جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پل تيليش، يکی از تاثيرگذارترين متکلمان و فيلسوفان دين در قرن بيستم، در تعريفی نو و چالش‌برانگيز از ايمان، آن را حالت دلبستگی نهايی انسان دانست که شامل مولفه‌ی ذاتی شک است. اين شکی وجودی است که به تعبير ما، از دل همه‌ی ساحات وجودی آدمی، از جمله ساحت شناختی باورها، ساحت احساسات، عواطف و هيجانات، و ساحت خواست‌ها، برمی‌خيزد و با اضطرابی که ايجاد می‌کند، تمام وجود انسان را مورد هجوم بی‌پروای خويش قرار می‌دهد. يگانه راهی که تيليش برای غلبه بر اين ترديد بنيادين سراغ دارد، شجاعت است. انسان مومن، علی‌رغم عواملی که هستی، ارزش‌ها و معنای زندگی‌اش را تهديد می‌کند، می‌تواند با فضيلت شجاعت، بر اين ترديدها فائق آيد. ما علاوه بر بررسی و نقد ديدگاه تيليش و تشريح مفهوم شک وجودی، به سه روش استدلال می‌کنيم که ايمان دينی بايد شامل شک و عدم قطعيت باشد. سه دليل عبارت‌اند از: لزوم وجود تصديق اختياری، لزوم حضور مولفه‌ی اعتماد، و لزوم ستايش‌برانگيزی عمل اخلاقی در ايمان.

ناسازگارگرایی اکید و اشکالات آن در مسئله اراده آزاد و اختیار انسان ناسازگارگرایی اکید بر آن است که اگر موجبیت‌گرایی صادق باشد آنچه عامل انسانی انجام می‌دهد معلول رویدادهای قبلی است و از همین رو نباید وی را مسئول اخلاقی اعمالش دانست. از دیگر سو اگر هم ناموجبیت‌گرایی صادق باشد یعنی برخی رویدادها از روی تصادف یا شانس رخ دهند، باز هم عامل مسئولیتی در انجام عمل ندارد. درک پربوم با بیان خاص خود از مسئله اراده آزاد و دفاع از نظریه ناسازگارگرایی اکید، ضمن انتقاد به روایت‌های معاصر اختیارباوری و سازگارگرایی معتقد است انسان‌ها مسئول اخلاقی اعمالشان نیستند، انسان اراده آزاد ندارد و با این همه زندگانی بدون آن ممکن است.در این مقاله پس از بیان روایت‌های اصلی معاصر درباره اراده آزاد، نظریه ناسازگارگرایی اکید پربوم را شرح داده و ایرادهای وارد بر آن را مطرح می‌کنیم. واژه‌های کلیدی : اراده آزاد، مسئولیت اخلاقی، ناسازگارگرایی، موجبیت‌گرایی، ناموجبیت‌گرایی، سازگارگرایی، اختیارباوری، اراده و اخلاق

با توجه به ابهام فراوان صفت «مدرن» در ترکیب فناوری مدرن، در این مقاله، پس از معرفی و نقد رویکرد غالب در میان اندیشمندان و منتقدان فناوری، که رویکردی مطلق‌انگار است و فناوری مدرن را دارای ماهیتی ثابت و مشخص می‌داند، رویکردی دیگر معرفی می‌شود که «مدرن» را در معنای نسبی و کاربردی آن در نظر می‌گیرد و نسبت به رویکرد مطلق‌انگار مزایایی همچون بی‌طرفی، دقت و کارآمدی دارد. ملاک‌های سه‌گانه معرفی‌شده در این رویکرد برای مدرن‌بودن فناوری، همگی با مبنایی انسان‌شناختی اخذ و اقتباس شده‌اند و نشان می‌دهند که فناوری مدرن، «برای» انسان و «نزد» او، حاوی چه تغییرات و تحولاتی است. این تمایزها می‌تواند به علمای اخلاق، روان‌شناسان، جامعه‌شناسان و انسان‌شناسان برای درک و تفسیر بهتر رفتار انسان مدرن کمک کند و آنها را برای مطرح‌کردن دستورالعمل‌های بهتر به منظور اصلاح وضعیت بغرنج انسان کنونی یاری دهد.

شوپنهاور با قائل شدن به شفقت به عنوان بنیاد و اساس اخلاق‌‌‌‌‌‌‌، ما را به طرف همدلی و همدردی برای دیگران ترغیب می‌کند‌‌‌‌، اما زمانی‌که به سمت نظام فلسفی‌‌‌اش می‌رویم‌‌‌‌‌‌‌، با تعارضاتی مواجه می‌شویم که اخلاقش منتفی می‌شود و شفقت نمی‌تواند در عمل فرصتی برای عرضِ اندام پیدا کند. از جملۀ این تعارضات نفی اختیار در متافیزیک‌اش‌‌‌‌‌‌‌، شر بودن اراده‌‌‌‌‌‌‌، ذاتی و تغییرناپذیری شخصیت (خصلت) و شربودن ذات انسان است. او در متافیزیک‌‌‌اش قائل است که هر چیزی در جهان به مثابه تعین اراده‌‌‌‌‌‌‌، ذیل اصل دلیل کافی و زمان و مکان قرار دارد و بالضروره عینیت می‌یابد. طبعاً ارادۀ انسان هم به عنوان بنیاد اخلاق می‌بایست در ذیل اصل دلیل کافی قرار گرفته و بالضروره عینیت یابد؛ در این‌صورت‌‌‌‌، اساساً اخلاقِ شوپنهاور منتفی است؛‌‌ زیرا حوزۀ اخلاق نیازمند آزادی است و بیرون ماندن از حیطۀ اصل دلیل کافی. همچنین با قائل به شربودن اراده‌‌‌‌‌‌‌، ذاتی و تغییرناپذیری شخصیت‌‌‌‌‌‌‌، شربودن ذات انسان و‌‌‌ اخلاق شوپنهاور -دست‌کم از نوع هنجاری منتفی است و نمی‌توان جایگاهی ایجابی در نظام فلسفی‌‌‌اش برای آن متصور بود.

کثرت گرایی ارزشی مدّ نظر برلین، با تأکید بر توافق ناپذیری و تلفیق ناپذیری ارزش ها بر این نکته صحه می گذارد که هیچ گونه معیار و مقولات عام و مشترک وجود ندارد که به کمک آنها بتوان به اولویت بندی ارزش ها در یک نظام منسجم ودر نتیجه ارزشداوری خیرها و غایات پرداخت. از سویی به نظر می رسد نسبی گرایی با ردّ هرگونه عینیت در اخلاق و ارزشها و با تأکید بر عدم وجود معیارهای عام برای مفاهمه و داوری ارزشی، و ردّ مونیسم اخلاقی و تکیه بر تکثر، مرزهای مشترکی با کثرت گرایی پیدا می کند. برلین می کوشد تا میان کثرت گرایی ارزشی خویش با نسبی گرایی تفاوت قائل شود . درنیمه اول این مقاله پلورالیسم ارزشی برلین مطرح شده و در نیمه دوم نشان خواهیم داد که تلاش های برلین برای فاصله گرفتن از نسبی گرایی چندان قرین توفیق نیست.

اخلاق کاربری تکنولوژی، نیازمند دسته‎بندی مناسبی از تکنولوژی‎هاست تا بتوان برای هر دستۀ کلان تکنولوژی، اصولی اخلاقی را متناسب با ویژگی‎های مشترک هر دسته تدارک دید. دون ‎آیدی در رویکرد پساپدیدارشناسی تجربی خود، روابط ما را با تکنولوژی به چهار دستۀ تجسد، هرمنوتیکی، غیریت و زمینه‎ای تقسیم می‎کند که بر همین اساس می‎توان تکنولوژی‎ها را نیز بر اساس کارکرد اصلی‎شان، به همین شکل تقسیم کرد. براین‎اساس تکنولوژی‎های متجسد، گسترش‎دهندۀ ادراکات ما هستند، تکنولوژی‎های هرمنوتیکی، به امری جز خود اشاره می‎کنند و همچون متنی پیش روی ما باز هستند، تکنولوژی‎های غیرگونه، همچون شخص انسانی در برابر ما ظاهر می‎شوند و تکنولوژی‎های زمینه، در حاشیۀ آگاهی ما به کار خود مشغول‎اند. در این مقاله، نشان داده می‎شود که این تقسیم‎بندی دون آیدی، به سبب ظرفیت‎هایی همچون توجه به رابطۀ انسان با جهان اطراف، دربرگیرندگی تکنولوژی‎های جدید و قدیم، و عینیت و بی‎طرفی، زیربنای مناسبی برای مباحث اخلاقی و به‎ویژه اخلاق کاربری در حوزۀ تکنولوژی است. با این همه، این تقسیم‎بندی ابهامات و کاستی‎هایی نیز دارد؛ از جمله عدم جامعیت و ایرادات صوری تقسیم. به نظر می‎رسد این کاستی‎ها را بتوان با اصلاحات و تغییراتی اندک در تقسیم‎بندی، برطرف ساخت.

آموزه گناه اولیه جزو آموزه‏های رسمی مسیحیت و مورد تایید کلیسای کاتولیک است که کالون و لوتر، سردمداران نهضت اصلاح، نیز بر آن صحه و تاکید گذاشته‏اند. مفاد اصلی این آموزه آلودگی نوع انسان است.

در اخلاق مبتنی بر وظیفه گرایی دست کم بعضی افعال اخلاقی را می توان یافت که قطع نظر از نتایجی که به بار می آورند ، انجام آنها برای انسان الزامی است واین الزام در خود افعال قرار دارد. ریشه آن به کانتKant)) و در عصر جدید به دیوید راس (D. Ross) بر می گردد. وظیفه گرایی را می توان با توجه به دیدگاه مخالف آن یعنی غایت گرایی تعریف کرد. غایت گرایان معتقدند که خوبی یا بدی رفتارها را نتایج آن تعیین می کند. از جمله نظریات غایت گرایانه می توان به سود گرایی(Utilitarianism) اشاره کرد. بر خلاف گفته ها و عقاید غایت گرایان ، وظیفه گرایی معتقد است که ارزشهای اخلاقی در هر سطح با تحلیل نتایج یا پیامدها متعین نمی شوند. لذا غالب وظیفه گرایان در این عقیده که اصول و عقاید بنیادی اخلاق به فاعل آن مرتبط است ، متحدهستند. وظیفه گرا همیشه به وظیفه ای که تشخیص می دهد، می اندیشد، حتی اگر پیامد خوبی هم نداشته باشد،خواه آنکه این پیامد در نظر خودش یا دیگران خوب باشد یا نه . در وظیفه گرایی ارزش اخلاقی عمل کاملاً از نتایج آن مستقل است و وظیفه ، پایه واساس ارزش اخلاقی را شکل می دهد . در وظیفه گرایی اینکه مردم چگونه (How) مقاصد خود را عملی کنند ، مهمتر است از اینکه چرا(What)آن را انجام می دهند.غایت گرایان دلیل می آورند یا فرض می کنند که یک عمل صحیح است و باید انجام شود ، چون خیر را به حد اعلی می رساند، اما وظیفه گرایان معتقدند که عملی ، که خیر را به حد اعلی می رساند ممکن است نادرست باشد و در نتیجه نباید انجام شود. زیرا آن عمل اصول وظیفه گرایی نظیر تکلیف ، وظیفه و امر مطلق را زیر سوال می برد0این پژوهش ضمن توصیف و تحلیل نظریات وظیفه گروانه ، نظریات غایت گرایانه را نیز که نقطه مقابل آن است ، مدنظر قرار می دهد و به نقد و تحلیل وظیفه گرایی با توجه به دیدگاه مخالف آن می پردازد .