جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زبان قرآن یکی از مسائل مهمی است که درفهم، آموزش و ترویج قرآن کریم نقش بسزایی دارد؛ لذا از سده‌های نخستین پس از اسلام مورد توجه مسلمانان قرار گرفته است. بنابراین حدوداً از قرن دوم هجری می‌توان اشارات زبان شناختی را در آثار دانشمندان اسلامی جستجوکرد. این بحث در دوران معاصر متأثر از نظریات متکلمان و فیلسوفان در خصوص قرآن کریم است.از جمله نظریه‌های مهمی که در زمینه‌ی زبان قرآن مطرح شده است عبارت است از: زبان عقلاء، زبان نمادین، زبان قوم، و زبان تمثیل. به نظر می‌رسد که نمی‌توان هریک از این نظریات را به کل آیات قرآن کریم تعمیم داد، بلکه محور بیان قرآن، زبان عرف عقلاء است ولی این به معنای نادیده گرفتن دیگر شیوه‌های زبانی نیست بلکه درجایی برای بیان مقاصد والای خویش که از فهم و ادراک بشری بسیار بالاتر است از زبان نمادین و تمثیل استفاده نموده و در مقامی دیگر آن را در چارچوب همان زبان قومی می بینیم که پیامبر در میانشان مبعوث شده بود.از آنجایی که زبان عقلاء همان زبان ادبی عربی مشترکی است که خطیبان و شاعران از آن استفاده می‌کردند تک تک عناصر زبانی که که در آن دوران به کار می‌رفته و توسط ادیبان و دانشمندان بعدی از جمله سیوطی بازشناسی و نام‌گذاری گردیده است مورد توجه قرار داده‌ایم؛ در این راستا به آثار سیوطی مراجعه کرده و عناوینی چون اطناب و ایجاز، مساوات، استعاره، تشبیه و معرب و مشترک را در ارتباط با کلام الهی را باز شناسانده‌ایم. به نظر می‌رسد که سیوطی زبان قرآن را با بلاغت آن پیوند زده و این مسأله در بخش قابل توجهی از آثار او مطرح شده است.و در نهایت آراء سیوطی با آرا دیگران مورد مقایسه ی اجما‌لی قرار گرفته است که در اکثر موارد به جز چند نمونه‌ی اندک مانند معربات، مشترک لفظی و ترادف اختلاف نظر چشمگیری مشاهده نگردید.

تقسیم قرآن مجید به سوره‌ها، امری بر اساس حکمت الهی است و توجه به آن، از زمان آغاز نزول و نیز در آموزه‌های پیامبر اکرمN و اهل بیتM، با تعابیر و از زوایای گوناگون وجود داشته و کمتر کسی است که این تقسیم‌بندی را صرفاً از روی تصادف و فاقد معنا بداند. سوره‌شناسی و توجه به ساختار سوره‌ها، امری است که در زمان‌های اخیر بیش از پیش محل توجه واقع شده و از جملۀ مشخصات مهم سبک و اسلوب قرآن و پایه‌ای برای تدبر نظام‌مند دانسته شده است. مقاله حاضر با بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی و نیز توجه به آنچه تا کنون در این زمینه انجام شده است، چگونگی بازتاب ساختار و ارتباطات درونی سوره‌ها را در تفاسیر قرآن مورد تتبع قرار داده است. پژوهشی از این دست، جایگاه مفاهیمی مانند وحدت موضوعی، جامعیت واحد، ساختار هندسی، تفسیر ساختاری و نظم ساختاری را بیشتر و بهتر تبیین می‌کند و نشان می‌دهد که شکل‌گیری و تکاملِ شناخت ساختار سوره می‌تواند یکی از عوامل و راهکارهای استنباط مفاهیم از آیات و سوره‌های قرآن کریم باشد.

بحث «انساء» در آیه 106 بقره مطرح شده است. مفسران پیرامون مفهوم انساء دیدگاه‌های گوناگونی مطرح کرده‌اند. اکثر آنان با اختلافی که در مفهوم آن (ترک، فراموشی و به تأخیر انداختن) دارند، انساء را در مورد آیات قرآن جایز می‌دانند. در مقابل، برخی با استناد به سیاق آیه 106 بقره، منظور از انساء را «فراموشی» یا «ترک آیات کتب آسمانی» دیگر دانسته‌اند. اما آنچه از سیاق آیه و فضای نزول سوره برمی‌آید این است که منظور از انساء، تأخیری است که در حکم تغییر قبله رخ داده و مستندات تاریخی نیز حاکی از همین موضوع است. زیرا اولاً یهودیان از طریق بشارت پیامبران خودشان می‌دانستند که پیامبرN به دو قبله نماز می‌خواند و ثانیاً پیامبرN خود نیز مدتی در انتظار تغییر قبله بودند، اما علی‌رغم عدم تمایل برخی از یهودیان نسبت به تغییر قبله، خداوند آیات 105 و 106 سوره بقره را در جهت تثبیت و اطمینان خاطر پیامبرش نسبت به تغییر حکم قبله نازل کرد. تفاوت نسخ و انساء نیز در این است که در نسخ از ابتدا، موقت بودن حکم مشخص نیست؛ ولی در انساء مشخص است.

در بررسی‌های ادبی زبان‌ها، پژوهش‌هایی دربارۀ هماهنگی لفظ و معنا به ویژه در شعر و نظم صورت گرفته است. پژوهش‌های مشابهی در زمینۀ زبان قرآن نیز انجام پذیرفته، اما آنچه کمتر بدان توجه شده است، نقش فیزیک حروف در معنادهی عام و بررسی اشتراکات موجود در این زمینه در میان برخی زبان‌ها و نیز تنبه به نقش فطرت انسانی به عنوان پایۀ مشترک ادراک در این زمینه است. مقالۀ حاضر، از قرآن کریم به مثابۀ کتاب فطرت انسانی سخن می‌گوید و معنادهیِ آوایی آن را برای مستمعان زبان‌های مختلف مورد توجه قرار می‌دهد. در تحقیق حاضر، ارتباط فیزیکِ صوت و معنای آن مورد بررسی قرار می‌گیرد و با نمونه‌هایی از آیات و عبارات قرآن و زبان‌های دیگر تطبیق داده می‌شود. مقاله در پایان، انجام تجزیه و تحلیل علمی صوت قرآن و سنجش داده‌های به دست‌آمده در معنادهی قرآن را پیشنهاد می‌کند.

قرآن کریم، این کلام الهی، از اجزائی تشکیل شده است که هر یک، کارکرد خاص خود را دارند. یکی از این اجزاء مهم، سوره می‌باشد که هر یک با ساختار و شاکله‌ی خاص خود، شخصیت و هویتی ویژه دارد. مفهوم ساخت به معنای شبکه‌ای است که عناصرآن در ارتباط متقابل با یکدیگر است و مفهوم ساختار سوره ناظر به تبیین نظم و ارتباط آیات، انسجام اجزاء و نیز ارتباطی است که بین همه این اجزاء با کلیت سوره ایجاد می‌شود. نگاه ساختارگرایانه به قرآن پیشینه در صدر اسلام دارد و در خود کلام الهی و روایات اهل بیت (ع) با ارائه‌ی گونه‌های متعدد روایی قابل رهگیری است. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که مفهوم اولیه ساختار در بیان قرآن و کاربرد آن در روایات اهل بیت(ع) چگونه است؟ از مهم‌ترین مصادیق توجّه به این ارتباطات در کلام اهل بیت(ع) می توان به سرآغاز و پایان سوره، تبیین مفردات با نظر به کلیت سوره، ارتباط آیات مجاور و غیر مجاور، تفسیر سیاقی آیات و تقسیم‌بندی ساختار سوره در احادیث اشاره کرد. این موضوع ریشه در تفسیر قرآن به قرآن دارد و هدف این نوشتار بررسی این موضوع در سخن قرآن و حدیث است.