جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عشق از موضوع های اساسی عرفان اسلامی و رکن رکین منظومه فکری عین القضاه است، از همین رو صوفیه از وی با تعابیری از قبیل: شیخ العاشقین، سلطان العشّاق و ... یاد کرده اند.قاضی همدان عشق را مذهب مشترک بین خدا و انسان و طرفه عالمی می داند که در آن دشمنی ها به دوستی ها بدل می شود، اما هرکس طاقت آن را ندارد. همچنین وی عشق را کامل ترین پیری می داند که در راه رسیدن به حق، تعالی، عاشقان راستین را راهبری می نماید. طبق دیدگاه وی، عشق که جز به راز، نمی توان از آن سخن گفت، برسه نوع است: عشق کبیر ( محبت خدا نسبت به بندگان)، عشق صغیر ( عشق بندگان نسبت به حق، تعالی،) و عشق میانه ( محبت خدا به خود ). عشق مجازی نیز در نظام فکری او،همچون بسیاری دیگر از عرفا، اهمیت خاصی دارد. در سخنان قاضی، بیشتر، مرحله دوم عشق ( استغراق کامل عاشق در معشوق) و نیز مرحله سوم ( کمال عشق عاشق و شدت احتیاج معشوق نسبت به این عشق) جریان دارند و به مرحله ابتدایی عشق و عرفان، چندان بهایی داده نمی شود.  در این مقاله سعی بر آن بوده است که پس از ذکر مقدماتی در موضوع عشق، بحث های گوناگون قاضی (رابطه عشق، عاشق و معشوق، انواع عشق، عالم وصال و فراق، چیرگی سلطان عشق بر عقال عقل، اوصاف عشق، پیر عشق و غیرت عشق، معشوق و عاشق)، همراه پاره ای از اندیشه های استاد وی، احمد غزالی، طرح و بررسی گردد.

شعر، آمیزه ای از اندیشه و صور خیال است. اندیشه های شاعر، زبان اوست که در قالب شعر بیان شده، به ذهن مخاطب متبادر می شود. زبان و اندیشه، رابطه ای مستقیم و تعاملی دارند. دیدگاههای شاعر و کیفیت تبیین امور، بر زبان او نیز تاثیر می گذارد؛ هر چه اندیشه های او ساده تر و صریحتر باشند، زبان او نیز شفافتر و دور از تعابیر و مفاهیم پیچیده خواهد بود. بنابراین، در زبان شاعر می توان اندیشه های او را نیز جست و از این رو باید گفت که زبان، همان اندیشه است. شعر رودکی هم بازتاب دهنده اندیشه های اوست. دیدگاههای ساده و صریح او، زبانش را نیز ساده و صریح کرده است. در این مقاله پیوند اندیشه ها و زبان رودکی در چهار حوزه پند و وصف و عشق و مدح و نیز علل سادگی شعر و روانی اندیشه او کاویده شده است. مهمترین عوامل سادگی زبان در شعر رودکی عبارتند از: بیان تجارب عمومی، رابطه نزدیک امیر سامانی و رفتار متعادل وی با مردم، نگاه انسانی به ممدوح، تعلیمی بودن اشعار او، افکار صریح و روشن شاعر و برخورد واقع بینانه با امور زندگی.

منظومه عاشقانه حسن و دل سیبک نیشابوری یکی از داستان های تمثیلی ادب فارسی است که با وجود برخورداری از ظرایف ادبی و شیوه منحصر به فرد نگارنده، در استفاده از داستانی عاشقانه برای تبیین سلوک نفسانی و سیر الی الله، کم تر مورد توجه محققان و ادیبان قرار گرفته است. این مقاله تلاشی است در معرفی و شناساندن برخی از جنبه های درخور تامل ادبی و عرفانی این اثر به علاقه مندان ادبیات فارسی و عرفان و تصوف اسلامی. استفاده سیبک نیشابوری از اصطلاحات مربوط به ادبیات غنایی در تبیین مراتب سیر و سلوک نفسانی، دیدگاه وی در مورد «عشق»، بررسی رابطه میان «عشق» و «عقل» در داستان حسن و دل، و سرانجام تاثیرپذیری سیبک از آثار نظامی، حافظ، فردوسی، سهروردی، و کرشن مشر در نگارش این داستان از مهم ترین مواردی است که در این مقاله به آن ها پرداخته می شود.

در این مقاله برآنیم تا به بررسی جایگاه سخنان عارفانه و مفاهیم اخلاقی در اشعار هوشنگ ابتهاج (1306) بپردازیم.انسان کامل از نظر ابتهاج آن عاشقی است که به تعبیر او ایمان خلیلی دارد. از مرگ نمی ‌هراسد و در بلای عشق و پیمانی که روز الست با او بسته اند، ثابت قدم و صبور باشد.تجلی خداوند متعال در همه پدیده ها و دریافت اسم اعظم در هر موجودی، نکته ای است که در سخنان ابتهاج یافت می شود. این گفته نشان دهنده آن است که جهان را از دیدگاه عارفان و حکیمان مظهر اسماالله بدانیم.اهمیت دادن به دل و تهذیب آن از رذایل، قطع تعلقات نفسانی و دنیوی، دوری از خلق و خلوت گزینی برای دریافت تجلی خداوند متعال دردل، نکته در خور توجه دیگری است که ابتهاج بدان نظر داشته است. وی دل را بهترین مرید و راهنمای سالک در مسیر سلوک معرفی می کند و بر آن است که از طریق راز و نیاز و اشک و آه، می ‌توان دل را مصفا ساخت و به دیدار دلدار راه یافت.این بررسی با توجه به مجموعه آثار ابتهاج تا پایان دفتر سیاه مشق (4) انجام پذیرفته است.

مقایسه و بررسی تطبیقی آثار نویسندگان ایرانی و روس چون فردوسی توسی و الکساندر پوشکین، امکان آشنایی بیشتر را با فرهنگ مردم ایران و روسیه به ما می دهد. با وجودی که ادبیات کلاسیک فارسی و روسی از نظر سبک و محتوا، شباهت زیادی به یکدیگر ندارند، در حین مطالعه داستان های عاشقانه ادبیات فارسی و روسی، یک سوژه مشترک دیده شد که البته تاثیر ادبیات شرق در داستان روسی، مشخص است. سوژه مشترک در دو ادبیات متفاوت، از آن لحاظ گیرا و جالب به نظر می رسد که تفاوت فرهنگ و دیدگاه شاعران را به خوبی مشخص می سازد. قهرمانان هر دو داستان، شخصیت های تاریخی اند. داستان «خسرو و شیرین» فردوسی و منظومه «فواره باغچه سرای» پوشکین، داستان های عاشقانه اند و بیانگر دیدگاه شاعران درباره پدیده عشق. ضمن اینکه، سرانجام هر دو داستان عاشقانه، غم انگیز است.

جامی با نگاهی عارفانه هستی را می نگرد، می فهمد، و تبیین می کند. در این تفسیر، عشق کلیدی ترین و محوری ترین مفهوم است. عشق در این نگاه، تنها نسبتی عاطفی میان دو انسان نیست- که البته این هم هست- بلکه مقوله ای است گسترده و فراگیر که با آن هم می توان انگیزه آفرینش را فهمید و هم ارتباط متقابل پدیده های مختلف هستی را تبیین کرد. آنچه حق را به آفریدن می انگیزد، عشق اوست به خویشتن و کمالات پنهان آن و از آنجا که هستی چیزی جز تقیدات وجود بحت حق نیست، این عشق پس از شکل گیری عالم کثرات در تمامی هستی نیز به صورت های مختلف جریان می یابد و به هر شکل، جلوه ای است از همان عشق آغازین، یعنی عشق حق به خویشتن. عشق با این گستره وسیع خویش، هم انواعی دارد و هم مراحلی. در این مقال کوشش بر آن است که از منظر جامی به برخی عناصر اصلی هرم عشق در منظومه فکری او نگاهی بیفکنیم.

بزرگ علوی، نویسنده ای واقع گراست. و رمان او (چشم هایش) از نوع رمان سیاسی - اجتماعی است. مقاله حاضر، نقد و تحلیل مسایل اجتماعی رمان مذکور است. پس از بیان مقدمه ای درباره رمان، نویسندگان می کوشند درون مایه های اصلی رمان را نشان دهند و به تشریح و تبیین درونمایه های مانند اشرافی گری، عشق، تجدد و مدگرایی زنان اشرافی، مبارزه اجتماعی، اختناق سیاسی - اجتماعی، سرسپردگی و اطاعت کورکورانه، ناکامی روشن فکران مبارز و... بپردازند.

نظم، برخلاف شعر، وزن و قافیه و بسیاری چیزهای دیگر دارد اما از آن حال و روح شعر در آن خبری نیست. از این دیدگاه، در مثنوی مولوی به ندرت ابیاتی یافت می شود که از ویژگی های شعری تهی باشد. در حالی که این کتاب اساساً به منظور القای مفاهیم عالی عرفانی فراهم آمده است و در این گونه آثار بهره گرفتن از عنصر خیال و پرداختن به استعاره و مجاز که لازمه شعر ناب باشد ضرورتی ندارد. این مقاله، در مقایسه ای با دیگر آثار گرانسنگ عرفانی از قبیل حدیقه سنایی و مصیبت نامه عطار، تفاوت مثنوی با این آثار از لحاظ برخورداری از شعریت و خیال انگیزی در بیان مطلب را باز می نماید و نقاط اوج و فرود مثنوی و عوامل مؤثر در این اوج و فرود را نشان می دهد.

لویی آراگون، در این مجال به عنوان یک شاعر و نویسنده معاصر مطرح می شود؛ شاعری که در طول جنگ جهانی دوم ،زن ورانگی و تعهدمندی به میهن را نه تنها هم رسته می داند، که چه بسا از دید او می توان از عشق به زن، به عشق جاودانه به میهن رسید. در اثر او، زن پاس داشته می شود، برغم آنانی که زن را گرانباری بر گرده مرد جنگاور می شمرند، او خود آشکارا در اشعارش بر آن است که تنها و تنها محبوبه اش بوده که به او امید ماندن و زیستن می داده است. مضامین، اسلوب و اشارات او و در واقع بخش بیشین آثارش در هیمنه پیشگاه زنانه السا است؛ تا به دانجا که تعهدمندی و میهن پرستی او در ظاهر اثر، به چالش کشیده می شود. این چشم انداز اما، نمی تواند خواننده آشنا با بافت تاریخی و اجتماعی اشعار را گمراه کند؛ با ره گیری تصاویر زنان در اشعار آراگون، چه در سطح و چه در عمق مضامین، نرم نرمک تصاویر دیگری رخ می نمایند:از السا تا فرانسه، خطی ممتد کشیده شده است. فرانسه در پی آیند نگاره عاشقانه السا و تصاویر زنان پرآوازه اساطیری و حقیقی ظاهر می شود. فرانسه و السا دو واژه با صفاتی یکسان که به هر دوان داده شده: نیاز، دوگانگی، زنانگی، شاعرانگی. ارزشهایی که ایدئولوژی مردانه نازی را می لهند. فرانسه در اینجا در کالبد زنی پرستیدنی و حقیقی جلوه می کند؛ تصویری که فراخناک در «زیباتر از اشک» انگاشته می شود، جایی که فرهنگ و خاک فرانسه با ستایش پیکره زن سروده و ستوده می شوند؛ زن و فرانسه: هر دو در آوردگاه، زیر تهدید در زندگی و عشق، هر دو پرستیدنی.پس عشق نیز در این جا طرحی دوگانه به خود می گیرد، عشقی انسانی و در عین حال عشقی والا، عشق به میهن؛ میهنی که پرچمش حتی، در میان تصاویر زنانه در کند و کاو هویت خویش است.این است منش شعرگوی متعهدی که با آفرینش لفافه گویی ها در اوان جنگ، نقشی ارزنده در زایش شعر مقاومت داشت. او فرانسه را نهانی می پرستد، فرانسه ای که در درازنای جنگ و به دلیل حضور غیر فرانسویان اندوهناک است. پس با نشان دادن تصویری از نیاز زنانه، نیاز فرانسه را به گوش هم وطنانش بانگ می زند تا به یاری میهن بشتابند، عشق مشترکی که در بند است.

رولان بارت در کتاب اجزای گفتمان عاشقانه اظهار می دارد که عشق انسجام قبلی گفتمان و نیز انسجام تفکر را در هم می شکند. با این حال، این در هم شکستگی می تواند به بازسازی جدیدی بیانجامد، به نوعی قوام و انسجام بعدی. همچنان که می تواند منجر به تناقض، بی معنایی و پوچی شود. از آنجا که بخش بزرگی از رمان مارسل پروست به تجزیه و تحلیل قوانین پیچیده عشق در ابعاد روانی و اجتماعی آن اختصاص دارد، کشف ماهیت گفتمان عشق، انسجام و یا پوچی آن نزد شخصیت های عاشق رمان در جستجوی زمان از دست رفته قابل بحث خواهد بود. به اعتقاد ما، زبان به کار رفته توسط شخصیت عاشق پروستی- در تلاش خود برای برقراری ارتباط با معشوق و یا با دیگر شخصیت های رمان- بخشی از قوانین عشق پروستی هستند که شایسته تجزیه و تحلیل اند. بنابراین ما به دنبال آن هستیم تا بدانیم آیا در چارچوب تجزیه و تحلیلی گفتمانی، می بایست چنین نتیجه گرفت که عشق پروستی، روشنگر و به اندازه کافی هوشمند است تا به جنبش و فعالیت در سطح اندیشه و بیان بیانجامد، یا باید پذیرفت که این عشق منبع ایستایی بنیادین زبان و اختلال جبران ناپذیر بیان است.