جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب، از جمله آثار ارزشمندى است که همچون دیگر سندهاى گران‏سنگ شیعه از گزند حیله‏ گرى‏ ها و دسیسه‏ ها در امان نمانده و ناپاکان روزگار، از راه تقطیع یا تصحیف مطالب، سعى در کاهش ارزش آن نموده ‏اند، مقدار باقى‏ مانده از این تفسیر، تنها شامل تفسیر «فاتحة الکتاب» و حدود نیمى از سوره بقره است که مورد استفاده محقّقان قرار گرفته است. تاریخ کتابت قدیم‏ ترین نسخه خطّى باقى‏ مانده از این تفسیر، مربوط به سال ۸۸۰ ق، است که ظاهراً با نسخه مرحوم محقّق کَرَکى مقابله شده است. البته حدود سى نسخه خطّى دیگر نیز در دسترس است که برخى در چاپ این تفسیر به همراه نسخ سنگى دیگر، مورد استفاده قرار گرفته‏ اند. این پایان‏ نامه در معرّفى "التفسیر المنسوب إلى الإمام العسکرى‏ علیه السلام" و دفاع از سند و درستى محتواى آن است. نگارنده ضمن اشاره به زمان پیدایى این تفسیر و رواج آن در بین شیعیان، سعى در بیان ارزش و اهمّیت جایگاه آن در بین تفاسیر مأثور دارد و با اعتراف به ناقص بودن آن - که فقط بخشى از تفسیر را داراست - آن‏را از آثار ارزشمند شیعى برشمرده است. این پایان‏ نامه، دربردارنده یک مقدّمه و پنج فصل است. در مقدّمه، اهمّیت و جایگاه تفسیر مأثور، با استشهاد به روایاتى که محوریت معصومان و سخنان آنان را در تبیین آیات قرآن روشن مى‏ سازد، مورد بحث قرار گرفته است. در فصل نخست، گزارشى اجمالى از چگونگى تدوین این تفسیر با ذکر جریان تاریخى آن و بیان اوّلین بخش آن‏ که از ناحیه حضرت املا شده و عناوین برجسته آن، آمده است. فصل دوم به بررسى سند تفسیر امام حسن عسکرى ‏علیه السلام اختصاص یافته است. نگارنده براى این تفسیر، دو سند ذکر کرده و کوشیده تا وثاقت محمّد بن قاسم مفسّر استرآبادى (راوى این تفسیر) را با طرح دعاوى و ردّ آنها اثبات کند و در پایان فصل، به نقل قول شیخ صدوق (ره) و ادلّه او پرداخته است. در فصل سوم، دیدگاه صاحب‏نظران رجال، حدیث و تفسیر درباره این تفسیر، انعکاس یافته و به نقل از علّامه مجلسى و محدّث نورى از صحّت استناد این کتاب به امام‏ علیه السلام دفاع شده است. در فصل چهارم، عمده ‏ترین اشکال‏ هاى محتواى این تفسیر، ارائه شده و به آنها پاسخ داده شده است. این اشکال ‏ها عمدتاً توسط شیخ محمّدجواد بلاغى در کتابى تحت عنوان "رسالة التکذیب لروایة التفسیر المنسوب إلى العسکرى‏ علیه السلام" و علّامه شوشترى در کتاب "الأخبار الدخلیة" طرح شده است، چنان‏که از میان عامّه، محمّد حسین ذهبى در کتاب "التفسیر والمفسّرون"، به تضعیف این تفسیر پرداخته است. نویسنده با عناوین: شواهدى بر تصحیف، اعتراضات سطحى، مغایرت با مستندات تاریخى، نارسایى ظاهرى برخى از مضامین، بررسى شواهد اختصاصى "التفسیر و المفسرون"، بررسى شبهه غلوّ در مقامات معصومان‏ علیهم السلام و بررسى شبهه کثرت معجزات، به نقدها پاسخ داده است. در پایان، نسخه‏ هاى خطّى این تفسیر و نیز فهرست تفصیلى عناوین آن آمده است.

در این پایان ‏نامه اثر یاد شده و مؤلف آن در سه بخش معرفى شده ‏است: در بخش اول زندگى‏ نامه علامه مرتضى عسکرى آمده ‏است؛ در بخش دوم ویژگى ‏هاى روش علمى علامه در کتاب مذکور یاد شده‏ است و بخش سوم به بررسى، نقد و تحلیل آن کتاب اختصاص دارد و مشتمل بر این مباحث است: بررسى جامعه ‏شناسى عرب بادیه‏ نشین، بررسى بحث‏ هاى مقدماتى تاریخ قرآن، بررسى اصطلاحات اسلامى، بررسى روایات تبعیت و روایات بسمله، بررسى روایات جمع ‏آورى قرآن، بررسى موضوع نسخ در روایات.

تفسیر منسوب به امام عسکری (ع) درزمره تفاسیر ماثور از اهل بیت (ع) در قرن سوم هجری به شمار می رود و تفسیری محدود است که شامل تفسیر سوره حمد و سوره بقره تا آیه ۲۸۲ می باشد. سبک نگارش این تفسیر چنان است که در تفسیر آیات بیشتر به مصادیق و تاویل آیات(تفسیر بطنی) که اغلب در زمینه معجزات و یا فضایل پیامبر (ص) و ائمه(ع) است که با تکیه بر روایات توجه شده است. صدور و انتساب این تفسیر به امام عسکری (ع) مورد تردید است.زیرا راویان این تفسیر از نظر وثاقت مجهول هستند و تاکنون طریق قطعی بر اثبات آن ارائه نشده است، لذا علما زیادی به همین جهت این تفسیر را بی اعتنا می دانند . البته شیخ صدوق در کتب مختلف خود این تفسیر را از مفسر استرآبادی روایت کرده است و بعد از ذکر نام وی واژه ترضی یا ترحم را بکار برده است لکن صرف نقل شیخ صدوق از شخص دلالت بر توثیق او ندارد.در طریق این تفسیر ، اضطراب و ضعف دیده می شود، حتی در طریق شیخ صدوق به این تفسیر نیز اضطراب و تناقض وجود دارد.در متن روایات و مطالب این تفسیر گاه آفاتی همچون ضعف، اضطراب و مطالب منکر دیده می شود که نشانگر نقل به معنا یا خطا و سهو راویان و یا خطای نساخان می باشد. با اینهمه نمی توان کل مطالب این تفسیر را جعلی و کذب دانست.دسته ای از روایات و مطالب موجود در این تفسیر اسلوب روایی خود را حفظ نکرده اند و قابل خدشه و مناقشه هستند، که صدور آنها از ناحیه امام (ع) محل تردید است و از نظر دلالتی قابل عمل نیستند . و اما دسته ای دیگر از روایات و مطالب در این تفسیر ، اسلوب روایی خود را حفظ کرده و با ملاکهای ارزیابی و صحت و اعتبار حدیث مطابقت دارند-البته تعداد این دسته کمتر از دسته اول است. بدیهی است این دسته روایات صرف نظر از ضعف و تردید در سند ، از نظر محتوا قاب استشهاد می باشند.

این پژوهش، ترجمه و نقد یکی از آثار جدید و جدی غربیان در حوزۀ تفاسیری شیعی با عنوان «قرآن کریم و تفاسیر متقدم شیعۀ امامیه» اثر مایر بار اَشِر است. از نقاط قوت کتاب، نوآوری در ارائۀ مطالب به گونۀ جامع و نظام‌مند در بین نگاشته‌های غربیان در این حوزه است که البته کاستی‌هایی نیز دارد. این اثر با بررسی نسخ خطی موجود، چاپی و سنگی، برای بازکاوی موارد حذفی و تغییرات احتمالی مصححان و ناشران و نیز مقایسۀ میان این کتاب‌ها به چاپ رسیده است. نگارندۀ این پایان‌نامه با بررسی این نکات در مقدمۀ تحقیق خود به بررسی پیشینۀ تاریخی و دینی تفاسیر شیعه تا غیبت کبری پرداخته است. در فصل اول تا سوم که نمایی کلّی از تفاسیر امامیۀ پیش از آل بویه، بویژه تفاسیر فرات، قمی، عیاشی و نعمانی است، ویژگی‌های این مدرسۀ تفسیری و روش‌های تفسیری این دوره را بررسی نموده است.

این پایان‏نامه آثارى را که ردّ مطالب فصل الخطاب حاجى نورى به نگارش درآمده، به ترتیب تاریخى بررسى کرده و مشتمل بر چهار فصل با این عناوین است: فصل اول، شرح زندگانى میرزا حسین نورى؛ فصل دوم، بررسى کتاب فصل الخطاب فى اثبات تحریف کتاب ربّ الارباب؛ فصل سوم، موضع علماى بزرگ شیعه در مقابل کتاب فصل الخطاب؛ در فصل چهارم مباحث پایان‏نامه جمع‏بندى شده ‏است.

نگارنده در این پژوهش در پرتو بازشناسی، تحلیل و تحقیق این اثر مهم مشهور و سعی دارد چگونگی محتوا و اسانید آن را روشن سازد و در نهایت به سه پرسش دربارۀ این کتاب پاسخ دهد: ۱. مؤلف واقعی نسخۀ رایج تفسیر قمی کیست؟ ۲. آیا می توان به منقولات این کتاب به عنوان مرجعی قوی و معتبر اعتماد کرد؟ ۳. نظریۀ توثیق عام مشایخ تفسیر قمی تا چه اندازه معتبر است؟ وی این مهم را در این فصل ها به انجام رسانده است: در فصل اول به عنوان کلّیات بحث، تعریف، پیشینۀ علمی، ضرورت ها، اهداف و فواید پژوهش، جایگاه تفسیر اثری، حجیت و جایگاه سنت و خبر واحد در تفسیر، کمبودها و آفت های تفسیر مأثور و منابع موجود در تفسیر اثری و نقش شناخت آنها در فهم تفسیر اثری را توضیح می دهد. در فصل دوم به ساختارشناسی تفسیر قمی پرداخته، ضمن معرفی علی بن ابراهیم قمی، به شیوۀ چینش مطالب در تفسیر قمی اشاره دارد. فصل سوم در خصوص درون شناسی تفسیر قمی است که در آن، نگارنده ضمن بررسی تفسیر قرآن به قرآن، به کاربرد تأویل در تفسیر قمی و کاربرد علوم قرآنی در آن و نیز مباحث موضوعی در این تفسیر پرداخته است. در فصل چهارم نیز استناد و انتساب تفسیر قمی را مورد بحث و بررسی قرار داده و در پنجمین فصل هم توثیق عامِ راویان تفسیر قمی را توضیح می دهد.

گردآوری حدیث، فرآیندی است که هم شیعه و هم اهل سنت، در راه آن تلاش کرده اند و محصول آن، فراهم آمدن کتبی شد که بعداً مجموعه های دست اول هر دو فرقه، محسوب شده اند که از این میان می توان به صحیح بخاری در میان مواریث حدیثی اهل سنت و کتاب کافی در میان دستاوردهای حدیثی شیعه اشاره کرد؛ هر چند این دو اثر نامدار نیز به رغم تلاش و دغدغه های گردآورندگانشان، از نارسایی هایی در امان نمانده اند. ما در این پژوهش تلاش کرده ایم، پس از بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران حیات نویسندگان این دو کتاب، به معرفی آثار آنان نیز بپردازیم تا هم با شرایط و محیطی که آن دو در آنها زندگی کرده و کتب خود را تألیف نموده اند، آشنا شویم و هم توجه و عکس العمل دیگران را نسبت به این دو اثر یاد شده به خوانندگان ارجمند نشان دهیم و ویژگی های مشترک دو نویسنده و کتابهایشان را در کنار یادآوری نقاط قوت و ضعف هر یک بررسی کنیم. هدف ما از دنبال کردن مباحث این پایان نامه، اثبات جنبه ی سودمندی این دو کتاب و نیز بررسی کاستی های احتمالی آن دو است تا کاربران محترم که از این دو اثر سود می جویند، از جنبه های مثبت آن برخوردار شده، با دوری از مطلق انگاری، از نارسایی های هر یک بر کنار بمانند.

این پایان نامه در شش فصل تنظیم شده و حاوی مباحث ذیل است: تعریف لغوی و اصطلاحی تفسیر،موضوع و فائده علم تفسیر، مراحل تفسیر، طبقه بندی مفسران، معرفی شیخ طوسی، مؤلف تفسیر تبیان و شیخ طبرسی صاحب تفسیر مجمع البیان و تألیفات آن دو،منابع آن دو تفسیر و استادان و شاگردان آنان، زمان وشرایط حاکم در عصر هر یک از آن دو مفسر، روش تفسیری دو مفسر، ترتیب مطالب هر یک از دو تفسیر،تفاوت این دو تفسیر با سایر تفاسیر.

این پایان نامه با موضوع «بررسی تطبیقی دیدگاه های سیاسی در تفسیر نمونه و تفهیم القرآن» در هفت فصل تنظیم شده است: فصل اول با عنوان «کلیات» نخست به موضوع، زندگی نامه حضرت آیت الله مکارم شیرازی و مولانا ابوالاعلی مودودی و معرفی تفاسیر آن ها و سپس به مفاهیم سیاسی از جمله: نظام سیاسی اسلام، حکومت، خلافت، امامت، شورا و بیعت از نظر لغت و اصطلاح پرداخته است. در فصل دوم، رابطه دین با سیاست، قلمرو و میزان دخالت دین در حوزه سیاست، نظریه سیاسی اسلام، ضرورت، اهمیت و انواع حکومت از دیدگاه آیت الله مکارم شیرازی و مولانا ابوالاعلی مودودی مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سوم به حاکمیت و مشروعیت در اسلام اختصاص دارد. در فصل چهارم، اهداف و وظایف حکومت اسلامی از دیدگاه این دو مفسر مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل پنجم، شرایط و صفات حاکمان و زمامداران حکومت اسلامی بیان شده است. در فصل ششم، ماهیت حکومت اسلامی از نظر این دو مفسر بررسی شده است. در فصل هفتم به موضوعاتی همچون: دستور مشورت، اهمیت مشاوره در اسلام، مشورت در آینه روایات، اصل شورا، فوائد و اصل مشورت پرداخته شده است

تفسیر مصباح الهدی مجموعه درس های تفسیری زلال و روشن آیه الله میرزا جواد آقا تهرانی(ره) است که به همت آقای دکتر محمد باقر نوراللهیان و باعنایت مؤسسه معارف اسلامی امام رضا(ع)، نگاشته شده است. این مقاله به معرفی این تفسیر و بیان ویژگی های علمی و بخشی از حیات پر نور استاد و مراحل احیای این اثر عظیم می پردازد.