جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب عرفان و هنر در دورهٔ مدرن، تألیف دکتر شهرام پازوکی، در واقع مجموعهٔ چند مصاحبه با ایشان است که در قالب یک کتاب، انتشارات نشر علم منتشر کرده است.. اگرچه مؤلف فردی صاحب اعتبار است و دیگر آثار ایشان نیز حکایت از دین جامعهٔ علمی کشور به ایشان دارد، اما نقد هر اثری بر استواری آن خواهد افزود. در خصوص کتاب حاضر، نخست باید گفت نقد کتبی با این اسلوب دشوار است؛ نخستین دشواری این است که کتاب فاقد موضوعی واحد است و از میان بیش از بیست عنوان مصاحبهٔ موجود در کتاب، با بیست موضوع مواجهیم؛ این یعنی یا باید بحثی مطول در باب تک‌تک بخش‌های کتاب داشته باشیم که مجال آن در یک مقالهٔ کوتاه نیست، یا به اجمال از آن گذر کنیم. دشواری دیگر نقد این کتاب این است که مجموعه‌ای از مصاحبه‌ها است و معمولاً بیان شفاهی، به دلیل عدم دقّت ذاتی‌اش کمتر قابل نقد است. با وجود این، همین بیان شفاهی می‌تواند از نقاط قوّت کتاب باشد؛ زیرا گسترهٔ مخاطبان خود را افزایش می‌دهد. معمولاً کتب حکمی و عرفانی ما، برخلاف آثاری که امروزه به عرفان‌های کاذب مشهور هستند، بیان غامضی دارند و این باعث فاصله گرفتن از این کتاب‌ها می‌شود. اما بیان شفاهی طبیعتاً فهم‌پذیرتر است و می‌تواند مخاطبان بیشتری را جذب کند

خیال و مرگ دو ساحت پر رمز و راز حقیقت اند که واسط (برزخ) میان حس و عقل، دنیا وعقبی واقع شده اند. مراد از خیال، صورتهای خیالی، قوه خیال و همچنین عالم خیال است. انسان در نشئه دنیا به مدد قوه متخیله قادر است تا حقایق و معانی متعالی (امور خفیه) را در کسوت صور خیالی مناسب برای خود متصور نماید، به شرط آنکه خیال خود را به مبادی عالی هستی مرتبط سازد، نه آنکه در بند حس مشترک محبوس گرداند. مرگ نیز - که برزخی میان دنیا و عقبی است - با کنار زدن پرده حواس، رویت حقایق مثالی را برای انسان ممکن می سازد. وفور تنعمات بهشتی بنا بر اراده بهشتیان در عالم مثال (برزخ) که عرصه تروح اجسام و تجسد ارواح است، به مدد خیال متحقق می گردد. ساحت مرگ، متجسم شدن اعمال و کردار آدمی، فشار قبر، حضور فرشتگان مامور مرگ و ... همگی بر اساس مثالی بودن خیال معنا می یابند. مرگ و خیال، کنده شدن از مرتبه رقیقه (محسوس) و ورود به مرتبه تجرد برزخی است. مرگ و خیال نشان دهنده استعلا و فراروی هستی انسان از مرتبه نازله به مرتبه ای بالاتر است. بر همین اساس، انسان در مقام خیال و مرگ به نحوی از گشودگی (آزادی) و انکشاف دست خواهد یافت که هرگز در مرتبه حس به آن دست نیافته است. هنر که جولانگاه خیال است، مرگی است که رو به سوی جمال الهی دارد. صدرا در جلد هفتم اسفار اربعه، عشق عفیف صاحبان صنایع لطیفه (ظرفا) را سببی می داند در نیل آنها به ذهنی صاف و روانی رحیم و نگاهی ظریف که موجب ظهور جمالی می شود که تجلی جمال حق است. در واقع، صور خیالی هنرمند، واسطه ای برای تعالی به اسم ا... می گردد. به همین جهت، هنر به معنای اصیل کلمه، مرگ است، مرگ هر آنچه غیر خداست و مظهریت جمال حق.