جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیوند میان قرآن و اهل بیت (ع) پیوند میان نور وروشنایی است. روایات تفسیری موجود در مجامع روایی، توضیح وتبیین قرآن است. بررسی روش تفسیری اهل‌بیت (ع) می‌تواند علاوه بر فهم عمیق تفاسیر آگاه‌ترین معلمان قرآن برای مفسران و پیروان آن‌ها به‌عنوان راهنما، راهگشا و الگو باشد. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای با تامل بر روایات تفسیری امام سجاد (ع) به بررسی محورهای اساسی بینش آن امام بزرگوار با تکیه بر روش‌های تفسیری امام سجاد (ع) می‌پردازد. ابتدا برای هریک از روش‌ها یک نمونه قرآنی ذکرکرده، سپس روش تفسیری امام (ع) ذیل آن آمده است. نویسندگان در این نوشتار پس از ذکر اهمیت بحث با تحلیل روایات تفسیری و ادعیه آن حضرت سعی کرده‌اند تا روش تفسیری امام سجاد (ع) را بیان کرده و درنهایت به این نتیجه برسد که مهم‌ترین روش‌های تفسیری حضرت عبارتند از: قرآن به قرآن، قرآن به روایت و قرآن با تاریخ، علم و متون ادبی است.

در منابع دینی ما از قرآن تا مأثورات ائمه (ع)، درباره مقام خلیفةاللهی مطالبی وجود دارد. در عرفان اسلامی نخستین بار ابن‌عربی، عارف قرن ششم هجری، اصطلاح «انسان کامل» را به کار برد و خلیفةاللهی را به انسان کامل نسبت داد. حال پرسش این است که: آیا انسان کامل ابن‌عربی، همان خلیفةالله است که در قرآن و منابع روایی به آن اشاره شده است یا نه؟ پاسخ این پرسش به تتبعی گسترده در تمام متون روایی نیاز دارد. پژوهش حاضر در صدد است ابتدا آموزه انسان کامل از منظر ابن‌عربی را بکاود و سپس با تکیه بر مأثورات امام سجاد (ع)، مقام خلیفةاللهی را از منظر ایشان بررسی کند. در فرجام به این نتیجه رسیدیم که انسان کامل مد نظر ابن‌عربی در برخی از ویژگی‌ها با خلیفةاللهی که امام سجاد (ع) بیان کرده است، شباهت دارد ولی در برخی دیگر با آن متفاوت است.

درباره سیره تربیتی معصومان علیهم السلام مطالب فراوانی گردآوری شده که هرکدام حیطه‌ای از ابعاد تربیتی را مورد توجه قرار داده است. با توجه به کاربرد ادب در معنای تربیت که در روایات آمده است، و با ترکیبهایی مانند الادب الصالح و یا الادب السیء استعمال گردیده است، به نظر می‌رسد بررسی ابعاد تربیتی ادب درسیره وسنت امام سجادعلیهم السلام جایگاه ویژه‌ای دارد و می‌تواند در ارتقاء فرهنگ فردی و اجتماعی نقش مهمی داشته باشد و سبک زندگی را به آموزه‌های دینی نزدیک‌تر کند و از سویی برای رفع چالشها، آسیبها و هجمه‌های فرهنگی دشمنان، راهکارهای عملی و دلنشینی را تعلیم دهد. این رساله، به روش تحلیلی و کتابخانه‌ای با تحقیق و جستجو در سیره و سنت سید عابدان، امام سجاد می‌کوشد، ابعاد مختلف ادب را واکاوی کند. این ابعاد شامل ابعاد تربیت فردی مانند بعد عبادی ادب از منظر ایجابی با نگاه به سبک زندگی اسلامی و از منظر سلبی با نگاه آسیب شناسانه و بعد اخلاق فردی ادب از دو منظر سلبی و ایجابی ونیز ابعاد تربیت اجتماعی مانند خانواده و جامعه از دو منظر سلبی و ایجابی با نگاه سبک زندگی اسلامی و نگاه آسیب شناسانه می‌باشد. نتایج این بررسی‌ها نشان می‌دهد، در سیره وسنت امام علیه السلام و در حوزه تربیت فردی بویژه ادب عبودی، جلوه‌های زیبایی وجود دارد که می‌تواند توحیدعملی را در سبک زندگی اسلامی، نهادینه کند؛ همچنین در این سیره وسنت نورانی امام سجادعلیه السلام بعد تربیت اجتماعی بویژه در جامعه و خانواده، به گوهر ارزشمند ادب، عنایت ویژه‌ای دارند و با رفتار و گفتار خویش درسهای ادب آموزی را ارائه نموده‌اند. این سیره نورانی می‌تواند در ارائه الگوهای عملی برای نسل جوان و دست اندرکاران تعلیم و تربیت اعم از والدین و مربیان، سبک زندگی اسلامی را گسترش دهد و معضلات فرهنگی و تربیتی را کاهش دهد.

هدف اصلی در این پژوهش، بررسی اثر تربیتی دعا در سیره امام سجاد علیه السلام با تاکید بر ادعیه موجود در صحیفه سجادیه است. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و اسنادی و مراجعه به منابع اولیه و از طریق فیش‌برداری و سپس تجزیه و تحلیل اطلاعات و مطالب جمع آوری شده، انجام پذیرفته است. پژوهش حاضر در پنج فصل تدوین شده است؛ در فصل اول به بیان کلیات و مفاهیم تحقیق و همچنین گذری بر زندگانی امام سجاد علیه‌السلام و همچنین کتاب گرانسنگ صحیفه سجادیه پرداخته شده است؛ در فصل دوم تربیت و مبانی تربیتی از منظر امام سجاد علیه‌السلام مورد واکاوی قرار گرفته است. در فصل سوم و چهارم به ترتیب آثار فردی و اجتماعی تربیت در صحیفه سجادیه بررسی شده است. در فصل پنجم پس از تجزیه و تحلیل، نتایج بدست آمده از تحقیق و خلاصه مباحث بیان شده است, ونیز پیشنهاداتی جهت ادامه مسیر موضوع مطرح گردیده است. یافته‌های پژوهش نشان داد که: از جمله اهداف تربیتی دوران رهبری امام سجاد علیه السلام می توان به هدایت به حق و تمیز حق از باطل، اصلاح جامعه اسلامی و توحید محوری اشاره کرد. در بحث آثار فردی تربیتی دعا در صحیفه سجادیه می‌توان به ارتقاء دلبستگی به خدا، آرام بخشی، ذاکر بودن، ایمان داشتن و آثار اجتماعی به خیرخواهی، امر به معروف و نهی از منکر و تحکیم اخوت اشاره کرد. با مراجعه به آثار امام سجاد علیه‌السلام – بویژه صحیفه سجادیه- در میابیم که اگر انسان به دعا کردن طبق آداب آن روی بیآورد و از آثار آن در بعد فردی و اجتماعی بهره‌مند شود، می تواند به رضایت الهی و به تبع آن اخلاد در بهشت دست یابد

امامت از مباحث زیربنایی در مکتب تشیع است. قرآن کریم و سیره پیامبر (ص) و امامان علیهم‌السلام نسبت به این مسئله تأکید زیادی دارد. از جمله امامان دوازده‌گانه (ع) که به تبیین این اصل اهتمام زیادی دارد، امام سجاد (ع) است. در این نوشتار که با روش توصیفی – تحلیلی و با استناد به ادعیه و روایات و سیره امام سجاد (ع) انجام شده است به دنبال پاسخ‌دهی به این پرسش هستیم که جایگاه و شؤون امام از منظر امام سجاد علیه‌السلام چیست؟ یافته‌های تحقیق حاضر حاکی از آن است که همانگونه که امامت در اصطلاح به معنی ریاست عامه‌ در امور دینی و دنیوی است و امام در این زمینه نائب پیامبر (ص) به شمار می‌رود؛ باید از ویژگی و شئونات خاصی برخوردار باشد و میان امام و امت حقوق متقابلی وجود دارد که در کلام امام سجاد (ع) در این زمینه به گونه‌های متفاوتی اشاره شده است. از جلمه وبژگی‌های که امام سجاد (ع) برای امام بر شمرده برخورداری از علم لدنی است. از شؤون ویژه امام از منظر امام سجاد علیه‌السلام ولایت، خلافت و مرجعیت علمی است. امام سجاد (ع) در ذیل شأن خلافت امام به مباحثی چون: بیان نصب خلیفه، جایگاه خلافت، پیامدهای غصب خلافت، منزلت هارون، معرفت خلیفه بعدی، اوصاف خلافت، مهدویت تحقق خلافت پرداخته‌اند. در ذیل مبحث مرجعیت دینی و علمی امام نیز آن حضرت به مسائل چون: وارث علم تفسیر، توانایی علمی امام، علم خدادادی، بازگشایی درهای علم برای امام، محدث بودن امام، تایید امام توسط روح‌القدس، خزانه‌دار و شکافنده علم، حامل اسم اعظم و کانون علم الهی اشاره نموده‌اند. همچنین آن حضرت حقوق امام بر امت را شامل مسائل چون: معرفت و شناخت امام، مودت و محبت، اطاعت، تبعیت و پیروی، حمایت و کمک مالی، بدنی، لسانی، نصیحت و خیرخواهی، تولی و تبری، عدم غلو و اباحی‌گری دانسته است. حقوق امت بر امام از منظر امام سجاد (ع) نیز عبارت است از: هدایت، شهادت بر امت، امارت، عدالت، نصیحت و خیرخواهی. در مجموع می‌توان گفت با توجه به اشارات تفصیلی امام سجاد (ع) پیرامون امامت و شئونات آن این مسئله حاکی از اهمیت جایگاه امامت در اسلام و تشیع است.

اسلام کامل ترین شناخت را در انسان به عنوان موضوع اصلی تعلیم و تربیت ارائه می دهد و این شناخت در وحی و سیره و سنت معصومین (ع) به وضوح ارائه شده است، و ائمه معصومین خود، الگوی عملی سلوک در طریقت اسلام راستین می باشند که تمام افعال و سخنانشان منبع الهام بخش برای پیروان حقیقی مکتب توحیدی اسلام است. در این بین یکی از کتب معتبر شیعی، صحیفه سجادیه امام سجاد(ع) است که از منظر تعلیم و تربیت، اهمیت شایانی دارد. انسان، برترین آفریده خداوند است که خداوند بستر و استعداد رشد و کمال را در وجود وی به ودیعه نهاده است تا به مقام خلیفه الهی برسد که طی این مسیر جز با تعلیم و تربیت صحیح ممکن نیست. این نوشتار در پی دستیابی و شناسایی روش های تربیت از منظر امام سجاد(ع) با تکیه بر صحیفه سجادیه با توجه به نظریات فیض الاسلام(ره) می باشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی و روش گردآوری اطلاعات، اسنادی و کتابخانه ای است. بر این اساس با توجه به سؤال و هدف اصلی تحقیق، در مطالعه صحیفه سجادیه روش های تربیت استخراج گردید که عبارت اند از: فروتنی، انفاق ،عفو و بخشش، یادآوری نعمتها ،تغافل ،تبشیر و انذار ،توبه ،نیکی در برابر بدی ،تأخیر در کیفر ،موعظه، ناچیز شمردن خوبی ها و زیاد شمردن بدیها ،حسن ظن ،عذرپذیری، فراهم کردن زمینه مناسب ،تأمین صحیح نیازها ،سالم سازی محیط، تغییر موقعیت تزکیه وعبرت آموزی. ودر مطالعه رساله حقوق روش های تربیت استخراج گردید که عبارت اند از: طاعت خدا،قدر شناسی و سپاسگذاری،اکرام و تعظیم، اکرام والدین،عیب پوشی، انصاف، گذشت، عبرت، صداقت و یکرنگی، احترام به استاد و نیکو پروری .

بر خلاف تصور عده ای که گمان می کنند امام سجاد بعد از جریان کربلا، زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا را در پیش گرفته، مشغول عبادت و مناجات با خداوند شدند و نسبت به مسائل مختلف جامعه اسلامی بی اعتنایی کرده و سکوت اختیار نمودند، باید گفت: امام یک حرکت فکری، سیاسی و فرهنگی را علیه مفاسد اجتماعی عصر خود، شکل دادند که می تواند برای امروز ما نیز به عنوان یک الگو مورد توجه باشد. در بین متفکرین، آیت الله خامنه ای در این حوزه نگرش ویژه‌ای دارد. در این پایان نامه با روش توصیفی تحلیلی، دیدگاه های ایشان بررسی گردیده است. بر اساس نتایج این تحقیق، زمینه هایی از جمله حکومت و مدیریت غیرتوحیدی، اختناق و استبداد دستگاه حاکم، مادی گرایی حاکمان، خواص و توده‌های مردم و نیز مهجوریت تعلیمات دین در بین مردم، سبب شکل‌گیری مفاسد اجتماعی، در دوران امام سجاد گردید. شماری از این مفاسد عبارتند از: انحرافات فکری و اندیشه ای، انحطاط اخلاقی جامعه، عالمان درباری، تعصب و نژادپرستی، فقر و فقدان عدالت. امام سجاد نیز بر اساس رسالت الهی خود در جهت مقابله با این مفاسد اجتماعی و ازبین بردن زمینه‌های فساد، اقداماتی را به شرح ذیل انجام دادند: زمینه سازی برای عینیت بخشیدن به حکومت توحیدی، تبیین حقایق و معارف الهی، تبیین جایگاه امام و اثبات حقانیت اهل بیت، تربیت نیرو و ایجاد تشکیلات منسجم، عتاب نسبت به دستگاه حاکم، مبارزه با عالمان درباری، زنده نگاه داشتن یاد عاشورا، ترویج زهد و عبادت، مبارزه با تعصب و نژادپرستی، مبارزه با فقر.

هدف: هدف تحقیق حاضر، بررسی ماهیت انسان از منظر فروید و مقایسه و نقد آن از منظر انسان‌شناسی امام سجاد(ع) در صحیفۀ سجادیه بود. روش: روش تحقیق پژوهش حاضر در چارچوب تحقیقات توصیفی- تحلیلی قرار دارد که هدف آن، بررسی و نقد مبانی انسان‌شناختی فروید بود. یافته‌ها: در دیدگاه انسان‌شناختی فروید و تطبیق آن با دیدگاه انسان‌شناختی امام سجاد(ع) در صحیفۀ سجادیه، نکات اختلافی قابل ملاحظه‌ای به چشم می‌خورد که مبیّن اشراف حضرت(ع) بر سرشت انسان و وقوف بر فطرت است. نکاتی چون: برتری داشتن جنبۀ وجودی انسان و ارزشمندی او، لزوم توجه به دو ساحتی بودن شخصیت انسان، مزیت جنبه‌های اخلاقی و صاحب اختیار بودن او و سرانجام، هدفمندی انسان در ساختار زندگی‌اش، مباحثی است که در صحیفۀ سجادیه به چشم می‌خورد. نتیجه‌گیری: در مقام تطبیق نظریات فروید با سخنان امام سجاد(ع) نقدهای اساسی بر آرای فروید وجود دارد؛ زیرا فروید تلاش دارد انسان را در غرایز خلاصه کند و این بر خلاف آموزه‌های پیرامون ماهیت انسان در صحیفۀ سجادیه است.

در منظومه معارف اسلامی، شناخت ویژگی‌های امام از اهمّیّتی بسیار برخوردار است، تا جایی‌‌که کسب معرفت در این خصوص، لازم و ضروری است. یکی از بهترین و معتبرترین منابع جهت شناخت هرچه بهتر اهل بیت عصمت و طهارت؟عهم؟، کلام ایشان در معرفی خود است که در بعضی موارد به صورت دعا در مجامیع حدیثی نقل شده است. در این پژوهش به منظور شناسایی بهتر جایگاه امام، شئون و مناصب و ویژگی‌های ایشان، به تحلیل محتوای دعای عرفۀ امام سجّاد؟ع؟_ که پس از دعای عرفۀ امام حسین؟ع؟ از مشهورترین دعاها به شمار می‌آید _ پرداخته شده و از ره آورد تحلیل مضامین و دسته‌بندی موضوعات آن، به سؤال‌های اصلی تحقیق، پاسخ داده شده است. یافته‌های این پژوهش که با روش «تحلیل محتوا» به مثابۀ یک روش تحقیق میان رشته‌ای و متن محور انجام شده، نشان می‌دهد که در دعای مذکور، 13 ویژگی خاصّ برای امام معصوم بیان شده است. مهمترین آنها متعلق به موضوع مویّد بودنِ امام به قدرت و نصرت الهی است. همچنین نتایج تحلیل محتوای دعای عرفه نشان می‌دهد که امام سجّاد؟ع؟، چهار شأن و منصب خاصّ و انحصاری برای امام در جامعۀ اسلامی تعریف کرده‌اند به طوری که از میان آنها، مرجعیت دینیِ امام، جایگاه نخست را در بین وظایف به خود اختصاص داده است. ضرورت انجام این تحقیق آن است که توجّه به این ویژگی‌ها و شئون مختلف می‌تواند راهگشای مؤمنان در شناخت صحیح امام و به ویژه تشخیص رهبران حقیقی و الهی از رهبران باطل در عصرهای مختلف باشد.