیل آن تلاش می‌نمایند و از فقدان روح و معنی آن هیچ ابایی ندارند، در حالی که نماز و اجزاء و شرایط آن دارای صورت و روح می‌باشد، و حال آنکه نمازگزاران را می‌بینی بهادگیری صورت نماز مشغولند...در تطهیر آب و اعضاء و رساندن آب به اعضای وضو آنقدر مبالغه و احتیاط می‌کنند، که هیچ دلیل شرعی بر آن ندارند بلکه در آن نهی شرعی وارد شده است و در ادای حروف از مخارج در قرائت و اذکار نماز آنقدر دقت می‌کنند که موجب فساد قرائت و ذکر می‌شود.اما تطهیر قوای باطنی از گناهان و پاک کردن دل از رذایل اخلاقی و نفاق و دوستی دنیا و اشتغال به غیر خدا، گویا اصلا امر دینی در این زمینه وارد نشده است حتی برخی از بزرگان از اهل علم مراد واقعی از افعال عبادات مثل نماز را نیافته‌اند با این که اسرار اعمال در اخبار معصومین وارد شده است....»