جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحقیق حاضر به دنبال بررسی تطبیقی مفهوم عصبیت مذموم در تفاسیر فریقین با روش توصیفی و تحلیلی است. این تطبیق بین تفاسیر المیزان علامه طباطبایی(ره)، مجمع‌البیان طبرسی، نمونه‌ی مکارم شیرازی، مفاتیح‌الغیب فخررازی، درالمنثور سیوطی، روح‌البیان بروسوی و کشاف زمخشری انجام شده است. از تطبیق این تفاسیر برداشت می‌شود که همه‌ی مفسرین مذکور متفق القول، عصبیت مذموم را محکوم کرده و درباره‌ی عواقب و پیامدهای خطرناک آن هشدار داده‌اند، عواقبی چون داشتن حجاب بر دیدگان، کافر و مشرک شدن، کر و لال و در ظلمات بودن، محشور شدن با اعراب جاهلی، تبعیت از شیطان، گرفتار شدن درآتش دوزخ، تفرقه و از بین رفتن وحدت بین مسلمانان و ... که هر کدام از آن‌ها برای شقاوت و سیاه روز شدن افراد در دنیا و آخرت کفایت می‌کند. برای در امان ماندن از این پیامدهای شوم، مخصوصا برای حفظ وحدت بین مسلمانان باید از دامن زدن به اختلافاتی که موجب بروز تعصبات بی‌مورد می‌شود، خودداری کرد و برای جلوگیری از پیدایش این صفت رذیله و یا درمان آن می‌توان از عواملی چون قیام لله، تفکر، تقوا، توجه به پیامدهای شوم عصبیت، جهت دادن و هدایت کردن تعصبات مذموم به سوی تعصبات مطلوب و ممدوح، صبر، تسلیم در برابر حق، بالا بردن سطح فرهنگ و ایمان انسان‌ها و ... استفاده کرد که در آیات و روایات به آن‌ها اشاره شده است

گستره مفهومی واژه ارتداد در قرآن کریم عام‌تر از مفهوم ارتداد فقهی است و از حیث سیاق و ترکیب عبارات با ذکر قیود شرطی در پاره‌ای از آیات نیز جنبه حکمی می‌یابد. از این رو، برخی از مفسران فریقین با استناد به اطلاقات ادله توبه بر این باورند که توبه مرتد مطلقاً مجاز و اقتضاء دارد که مورد پذیرش واقع شود و این اطلاق اعم از آن است که مرتد به معنای فطری باشد یا ملی و یا ارتداد از جانب مذکر باشد یا مؤنث و یا آنکه کفر وی با نیت یا با گفتارى کفرآمیز و یا با کارى کفرآور محقق شود. لکن گروهی دیگر از مفسران فریقین قائل به تفصیل شده‌اند. از آنجا که منشأ اصلی اختلاف در صدور احکام ارتداد که مترتب بر مجازات‌های دنیوی و اخروی است، هم می‌تواند ناشی از اختلاف مبنایی باشد و هم ریشه در شیوه استنباط از آیات مربوطه داشته باشد، این پژوهش با روش توصیف و تحلیل محتوا، در صدد است ضمن بررسی اهم آرای تفسیری فریقین، راه حل مناسبی در برون رفت این تعارض نیز ارائه نماید.

مساله جامعیت قرآن، یکی از مبانی مهم فهم و تفسیر قرآن است که مورد توجه و اهتمام مفسران قدیم وجدید بوده است. از جمله مفسرانی که به صورت جدی این موضوع را در تفاسیر خود طرح کرده اند، می توان به علامه طباطبایی و آلوسی بغدادی اشاره کرد. آنچه بررسی ها نشان می دهد این است که هرچند آلوسی فصل خاصی به این موضوع اختصاص می دهد، اما ذهن او از سوالات رهایی نمی بابد، به همین خاطر ما می بینیم او در قسمتی از تفسیرش به سمت دیدگاه حداقلی می رود؛ در بخشی دیگر از تفسیرش به سمت دیدگاه اعتدالی یا حداکثری کشش پیدا می کند. اما بررسی سخنان علامه نشان می دهد که علامه، تنها دیدگاه مورد قبول برای جامعیت قرآن را، جامعیت اعتدالی می داند و سایر دیدگاه ها را نقد و رد می کند. در این مقاله به بررسی تطبیقی دیدگاه این دو مفسر بزرگ، در این زمینه می پردازیم .

قرآن کریم، متنی است که مخاطبانش به منظور دریافت مُراد آن نیاز به «تفسیر» دارند. پس از دریافت مُراد، نوبت به فرایند «تطبیق» یا همان بهره‌بری از مُراد در جهت هدایت می‌رسد. مسأله آن‌جاست که فهم تفسیری و پس از آن، دخول در فرایند تطبیق نسبت به «سیاق» و «شأن نزول» آیه چگونه تصویر می‌شود. این پژوهش که به روش تحلیلی-توصیفی و با بهره‌بری از ابزار کتابخانه‌ای به نگارش درآمده است، در تحلیل فرایند تفسیر بدین نتیجه دست یافت که با توجه به نوشتاری یا غیرنوشتاری بودن متن، مفهومی به نام «مقامات تفسیری» مطرح می‌شود که فهم مراد، تنها در آن مقامات امکان‌پذیر است. این مقام‌ها عبارتند از: «سباق»، «شأن و فضای نزول آیه»، «سیاق سوره»، «فضای نزول سوره»، «قرآن در قرآن نوشتاری» و «قرآن در قرآن غیرنوشتاری». در واقع، هیچ‌یک از مقام‌ها با دیگری تعارضی ندارد و شکل متکامل تفسیر، تنها با کنار هم نهادن تمامی مقامات ممکن است. امّا نتایج حاصل از تحلیل فرایند تطبیق عبارتند از: اوّلًا فرایند تطبیق در گستره‌ی تمامی آیات و برای همه‌ی مخاطبان تعریف می‌شود؛ ثانیًا از حیطه‌ی «مدلولات لفظی» و حوزه‌ی «تفسیر» بیرون می‌آید؛ ثالثًا تنها با تعیین «مناسبت» و «غایت» به صحنه می‌آید؛ رابعًا با تشکیل قیاسی استثنایی برای نقوش مطرح در یک آیه تصویر می‌شود؛ خامسًا تعارض با مقام «سباق» یا «شأن نزول آیه» شرط دخول در فرایند تطبیق است، اما تطبیق نسبت به چهار مقام دیگر همین آیه، مهمل یا لابشرط است؛ سادسًا تطبیق یک آیه آن‌گاه مقبول می‌افتد که با مقامات شش‌گانه در محدوده‌ی آیات دیگر متعارض نباشد.

گسترده‌ترین موضوعی که در معارف اسلامی پس از توحید بدان پرداخته‌شده است، موضوع معاد می باشد. قرآن معاد دارای دو بعد روحانی و جسمانی است که به‌ صورت چهار بعد روحانی، جسمانی، روحانی - جسمانی به طور همزمان، روحانی و نیمه جسمانی مطرح‌ نموده است. معاد جسمانی در قرآن شامل برخاستن از قبور، وجود جسم فسادناپذیر اُخروی، خوردن و نوشیدن، مجازات جسمی مجرمان، هیزم جهنّم بودن انسان آمده است. علامه طباطبایی بر معاد بر جسمانی و روحانی تأکید داشته و در اثبات معاد جسمانی از آیات و روایات به‌طور همزمان استفاده می نماید. وی ضمن تاکید بر حقیقت معاد جسمانی، آن را در بدنی مادی متناسب با ویژگی های جهان آخرتی تبیین نموده و شیخ طبرسی نیز تاکید خود بر مقوله معاد جسمانی و روحانی را به طریق بهره جویی از آیات و روایات اثبات می نماید. با توجه به اهمیت موضوع معاد جسمانی و تاثیری که آن در زندگی انسان ها دارد نگاه این دو مفسر بزرگ پیرامون مسئله معاد جسمانی مورد بررسی قرار گرفته است. به طور کلی مسئله معاد که از نوع نگاه بشر به مرگ و بازگشت به زندگی اخروی نشات می گیرد چگونگی قائل شدن به این بحث را در بر دارد. در این پژوهش که مسئله جسمانی بودن یا روحانی بودن معاد مورد تاکید هر دو مفسر بزرگ است نگاه ها و نظرات ایشان مسیر رسیدن به این بحث را متفاوت می کند و باعث می شود که نگاه ها نسبت به جسمانی بودن یا روحانی بودن معاد تغییر پیدا کند.پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی با هدف بررسی معاد جسمانی در قرآن به مقایسه تطبیقی این موضوع در آثار و اندیشه های دو مفسر بزرگ؛ شیخ طبرسی و علامه طباطبایی می پردازد.

«امکان تفسیر قرآن برای غیر معصومان» از موضوعاتی است که محدث فتونی در مقدمه تفسیر مرآة الأنوار بدان پرداخته و در صدد جمع میان روایاتِ آن برآمده. او با استناد به روایات متعدد، علم به قرآن را منحصر در اهل‌بیت‌ دانسته و ادعا می‌کند که غیر آن بزرگواران، بدون ارشاد ایشان و عنایت خدا، اکثر تنزیل و ظاهر قرآن را نمی‌فهمند تا چه رسد تأویل و باطن آن را. وی در گام بعد، با ذکر برخی آیات و روایاتی که عموم مؤمنان را به قرآن و تأمل در آن فرا خوانده و با اشاره به صحابه‌ای که عالم به تأویل قرآن بوده‌اند، تفسیر و تأویل قرآن را برای کسانی که نزد ائمه‌ شاگردی کنند و اصول و قواعد تفسیری را از سخنان ایشان استنتاج کنند، ممکن می‌داند. این مقاله در گام نخست، ادعای اول فتونی را نقد و تکمیل می‌کند و با استفاده از روایات مورد پذیرش خود او، حتی فهم اندک مخالفین ائمه‌ از قرآن را هم به آن بزرگواران برمی‌گرداند و تبیین جامع‌تری را در جمع روایات مربوطه ارائه می‌دهد و در گام بعد، بر محور تفکیک «تعلّم اصول تفسیری روایات اهل‌بیت‌» از «تعلّم باطنی نزد اهل‌بیت‌ و کسب نور از ایشان» و با اثبات ذومراتب بودن این تعلّم و تنوّر، نقد و تکمیلی بر نحوه استدلال فتونی در اثبات امکان تفسیر قرآن برای شاگردان ائمه‌ دارد.

خانواده کوچکترین و در عین حال اساسی ترین واحد تشکیل دهنده جامعه است که توجه به آسیبهای آن امری ضروری است. از طرف دیگر نیز کمال طلبی یکی از گرایش‌های فطری بشر است که حقیقتی درونی است. اما یکی از گرفتاری‌های جوامع بشری و حتی جوامع اسلامی و از جمله جامعه کنونی، پدیده نابهنجار رقابت ناسالم در محیط‌های خانوادگی است که بی توجهی به آسیب‌های آن، پیامدهای فاجعه باری در زندگی فردی و اجتماعی و نیز امور دنیا و آخرت خواهد داشت. به عبارت دیگر هر گاه اعضای خانواده با چشم دوختن به روش زندگی و امکانات مادی دیگران خصوصاً طبقه اجتماعی مرفّه، به دنبال پیروی کورکورانه از آنها باشند یا قصد سبقت جستن از آنان در مادیات را داشته باشند، گرفتار رقابت ناسالم شده‌اند که در عرف امروز با اصطلاح -چشم و هم چشمی- شناخته می‌شود. تحقیق حاضر یک مطالعه کتابخانه‌ای و اسنادی است که با مراجعه به آیات قرآن، تفاسیر و منابع روایی، پیرامون اثرات و درمان رقابت ناسالم در محیط‌های خانوادگی با تکیه بر منابع دینی تدوین شده است. آیات وحی، احادیث و سنن معصومین_علیهم السلام_ دربردارنده بهترین الگو و روش در حل مسائل زندگی می‌باشند. در این مجموعه پنج اثر برای رقابت ناسالم بررسی شده است که عبارتند از: حزن و حسرت فراوان، خشم ماندگار، ناسپاسی، کاهش آستانه تحمل، اسراف و زیاده روی. در خصوص راه‌های درمان و نیز پیشگیری از رقابت ناسالم، این نتیجه بدست آمد که مهمترین عوامل درمان کننده از نگاه آیات و روایات، کنترل نگاه، توجه به فلسفه حیات و آزمایش الهی، درنظر داشتن حقیقت دنیا، توجه به نعمات الهی و شکر گذاری، توجه به نماز و سفارش به اهل خانواده، معاد و سرای باقی، قناعت به کفاف، دوری از همنشینی با دنیا پرستان و مجالست با اهل ایمان واقعی و بالاخره سبقت در امور معنوی و عمل صالح می‌باشند.

اعتقاد به سایر پیامبران الهی به مانند اعتقاد به پیامبر اسلام(ص) از اصول دین اسلام می باشد. عُزیر(ع) یکی پیامبرانی است که در قران کریم از او نام برده شده و مفسران در باره او بحث کرده اند. نام این شخصیت در عهدین عزرا است. از دیدگاه عهدین او از کسانی است که بعد از حمله بخت النصر به بیت المقدس و نابودی تورات، این کتاب را دوباره نوشت و اعتقادات یهود را زنده کرد؛ تا جایی که برخی یهودیان او را پسر خدا نامیدند. هرچند قرآن کریم و عهدین تصریح به پیامبری او نکرده اند، اما از دیدگاه مفسران شیعه و سنی او از پیامبران الهی و از مروجان شریعت حضرت موسی(ع) بوده است. از دیدگاه قرآن و عهدین او شخصیت صالح و تأثیر گذار بوده است. تا جایی که پیامبر اسلام(ص) و بعضی از امامان شیعه روایاتی را از او نقل کرده اند. برخی کتابهای تاریخی زردشت را از شاگردان طرد شده عُزیر(ع) معرفی می کنند و او را از حمایت کننده گان اجداد پیامبر اسلام(ص) محسوب می دارند. در قران کریم، او مصداقی از معجزات الهی معرفی می شود که به مدت صد سال از دنیا رفته و دوباره زنده شده است تا دلیلی بر وجود معاد و رجعت انسانها باشد. اما در عهدین به این مردن و زنده شدن او اشاره ای نشده است. همچنین قران کریم یهودیان را به خاطر فرزند خدا دانستن عزیر(ع)، به شدت نکوهش می کند. در دیدگاه یهودیان امروزی و عهدین اشاره ای به فرزند خدا خواندن عزیر(ع) توسط یهودیان وجود ندارد. بنا بر این محتمل است که گروهی از یهودیان در صدر اسلام او را فرزند خدا دانسته اند، که قرآن با این اعتقاد مبارزه کرده است. برخی از روایات اهل سنت در باره حضرت عزیر(ع) با دیدگاه عهدین تطابق دارد، که می توان گفت که این موارد از اسرائیلیات است. پیشنهاد می شود بر ای شناخت بیشتر این شخصبت، در تحقیقات آینده، منابعی که دین پژوهان مسیحی و یهودی در باره این شخصیت نوشته اند شناسایی شود و مقایسه ای بین دیدگاه دانشمندان مسیحی و یهودی با یافته های این تحقیق صورت گیرد.

قرآن کریم به شکل­های مختلف به بعضی اشیاء شخصیت انسانی بخشیده که در درک مفاهیم برای مخاطبین بسیار مؤثر است. با توجه به بسامد فراوان صنعت تشخیص در قرآن کریم و سبک­های متنوع کاربرد آن و معانی ژرف نهفته در آن که یکی از مستلزمات درک و فهم عمیق کلام وحی است، ضرورت انجام این پژوهش احساس می­شود. مقاله پیش­رو به دنبال آن است که با روش توصیفی ـ تحلیلی، انواع تشخیص­های بکار رفته در قرآن را استخراج نموده، جنبه­های گوناگون معنایی، شیوه­های کاربرد و اسرار و اغراض بلاغی آن را مورد واکاوی قرار دهد. نتایج پژوهش نشان می­دهد که در آیات متعدد جهت تفهیم مفاهیم به مخاطبین به انحاء گوناگون به اشیاء، شخصیت انسانی داده شده که در این زمینه، فرهنگ اعراب و تجربیات آنان از محیط زندگی­شان به زیبایی نمایان است؛ همان­گونه که ادبیات عرب­ زبانان و تشبیهات، استعارات و مجازهای رایج میان آنان نیز در این کتاب آسمانی خودنمایی می­کند و نکته مهم آن که تشخیص­های به کار رفته در آن، دارای خصیصه­ فرا زمانی و فرا مکانی می­باشد که خود یکی از اسباب اعجاز قرآن است.

قرآن کریم در آیات مختلفی نظیر: زمر / ۶ ، رعد / ۸ ، شوری / ۴۹ و ۵۰، نحل / ۷۸، انسان / ۲ و حج / ۵، به بیان ویژگی های جنین انسان پرداخته است. این مقاله بر آن است تا هفت ویژگی جنین: قرار گرفتن در پرده های سه گانه، تغذیه، جنسیت، جهل، حواس و اجل و نقص عضو جنین و نیز خروج آسان جنین به هنگام کامل شدن از رحم مادر را با تکیه بر آراء مفسران متاخر قرآن کریم و یافته های علم روز مورد بررسی قرار دهد و شباهت ها و تفاوت های بیان شده در تفسیر قرآن و علم روز را در این زمینه واکاوی نماید. علم پس از گذشت قرن ها توانسته است به شش ویژگی از ویژگی های هفتگانه بیان شده در قرآن دست یابد، با این تفاوت که ویژگی های مذکور در آیات قرآن کلی است اما علم، جزئیات را نیز بیان کرده است. خصوصیات جنین و انطباق آن با یافته های علوم تجربی اعجاب انسان را برانگیخته است.