جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مناهج البيان في تفسير القرآن، حاصل تدريس تفسیر مؤلف آن، مرحوم ملكى ميانجى است كه از اوان ورود به شهر مقدس قم، به سال 1378ق، آغاز گرديده است و نخستين جلد آن، تفسير سوره فاتحة الكتاب در سال 1413ق، به چاپ رسيده است. مجموع مجلدات آن، 6 مجلد و 6 جزء (دو جزء از آخر قرآن و چهار جزء از اول قرآن) است. مفسر محترم، در مقدمه جلد اول، پس از اشاره مختصر به روش تفسيرى خود، به مباحث علوم قرآن، فضيلت و شناخت قرآن و اهميت تفسير مى‌پردازد و نيز درباره حجيت ظواهر قرآن، تفسير قرآن به قرآن و تفسير قرآن به حديث، محكم و متشابه، تأويل و تفسير، تفسير به رأى، ناسخ و منسوخ، اعجاز و تحدى و حدوث قرآن سخن مى‌گويد و نكات ظريف و قابل توجهى در طرح مباحث و نقد ديدگاه‌هاى ديگران ارائه مى‌دهد. شيوه كلى مفسر، موجزگويى و در حد اشاره به مبانى تفسير و كلام و توضيح معانى و احيانا طرح و تحليل مباحث اعتقادى است. ترتيب مباحث در اين تفسير بدين شكل است كه در هر قسمت، مجموعه‌اى از آيات را مطرح مى‌كند و آن را از نظر بيان آيه و واژه‌شناسى، كلمه كلمه رسيدگى مى‌كند، سپس كلمات و جملات را توضيح مى‌دهد. در جايى كه حديثى رسيده باشد و به فهم كلام كمك كند يا در كليت بحث مفيد افتد، متعرض مى‌شود و از ديدگاه‌هاى مفسران شيعه و سنى، به‌ويژه شيخ طبرسى، شيخ الطائفه طوسى، جارالله زمخشرى، فخرالدين رازى استفاده مى‌كند. البته در بسيارى از موارد، اين نقل همراه با نقد و تحليل و مناقشه اقوال است. اين نقدها بيشتر نسبت به زمخشرى و فخر رازى است، گرچه كسانى مانند علامه طباطبايى و شيخ محمد عبده در تفسير المنار از اين نقدها بى‌نصيب نيستند و با تكيه كلام «و من العجيب»، آنان را مورد نقد قرار مى‌دهد. بدين سان از ويژگى‌هاى اين تفسير، همين قسمت از مباحث تفسير است كه به شكل گسترده و اجتهادگونه با نقادى و زير و رو كردن مطالب، به تحليل و بررسى آيات مى‌پردازد. به‌هرحال، طبق روال بسيارى از تفاسير كه مباحث، به ترتيب سوره و آيه به آيه شروع مى‌شود. اين تفسير نيز چنين است و در آغاز هر سوره، كلياتى از مطالب درباره سوره، مانند: مكى و مدنى بودن و ترتيب نزول را به نقل از مجمع البيان ارائه مى‌دهد، آنگاه به توضيح واژه و تبيين كلام و استشهاد روايت مى‌پردازد. مرحوم ملكى از منابع تفسيرى بسيارى استفاده مى‌كند. از مهم‌ترين منابع اين تفسير، مجمع البيان طبرسى، مفاتيح الغيب رازى، كشاف زمخشرى، تبيان شيخ طوسى و المنار رشيد رضا و الميزان علامه طباطبايى است. ضمنا يكى از تأليفات مفسر كتاب «بدايع الكلام» است كه به تفسير و تبيين آيات احكام - كتاب طهارت و قسمت‌هاى مهم صلات - مى‌پردازد و چنان‌كه از مقدمه اين اثر استفاده مى‌شود، حاصل بحث و تدريس مؤلف در جمع شاگردان خود در حوزه علميه بوده است و چون مباحث اين كتاب در بخش‌هاى زيادى با تفسير مشترك است، مى‌توان اين كتاب را مجموعه‌اى از اين تفسير به حساب آورد (چنان‌كه «توحيد الإمامية» ايشان نيز همين خصوصيت را دارد). به‌هرحال، در اين كتاب افزون بر مباحث تفسيرى و جمع ميان آيات و تطبيق و طرح مطلب فقهى و اصولى، به مباحث اعتقادى و معارف، همچون مباحث: امامت (ص80-123) شفاعت (ص199-204) و عصمت (ص125) مى‌پردازد و با همان مشرب مباحث را به‌طور استدلالى و تحليلى مورد توجه قرار مى‌دهد. از نكات قابل پيش‌بينى در اين كتاب، نقد آراى فلاسفه و طرح ديدگاه عرفا و نقد آنهاست. از نمونه بحث‌هاى مفسر در پژوهش‌هاى اصولى و ادبى، بحث طهارت اهل كتاب، حقيقت شرعيه و مفهوم «إنما المشركون نجس» (توبه، 28/9) است. طبق شواهد و ارجاع‌هاى تفسير، كتاب «بدايع الكلام» پيش از تفسير، نگارش يافته است. از نكات جالب توجه اينكه ايشان در تفسير قرآن، در جاى‌جاى اين كتاب از آيات ديگر، براى فهم و تفسير قرآن استفاده كرده و به موارد مختلف استشهاد كرده‌اند. مرحوم ملكى يكى از كسانى است كه به‌طور گسترده از روايات اهل‌بيت در تفسير و فهم معناى آيه و اشاره به مصاديق كلام استفاده مى‌كند و از جهتى مى‌توان احاطه مفسر به روايات اهل‌بيت و مراجعه به آن‌ها را از جنبه‌هاى مختلف، يكى از مشخصه‌هاى بارز اين تفسير دانست. از نكات قابل يادآورى، اهتمام مفسر به نشان دادن منابع روايى است و چون ايشان از منابع فراوانى در حديث و تاريخ و سيره استفاده مى‌كند، همواره مشخصات اين منابع را يادآور مى‌شود. از مهم‌ترين منابع روايى وى، كتب اربعه، تفسير البرهان، نور الثقلين، الدر المنثور، بحار الأنوار، سيره ابن هشام و مروج الذهب است. مرحوم ملكى يكى از كسانى است كه در آغاز تفسير، ضمن تأكيد بر اجتهادى بودن تفسير، به اهميت عقل در كار تفسير اشاره مى‌كند و در كتاب توحيد الإمامية، بحثى گسترده درباره عقل و حجيت آن در كتاب و سنت دارد و عقل را، به عقل اصطلاحى و عقل فطرى تقسيم مى‌كند و موارد تعارض ميان عقل و نقل را توضيح مى‌دهد. به‌هرحال تفسير مناهج پر است از استدلالات عقلى بر اثبات مطالب اعتقادى و اخلاقى و حتى فقهى. بى‌گمان كسى كه اجتهاد مى‌كند و به ظاهر الفاظ بسنده نمى‌كند و از چند و چون مطالب سؤال مى‌كند و كاوشى در مضمون و دلالت آيات دارد، در حقيقت كنكاشى عقلانى دارد و عقل خود را در مفهوم و پيام آيه به كار مى‌برد. مرحوم ملكى در تفسير، به لغت توجه بسيار گسترده دارد. در هر مورد، به‌ويژه در كلمات مشكل و غريب و بحث‌انگيز، استفاده از لغت و اقوال مفسران عصر پيامبر و تابعان، كار جدى اوست. ايشان در استناد به كلام لغويان، مانند ابن منظور در لسان العرب، ابن فارس در مقاييس اللغة، فيروزآبادى در قاموس المحيط، طريحى در مجمع البيان، راغب در مفردات يا كتاب‌هاى لغت معاصر، مانند: أقرب الموارد عنايت دارد و در مواردى به نظر مجمع البيان در بحث لغت‌شناسى‌ها، به‌ويژه گفتار تابعان در معناى واژه اهميت مى‌دهد؛ گرچه از نكات جالب اين بحث، استناد به معانى آيات ديگر و حتى روايات رسيده در تفسير است. البته گاه استفاده از روايت براى كاوش‌هاى واژگانى نيست و ارتباطى با تعيين مصداق و موارد معناى كلمه پيدا مى‌كند. مرحوم ملكى نسبت به تفسير آن دسته از آيات كه به علوم روز مربوط مى‌شود، بسيار مستنكف است و هر جا كه به آياتى اين چنين مى‌رسد، تنها با توجه به آيات مرتبط ديگر، تفسير مى‌كند و سعى دارد، از داخل شدن در بحث‌هاى علمى و فنى پرهيز كند و اگر در مواردى هم اشاره‌اى دارد، با توجه به گفته‌هاى مفسران پيشين است. مرحوم ملكى، از تربيت‌يافتگان مكتب تفكيك و از مخالفان روش تفسير فلسفى است. او با تفسير عقلانى، مخالفتى ندارد و همان‌طوركه در مقدمه تفسير اشاره مى‌كند يكى از منابع فهم قرآن را عقل مى‌داند؛ اما در جاى‌جاى تفسير به نقد فلاسفه و شيوه برداشت آنان در مسائل معروف و مورد اختلاف، ميان متكلمان و فلاسفه مى‌پردازد. از آنجا كه تفسير مناهج بسيار موجز است، طبعا بحث‌هاى مرتبط با تفسير در آن به شكل گذرا و در محدوده‌اى خاص مطرح شده است؛ لذا در زمينه علوم قرآن مباحثى را به‌طور فشرده و در سايه تفسير مطرح كرده است.

هذا الكتاب الذي بين يديك عزيزي القارئ يمثّل أحد الأبحاث التي ألقاها سماحة السيد كمال الحيدري وخُصّص للبحث عن مقام الولاية التكوينية لأهل البيت عليهم السلام، وهو ـ في الأصل ـ عبارة عن عدّة دروس ألقاها سماحته على جمع من الطلبة في حوزة قم المقدسة، وقد قام الشيخ علي حمود العبادي بعون الله تعالى وتوفيقه بترتيبها وإخراجها على هذا الشكل الماثل بين يديك. انطلقت خطّة البحث بتقسيمه إلى فصول خمسة: الفصل الأول: تضمّن التعريف بمفهوم الولاية التكوينية في اللغة والاصطلاح، ثمّ الاستدلال على إمكانية توفّر الولاية التكوينية لبعض المخلوقات بإذنه تعالى، من دون استلزام ذلك أيّ محذور. الفصل الثاني: البحث في الأدلّة القرآنية والروائية الدالّة على تصرّف الأنبياء وغيرهم من أولياء الله تعالى بشكل خارق للعادة. الفصل الثالث: كُرّس للبحث في الأدلّة على ثبوت الولاية التكوينية للرسول الأعظم صلّى الله عليه وآله. الفصل الرابع: اعتنى بالأدلّة على ثبوت الولاية التكوينية لأهل البيت عليهم السلام. الفصل الخامس والأخير: فقد تناول البحث حول بيان أنّ ما اشتمل عليه أهل البيت عليهم السلام من الولاية التكوينية خارج عن دائرة الغلوّ.

يقع الحديث في هذا الکتاب في البحث عن العصمة و ما يتعلّق بها من أبحاث و مفاهیم، یکون أمل هذا الکتاب محاولة فی تبسیط و حلّ عقدة الغموض فی کثیر ممّا یتّصل ببحث العصمة من مفاهیم فلسفیة و عقلیة و دفع للشبهات و التساؤلات المثارة حولها. انتظم هذا الکتاب في فصلین رئیسیّین، هما: الفصل الأوّل: الإمامة ینتاول هذا الفصل بحث الإمامة، مبتدئاً الفصل بإمامة إبراهیم الخلیل (ع) و مثنّیاً له بالبحث عن صفات الإمام من خلال الرؤیة القرآنیه، و مختتماً الفصل ایضاً بأبحاث عدیدة حول الملکوت و رؤیته. الفصل الثاني: العصمة تناول الحدیث فی الفصل الثانی بالبحث عن العصمة و ما یتعلّق بها من مفاهیم، حیث ابتدأ الکلام فیه بآیة التطهیر و ما تفیده من شمولیة في نفي الرجس وإثبات الطهارة لمن نزلت في حقّه، مردفاً لها بأبحاث هامّة جدّاً فی العصمة مفهوماً ومضموناً، کما یلیه الحدیث عن الإرادة، مختتماً هذا الفصل ببحث روائي فی شأن نزول آیة التطهیر.

علم الإمام؛ بحوث في حقيقة و مراتب علم الأئمة المعصومين، تقریری از مباحث امامت سید کمال حیدری است که به کوشش علی‌ حمود عبادی نوشته شده است. کتاب با مقدمه مقرر آغاز و مطالب در ده فصل، تنظیم شده است. در این نوشتار، به شرح و تفسیر حدیث ثقلین، آیه تطهیر و برخی دیگر از احادیث در رابطه با علم امام و شئون مختلف آن پرداخته شده و اقسام علوم اهل‌بیت(ع) تبیین گردیده است. نگارنده در همین راستا، به احاطه ائمه اطهار(ع) به علوم گذشته، حال و آینده و احاطه آن‌ها به علوم غیبی، زیاد‌شدن علوم آن‌ها، علم آن‌ها به قضا و قدر الهی و بداء، حقیقت علم امام، معنای علم لدنی، علم الهامی اهل‌بیت(ع)، علم آنان به عوالم ملکوتی و رویت ملکوت، احاطه آنان به علوم قرآن و تفسیر و تاویل آن، علم ایشان به ظاهر و باطن اشیاء و طهارت قلبی و جسمی آنان از هرگونه عیب و ایراد پرداخته و ابعادی از عبودیت اهل‌بیت(ع)، اعلمیت ایشان بر سایر مردم، افضلیت ایشان بر انبیای الهی با استفاده از مفاد آیه تطهیر و حدیث ثقلین و حقانیت و شایستگی ایشان بر مسند جانشینی پیامبر(ص) را، اثبات نموده است. در این کتاب، ابعاد و مراتب علم امام مورد بررسی قرار گرفته است.

الراسخون في العلم مدخل لدراسة ماهية علم المعصوم و حدوده و منابع إلهامه، تقریری از درس‌های سید کمال حیدری است که به کوشش خلیل رزق نوشته شده و توسط انتشارات دار فراقد به چاپ رسیده است. این کتاب، به تحقیق عقلی و نقلی در مورد میزان و محدوده علم معصومین(ع) می‌پردازد. کتاب به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است. کتاب با مقدمه نویسنده با عنوان «مدخل» آغاز و مطالب در دوازده فصل، تنظیم شده است. در این کتاب با استفاده از شواهد عقلی و آیات و روایات، به بحث درباره ماهیت علم ائمه معصوم(ع)، معیارهای معرفت و شرایط امامت و حقیقت آن پرداخته شده و کمیت و کیفیت علوم اهل‌بیت(ع) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نگارنده به احاطه پیامبر(ص) و ائمه به تأویل قرآن، علم غیب، وسایل تحصیل علم لدنی توسط معصومین(ع) و نحوه افاضه و الهام این علوم از جانب خداوند متعال به ایشان پرداخته و استدلال‏های عقلی و نقلی مبنی بر احاطه ائمه(ع) و پیامبر(ص) بر علوم مختلف را ارائه می‏نماید. وی درعین‌حال غلو کردن در این مسئله را مردود اعلام کرده و حقیقت امامت و شرایط آن را در افاضه این علوم از جانب خداوند به آنان را بیان می‏‌کند.

التعليقات علی شرح الدواني العقائد العضدية اثر سيد جمال‌الدين اسد آّبادى 1217ش معروف به افغانى است كه به عنوان تعليقه بر كتاب العقائد العضديه كه محقق دوانى به عنوان شرح بر كتاب العقائد العضديه اثر عضدالدين ايجى نوشته است، صورت پذيرفته است. كتاب تعليقات، يك بار يا دو بار به نام شيخ محمد عبده، در مصر به چاپ رسيده است از زبان شيخ محمد عبده، روايت شده است كه اين كتاب را با چند كتاب كلامى ديگر، نزد سيد جمال‌الدين فرا گرفته است. آنچه را سيد جمال‌الدين شرح نداده است، به مبحث‌هاى معاد روحانى مجازات و محاسبه در روز رستاخيز، صراط، مخلوق بودن بهشت و دوزخ، بهشتيان در جنت جاويدانه‌اند، مرتكب كناه كبيره جاويدان در دوزخ نمى‌ماند، شفاعت پيامبر اكرم صلى الله عليه وسلم براى مرتكبان گناهان كبيره امتش، عذاب قبر، سؤال منكر و نكير، معجزات، پيامبر صلى الله عليه وسلم، خاتم پيامبران است، پيامبران معصوم‌اند، كرامات اولياء حق است، امام بعد از پيامبر صلى الله عليه وسلم ابوبكر صديق رضى الله عنه است، سپس عمر فاروق، عثمان ذى النورين و بعدا على رضى الله عنهم، معناى افضليت و اينكه اهل قبله را كافر نمى‌دانيم.

لا ينبغي الشك في أن البحث حول الإعجاز وما تمثـّله المعجزة في الحياة البشرية يعدّ من أهم المباحث التي يتكوّن بمجموعها الفكر الديني عند الإنسان عموماً. في ضوء ذلك دأب المحقّقون ومن خلال أبحاث مطوّلة ومعمّقة إلى الوقوف على سرّ إعجاز القرآن الذي لا يأتيه الباطل من بين يديه ولا من خلفه، وكيف أنّ القرآن كلام معجز مبنيّ على مجموعة من الدعائم والأركان التي يقوم عليها تفوّقه على كلام البشر. سيراً على هدي هذه الحقيقة تأتي الدراسة التي بين يديك لتتكفل بيان الوجوه التي استند عليها إعجاز القرآن الكريم. يتوزع بحث الإعجاز حسب هذه الدراسة على قسمين، هما: 1. حقيقة الإعجاز والوقوف على ماهيّته من الناحيتين الفلسفية والقرآنية بغضّ النظر عن تحديد مصداق هذه الحقيقة، وهو القسم الذي يمثـّل جانب النظرية في بحث الإعجاز. 2. بيان كيفية إعجاز القرآن وأنه أحد التطبيقات العملية لنظرية الإعجاز التي يتكفّلها القسم الأول من الكتاب.

کتاب "إبداعات العلامة الحيدري في المنهج و التوحيد و الإمامة" به بررسی ابداعات و نوآوری در روش استدلال و بیان دو اصل مهم اساسی شیعه یعنی توحید و امامت می باشد. این کتاب توسط منهج الکلمه الطیبه و با تتبع در آرا و نظرات آیت الله سید کمال حیدری تهیه شده است.

اسماى الهى به سه قسم تقسیم مى شوند: بعضى به عنوان نام ذات مطرح است نظیر خود کلمه مبارکه ((هو)), که این هویت از آن ذات حکایت مى کند. دسته اى اسم ذات اند نظیر کلمه مبارکه ((الله)) و برخى صفت ذات اند نظیر ((عالم الغیب والشهاده)) و امثالهم, بعضى ها هم صفت فعل اند نظیر ((الملک, السلام, المومن, المهیمن, العزیز, الجبار, المتکبر)) این ها اوصاف فعل اند. دو مرحله از این مراحل سه گانه (مرحله ذات و مرحله صفات ذات) منطقه ممنوعه اند ; یعنى هیچ کس به این دو مقام راه ندارد, چون هم ذات نامحدود است و هم صفات ذات عین ذات اند لذا حتى امیرمومنان على (ع) که خودش مى گوید من تا نبینم عبادت نمى کنم ((افاعبد ما لاإرى)) این دو منطقه را منطقه ممنوعه اعلام کرده است در باره ذات فرمود: ((لا یدرکه بعد الهمم و لا یناله غوص الفتن))و در باره صفات هم فرمود: ((لم یطلع العقول على تحدید صفته و لم یحجبها عن واجب معرفته))پس نه مقام ذات در دسترس فکر احدى است یا شهود کسى است نه کنه وصف را کسى راه مى تواند پیدا کند. خداوند سبحان, هیچ عقلى را بر کنه صفاتش مطلع نکرد, اما: ((و لم یحجبها عن واجب معرفته)) یعنى آن مقدارى که بر عقول معرفتش واجب است آن را محجوب نکرده بلکه آن را مشهود کرده است. پس آن دو منطقه, منطقه ممنوعه است یعنى مقام ذات و صفاتى که عین ذات است.