جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «ختم نبوت» نوشته شهید مطهری رویکردی است کلامی، فلسفی و عرفانی درباره نبوت حضرت محمد (ص). در این پژوهش به تبیین و تحلیل مبحث نبوت پرداخته شده و دیدگاه اندیشمندان کلامی، فلسفی، عرفانی و تفسیری (قرآنی) در مورد نبوت منعکس گردیده است. استاد در ابتدای بحث خود، به تبیین جایگاه ختم نبوت می پردازد. ختم نبوت جزء اعتقادات ضروری اسلامی به شمار می رود به این معنا که اندیشه ظهور پیغمبر دیگر، مانند انکار یگانگی خدا یا انکار قیامت با ایمان به اسلام همواره ناسازگار شناخته شده است. بررسی موضوع ختم نبوت بین اندیشمندان اسلامی سابقه داشته است؛ اما نحوه مواجهه استاد مطهری با این موضوع کاملاً جدید به نظر می رسد که البته میزان و ابعاد تازگی طرح مباحث استاد در این زمینه نیازمند بررسی تاریخی و مقایسه ای است. در مورد شیوه طرح بحث استاد در موضوع ختم نبوت، نقش اقبال لاهوری نیز قابل توجه است. اقبال در مورد ختم نبوت سخنی در مورد چرایی این رویداد دارد که البته مورد پذیرش استاد مطهری قرار نگرفته است که به ویژه در کتاب «وحی و نبوت» آن را مورد نقد قرار داده است. همچنین اقبال در موضوع جایگاه اجتهاد مطالبی بیان کرده که چه بسا الهام بخش استاد مطهری در تبیین لوازم نظری و عملی ختم نبوت بوده است. استاد در تبیین چرایی ختم نبوت به ارتباط محفوظ ماندن قرآن از تحریف و تغییر و نابودی با ختم نبوت اشاره می کند. به اعتقاد استاد مطهری، یکی از علل تجدید رسالت و ظهور پیامبران جدید، تحریف و تبدیل هایی است که در تعلیمات و کتب مقدس پیامبران رخ می داده است. بر همین اساس غالب پیامبران مبعوث می شدند تا احیا کننده سنن فراموش شده و اصلاح کننده تعلیمات تحریف یافته پیشینیان خود بوده اند. استاد مطهری در ادامه به نقش تکامل بشری در این زمینه می پردازد. استاد یکی از ارکان خاتمیت را بلوغ اجتماعی بشر می داند به حدی که می تواند حافظ و نگهبان مواریث علمی و دینی خود باشد و خود به نشر و تبلیغ و تعلیم و تفسیر آن بپردازد. استاد در بخش دیگری از کتاب، بر این نکته تأکید می ورزد که لازمه ختم نبوت، قطع هر گونه رابطه معنوی و روحانی میان جهان غیب و جهان انسان نیست. استاد با ذکر نمونه هایی از قرآن نشان می دهد که برقراری ارتباط با جهان غیب منوط به نبوت نیست. مباحث بعدی استاد در پاسخ به پرسش هایی شکل می گیرد که اعتقاد به ختم نبوت زمینه ساز آن است. با پذیرش ختم نبوت، در واقع ماندگاری آیین اسلام را برای همیشه پذیرفته ایم و آن را معیاری برای ساماندهی زندگی بشر برای همه دوره ها و شرایط می دانیم. اعتقاد به جاودانگی اسلام این پرسش جدی را به وجود می آورد که در جهانی که همه چیز آن تغییر می کند چگونه می توان از جاودانگی اسلام دفاع کرد؟ اگر اسلام مدعی پاسخگویی به نیاز آدمیان است چگونه تغییر ناپذیری اسلام، با تغییر نیازهای انسانی قابل جمع است؟ استاد در ادامه از اجتهاد به عنوان مکانیسمی که تضمین کننده روش مندی و ضابطه مندی هماهنگی اسلام با تحولات جدید است، یاد می کند و از ضرورت اجتهاد و روند تکاملی آن سخن می گوید.

بحوث فی الملل و النحل تالیف فقیه محقق آیت‌ الله سبحانی است که به زبان عربی جهت بیان آراء و عقائد فرق اسلامی تالیف شده است. در تالیفات اسلامی، کتاب‌ های زیادی در این زمینه نوشته شده است من جمله الفصل فی الملل و النحل تالیف علی بن خرم مظاهری، ملل و نحل شهرستانی، الفرق الاسلامیه کرمانی و... مولف در جمع آوری عقاید، هرگونه هوا و مصالح شخصی و عواطف دینی و تعصبات باطل و هر گونه تساهل در ضبط عقاید و مذاهب را کنار گذاشته و از کتب غیر قابل اعتماد استفاده نکرده، مخصوصا کتاب‌ هایی که دشمنان یک قوم در مورد آنها نوشته‌ اند. ایشان هیچ مطلبی را در مورد مذهبی یا شخصی ننوشته‌ اند مگر اینکه با دقت کافی مصادر آن را پیدا کرده و به کتبی مراجعه کرده‌ اند که توسط بزرگان و علمای آنها نگاشته‌ اند، مؤلف با عنایت خاصی عقاید امت‌ ها را تحلیل و نقد می‌ کنند لذا این کتاب علاوه بر بیان عقاید، اثری کلامی در بیان زندگی و حالات بزرگان فرق است. ایشان پس از بیان علت تفرق امت اسلام بعد رسول اکرم صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ به هفتاد و سه فرقه و علت شروع اختلاف در عصر رسالت، ده فرقه از امم اسلامی را ذکر می‌ کنند.

بحوث فی الملل و النحل تالیف فقیه محقق آیت‌ الله سبحانی است که به زبان عربی جهت بیان آراء و عقائد فرق اسلامی تالیف شده است. در تالیفات اسلامی، کتاب‌ های زیادی در این زمینه نوشته شده است من جمله الفصل فی الملل و النحل تالیف علی بن خرم مظاهری، ملل و نحل شهرستانی، الفرق الاسلامیه کرمانی و... مولف در جمع آوری عقاید، هرگونه هوا و مصالح شخصی و عواطف دینی و تعصبات باطل و هر گونه تساهل در ضبط عقاید و مذاهب را کنار گذاشته و از کتب غیر قابل اعتماد استفاده نکرده، مخصوصا کتاب‌ هایی که دشمنان یک قوم در مورد آنها نوشته‌ اند. ایشان هیچ مطلبی را در مورد مذهبی یا شخصی ننوشته‌ اند مگر اینکه با دقت کافی مصادر آن را پیدا کرده و به کتبی مراجعه کرده‌ اند که توسط بزرگان و علمای آنها نگاشته‌ اند، مؤلف با عنایت خاصی عقاید امت‌ ها را تحلیل و نقد می‌ کنند لذا این کتاب علاوه بر بیان عقاید، اثری کلامی در بیان زندگی و حالات بزرگان فرق است. ایشان پس از بیان علت تفرق امت اسلام بعد رسول اکرم صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ به هفتاد و سه فرقه و علت شروع اختلاف در عصر رسالت، ده فرقه از امم اسلامی را ذکر می‌ کنند.

کتاب عقاید استدلالی یک دوره مسایل اعتقادی و کلامی بر پایه الهیات اسلامی و از منظر مذهب شیعه امامیه است. عقل و وحی -کتاب و سنت- مرجع داوری نهایی در تصمیم‌ گیری‌ ها و ارزیابی‌ ها بوده است. در این میان، از آراء و اندیشه های متفکران اسلامی، به ویژه اندیشمندان شیعه امامیه، بهره‌ های فراوان برده شده است و به انگیزه حق‌ شناسی و امانت داری مصادر و منابع آراء و اندیشه‌ های دیگران نقل گردیده و احیانا نام آنان در متن پاورقی آورده شده است. بحث‌ های کتاب از نظر ساختاری به روش درسنامه‌ ای تنظیم گردیده است. کوشش شده است نثر کتاب روشن و روان باشد و از اصطلاحات نامانوس و نامفهوم یا ترکیب‌ های کلامی ثقیل و دشوار پرهیز گردد.

كتاب «النکت فی مقدمات الاصول» به بررسی مسائل علم کلام و اصول عقائد از دیدگاه عقل و شرع پرداخته است. مؤلف اصطلاحات و مسائل علم کلام را نیز شرح و توضیح داده است. شبهات عقیدتی یکی از خطرناک‌ ترین سلاح‌ های دشمن برای مبارزه با دین و ایمان مردم بوده و هست. شیخ مفید با نگارش این کتاب و با استدلال‌ های روشن و محکم پاسخ آن اشکالات را داده است. در این کتاب، علاوه بر شرح و توضیح اصطلاحات علم کلام، بیانات مفیدی نیز در شرح و توضیح مسائل و کلیات این علم آمده است. مؤلف، این کتاب را به سبکی ساده و روشن نگاشته، تا کسانی که تازه به فراگیری این علم پرداخته‌ اند به راحتی به درک مباحث آن نایل آیند. شیخ مفید این کتاب را به شیوه محاوره و پرسش و پاسخ نگاشته تا با زنده بودن بحث، خواننده بهتر متوجه مباحث کتاب گردد و در عین حال مباحث کتاب را به ترتیب و نظم دیگر کتاب‌ های کلامی نگاشته است. این کتاب اولین کتابی است که توسط علمای شیعه در علم کلام نگاشته شده و از این جهت از ارزش و اعتبار خاصی برخوردار است.

«الإلهيات على هدى الكتاب و السنة و العقل»، نگارش آيت الله جعفر سبحانى از عالمان معاصر شيعى، تقرير ابحاثى است كه نويسنده در بررسى عقايد اسلامى شيعى با استفاده از قرآن مجيد و سنت نبى مكرم اسلام و اهل بيت طاهرين حضرت عليهم الصلاة و السلام به روشى جديد ارائه كرده است. اين كتاب مشتمل بر چهار جلد است و مجموعا ده فصل را در بردارد: جلد اول كه به برخى مباحث مقدماتى و نيز راه ‏هاى شناخت خداوند و نيز مباحث اسماء و صفات الهى اختصاص يافته، داراى سه فصل و فصل سوم مشتمل بر چهار باب به شرح ذيل مى‏ باشد: 1. مقدمات أصوليّة عامة. 2. الطّرق إلى معرفة اللّه. 3. الأسماء و الصّفات، كه مشتمل بر ابواب ذيل مى‏ باشد: الف. الصفات الثبوتية الذاتية. ب. الصفات الثبوتية الفعلية. ج. الصّفات الخبريّة. جلد دوم مشتمل بر باب چهارم از مباحث اسماء و صفات و سه فصل ذيل مى ‏باشد. در اين فصول به مسائل مهم و غامضى چون قضاء و قدر، مساله بداء و عدل الهى پرداخته شده است: 4. القضاء و القدر. 5. البداء. 6. العدل الإلهي و أفعال العباد. جلد سوم كتاب به مباحث نبوت اختصاص يافته و داراى دو فصل ذيل مى باشد: 7. النبوة العامة. 8. النبوة الخاصة. جلد چهارم كتاب به موضوع امامت و خلافت و جانشينى پيامبر اكرم و نيز موضوع معاد اختصاص يافته و داراى دو فصل ذيل مى‏ باشد: 9. الإمامة و الخلافة. 10. المعاد. ‏

توحید مفضل بن عمر ترجمه علامه مجلسی به زبان فارسی است که در سال ۱۰۹۴ ق به دست ایشان ترجمه شده است. مصحح این کتاب آقای باقر بیدهندی می‌ باشد و پاورقی‌ های آن توسط آیت‌ الله محمدتقی شوشتری انجام گرفته است. در این کتاب به بیان شگفتی‌ های آفرینش انسان و جهان هستی پرداخته‌ اند و از این راه به اثبات آفریدگاری حکیم و دانا پرداخته‌ اند. در واقع این کتاب املای امام صادق علیه‌ السلام بر مفضل بن عمر جعفی کوفی، یکی از اصحاب سرشناس و بزرگ آن حضرت می‌ باشد.

کتاب «الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة» تألیف عالم برجسته شیعه محمد بن محمد نعمان عکبری بغدادی معروف به شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ ق) است. این کتاب یکی از متون کهن کلامی - تاریخی شیعه است که مؤلف در آن به واقعه جنگ جمل، فتنه‌ها، ابهامات و آراء و عقاید مسلمانان نسبت به آن پرداخته است. این کتاب به زبان‌ های فرانسوی و فارسی ترجمه شده است. شیخ مفید این کتاب را به درخواست فردی نگاشته که از او خواسته کتابی درباره جنگ جمل و آراء و عقاید مسلمانان درباره آن واقعه بنویسد. شیخ مفید اعتقاد داشت کتاب‌ هایی که پیش تر درباره جنگ جمل نوشته شده بودند آشفته و پر از اشتباهات فراوان اند و حقیقت در آن‌ ها گم شده است. او این کتاب را در دو بخش تنظیم کرده است. در بخش اول، این واقعه از جنبه کلامی بررسی شده است و در بخش دوم، به تاریخ آن و گزارش این واقعه پرداخته است.

كتاب «مسلک فی أصول الدین و الرسالة الماتعیة» مهم ‏ترين اثر محقق حلى است كه در كلام نگاشته است. او در مقدمه كتاب مى‏ گويد: چون ديدم تحقيق در علم عقائد از نفيس ‏ترين كارها و گرانبهاترين امور است؛ به طورى كه بر هر صاحب فكرى واجب است در آن غور و حقائق آن را كشف كند، لذا اين كتاب را تأليف نمودم. مولف شيوه تحقيق در كلام را متعدد دانسته و قائل است كه شيوه و منهج متأخرين معتزله بهترين شيوه براى تحقيق در علم عقائد مى‏ باشد. لذا مولف مطالب اين كتاب را بر اساس شيوه ياد شده نگاشته است. او سعى نموده مطالب و آراء خود را كاملا منسجم، ولى به صورت مختصر بيان كند. مطالب كتاب به طور كلى به چهار قسمت اصلى تقسيم مى‏ شوند كه مولف آنها را با تعبير النظر الاول و... بيان نموده است. هر يك از ابواب به فصولى تقسيم مى‏ شوند: النظر الاول فى التوحيد: در اين بخش مولف مباحث مربوط به توحيد را مورد بررسى قرار مى‏ دهد. او تمام مباحث توحيد را در سه فصل كه عبارتند از: اثبات علم به صانع، صفات ثبوتيه حضرت حق و صفات سلبيه خداوند بيان مى‏ كند. النظر الثانى فى افعاله سبحانه و تعالى: در اين باب به مباحث زير پرداخته شده است: افعال خداوند، افعال انسان، حسن و قبح عقلى و اين كه خداوند فعل قبيح انجام نمى ‏دهد. مولف مباحث مربوط به معاد را در همين جا مطرح مى‏ كند. النظر الثالث فى النبوات: مولف مباحث مربوط به نبوت را در سه فصل بيان مى‏ كند. او در فصل اول از اين باب نبوت را تعريف كرده و در فصل دوم صفات نبى را بيان مى ‏نمايد. در فصل سوم آنچه را كه مى‏ تواند بر صدق مدعاى پيامبر دلالت كند، بيان مى‏ كند و معجزات پيامبر (ص) را شرح مى ‏دهد. النظر الرابع فى الامامة: اين بخش از سه فصل تشكيل يافته كه عبارتند از: بيان حقيقت امامت و اثبات وجوب آن، صفات امام و راه شناخت امام.

صحبت از جانشينى پيامبر اسلام و لزوم تعيين جانشين از سوى ايشان و اينكه ايشان چه كسى را تعيين فرموده و ديگر مطالبى كه تحت عنوان امامت مطرح مى شود، همواره ذهن دانشمندان اسلامى و اسلام شناس را به خود مشغول كرده كه حاصل آن، تأليفات بى شمار اين پژوهش گران است. روش كار در بيان مباحث امامت متفاوت بوده است. گاهى مباحث كلامى و عقلى مطرح مى شود و گاهى با استناد به آيات و احاديث، جانشينى بلافصل اميرالمؤمنين على عليه السلام ثابت شده است. در كتاب حاضر، روش جديد و بديعى مورد استفاده قرار گرفته است. همان طور که مؤلف متذکر شده است، تمامی احادیثی که در ذکر فضائل امام علی (ع) موجود است، در حد تواتر و شهرت است; ولی در استدلال به خلافت بلافصل ایشان، فقط از تعدادی از آنها استفاده می شود که در واقع، احادیث مشهور در استفاده بحث امامت است; همانند احادیث غدیر و منزلت. مؤلف در رساله حاضر، از احادیثی استفاده کرده که خود، احادیث مشهوری هستند; ولی استفاده آنها در استدلال بر امامت امام علی (ع) مشهور نیست. کتاب در اکثر جاها دارای نثری مسجع و شیواست. مؤلف، علاوه بر امامت مطالب دیگری همانند شفاعت و چگونگی آن را در مکان مناسب و لازم مطرح کرده است.