جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اثیرالدین مفضل بن عمر ابهری (؟656-؟597) دانشمند برجستۀ ایرانی است که در شاخه‌های مختلف علوم عقلی مقامی والا داشته است. مخطوط فاضل احمد پاشا 1618، که در کتابخانه‌ی کوپریلی استانبول نگهداری می‌شود مشتمل است بر چهار رساله از او، به نام‌های بیان الأسرار، تلخیص الحقائق، رسالة المطالع، و زبدة الحقائق، که هر یک سه‌گانه‌ای‌ست در منطق، طبیعیات، و مابعدالطبیعة. این رساله‌ها را کاتبی قزوینی از نسخه‌ی اصل استنساخ کرده و ابهری به خط خود بر صدر همۀ آن‌ها یادداشت إنهاء با تاریخ و توقیع نوشته است. آنچه در پی می‌آید تقدیم و تحقیق بخش منطق تلخیص الحقائق است. منطق ابهری در این رسائل، از جمله در تلخیص الحقائق، فاقد نوآوری‌های بعدی او و تقریباً به‌کلّی تابع منطق ابن‌سینا است. به اقتضای تک‌نسخه بودنِ مخطوط، روش قیاسی را برای تصحیح آن برگزیده‌ایم. اثیرالدین مفضل بن عمر ابهری (؟656-؟597) دانشمند برجستۀ ایرانی است که در شاخه‌های مختلف علوم عقلی مقامی والا داشته است. مخطوط فاضل احمد پاشا 1618، که در کتابخانه‌ی کوپریلی استانبول نگهداری می‌شود مشتمل است بر چهار رساله از او، به نام‌های بیان الأسرار، تلخیص الحقائق، رسالة المطالع، و زبدة الحقائق، که هر یک سه‌گانه‌ای‌ست در منطق، طبیعیات، و مابعدالطبیعه.

آنچه در پي مي‌آيد بخشهايي است از گفتگوی مجلة تركي «تصوّف» با پرفسور حامد الگار استاد دانشگاه كاليفرنيا كه در دوران دانشجويي به اسلام گروييده و سالهاست كه مشغول تحقيق در باب تصوّف و طريقت نقشبندی است. در این مصاحبه در باب گستردگی طریقت نقشبندی، تاثير آن در گسترش اسلام،مطابقت اين طريقت با شريعت اسلام و جهاد پيروان اين طريقت با دشمنان دين سخن رفته. ترجمة فارسي اين مصاحبه در فصلنامة اطلاعات حكمت و معرفت به چاپ رسيده است

«مختصر البصائر»، به زبان عربی، تالیف حسن بن سلیمان حلی، عالم شیعی قرن هشتم، گزیده و مختصری از کتاب «بصائر الدرجات» سعد بن عبدالله اشعری قمی، عالم شیعی قرن سوم هجری است و ارتباطی به کتاب «بصائر الدرجات» صفار ندارد. موضوع کتاب، روایاتی درباره مناقب و ویژگی‌ های ائمه و شناخت آنان است. اصل کتاب اشعری اکنون موجود نیست، ولی اثر هم نام آن؛ یعنی «بصائر الدرجات» محمد بن حسن صفار قمی، معاصر اشعری وجود دارد که اتفاقا مباحث آن کاملا به آنچه در «مختصر البصائر» آمده شبیه است. به همین دلیل، افندی در «ریاض العلماء» احتمال داده است که اصل «بصائر الدرجات» از صفار بوده که اشعری آن را تلخیص کرده و حسن بن سلیمان بار دیگر آن را تلخیص نموده است. لیکن چنین نظریه‌ ای با توجه به شهرت کتاب «بصائر الدرجات» از اشعری و ذکر آن در منابع فهرستی، پذیرفته نشده، اما احتمال جدی دیگری هست که هم اشعری و هم صفار، کتاب «بصائر الدرجات» را از نسخه اصل دیگری گرفته‌ اند و به همین دلیل مطالب و حتی اسناد آن دو به یک دیگر بسیار نزدیک و مشابه است. بخشی از آنچه در «مختصر البصائر» آمده، افزوده‌ های مؤلف آن، حسن بن سلیمان حلی است که البته وی، در ابتدای باب، تذکر داده است که آنها را از طریق دیگری غیر از اشعری نقل کرده است. پاره‌ ای از مطالب مطرح شده در کتاب: رجعت و کسانی که رجوع خواهند کرد، نشانه‌ های مؤمن، رجال اعراف، فضیلت ائمه و آیاتی از قرآن در مورد آنها، تسلیم در برابر آنچه پیامبر و ائمه فرموده‌ اند، نامه امام صادق علیه‌ السلام به مفضل بن عمر، صفات پیامبر و ائمه و فضیلت‌ هایی که خداوند به آنها عطا فرموده است، کسی که به رد و انکار سخنان پیامبر و ائمه بپردازد، کتمان حدیث و افشای آن، قضاء و قدر و...

مسلماً دیدگاه ها و نظریات هر فردی تا حد زیادی تحت تأثیر محیط پیرامون وی و اوضاع و احوالی است که در آن به سر می برد. افلاطون، حکیم بزرگ یونان نیز از این قاعده مستثنی نیست. وی از زندگی شهری آن زمان یونان به این دیدگاه رسید که انسان ذاتاً حیوانی اجتماعی است و زندگی بدون همنوعان برای او قابل تصور نیست. پس از آنجایی که وی به سعادت آدمی و به زندگی حقیقتاً خوب برای انسان علاقه مند بود، کوشید جامعه ای را – حداقل در تصور – بنیان گذارد که عاری از نقص و بدون مشکل باشد، که تحقق چنین جامعه ای موضوع اثر حجیم او «قوانین» است.از آنجایی که کتاب «قوانین» نماینده بخش مهمی از فلسفه سیاسی افلاطون و کتاب حجیمی است، فارابی بنیانگذار فلسفه اسلامی تصمیم به تلخیص آن تحت عنوان «تلخیص نوامیس افلاطون» گرفته است که پژوهش حاضر عهده دار تطبیق موضوعی این دو کتاب است.این پژوهش این گونه صورت گرفته که کتاب «قوانین» به عنوان مرجع و مسند لحاظ شده و «تلخیص نوامیس» با آن تطبیق داده شده است. به این ترتیب که دو فصل از این دو کتاب که به لحاظ موضوعی با هم تطابق داشته اند را کنار هم قرار داده، با هم مطابقت داده، سپس مطالب افلاطون را تحت عناوینی طرح کرده و تحت همان عناوین و پس از مطالب افلاطون خلاصه فارابی را نقل کرده و میزان وفاداری او را به متن افلاطون بررسی کرده است.آن گونه که از این پژوهش برمی آید فارابی به کتاب های اول، دوم، سوم و چهارم «قوانین» همان گونه که در اختیار ما هستند دسترسی داشته است و مطالب آن ها را به خوبی نقل کرده و مضامین آن ها را با قدری کم و زیاد در «تلخیص نوامیس» آورده و رعایت امانت را در ارائه آن ها نموده و به متن افلاطون وفادار بوده است.اما ظاهراً کتاب های پنجم، ششم، هفتم، هشتم و نهم «قوانین» آن گونه که در اختیار ما هست به دست فارابی نرسیده بوده است، زیرا فارابی بخشی از مطالب آن ها را به خوبی تلخیص کرده، بخشی را اصلاً طرح نکرده و نهایتاً در خلاصه هر یک از این کتاب ها مطالبی را بیان نموده که افلاطون اصلاً به آن ها اشاره نکرده است که این مطلب با مراجعه به فصول این پژوهش قابل تشخیص است. به طور مثال کاملاً آشکار است که فارابی به کتاب هفتم «قوانین» ی که در دسترس ماست دسترسی نیافته، زیرا افلاطون در کتاب هفتم پیرامون آموزش و پرورش و تربیت کودکان صحبت می کند اما فارابی مقاله هفتم «تلخیص» را به موضوع تذکره ها و یادداشت های مرجع اختصاص داده است.همچنین سه کتاب آخر یعنی کتاب های دهم، یازدهم و دوازدهم اصلاً به دست فارابی نرسیده، زیرا کتاب «تلخیص» صرفاً 9 مقاله دارد و به علاوه هیچ یک از مطالب این سه کتاب در «تلخیص نوامیس» دیده نمی شود.