جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شيخ مفيد در ميان متکلمان اماميه، جايگاه ويژه و ممتازي دارد و بي‌ترديد تحليل و تبيين او از آموزه‌هاي اعتقادي، نقشي تأثيرگزار در تحليل تاريخ فکر اماميه خواهد داشت. ارادة خدا و ماهيت آن، از جمله آموزه‌هايي است که شيخ مفيد پيرامون آن رساله‌اي مستقل تحرير کرده است و برخي شاگردانش همچون کراجکي، تبيين و تحليل او را پرورانده‌اند. خط فکري شيخ مفيد، اگرچه همانند تمامي متکلمان عدليه اراده را حادث مي‌داند، ولي ازيک‌سو بر اساس روش‌شناسي‌اي که در کلام‌ورزي خويش بدان التزام دارد، و از سويي ديگر بر پاية برخي از روايات، بين اراده خدا و ارادة انسان تفاوت مي‌گذارد و به ‌لحاظ وجود‌شناسي، اراده را همان امر مکوّن عيني و خارجي مي‌داند. شيخ مفيد در معنا‌شناسي صفت اراده، معتقد است: امکان انتساب صفت اراده به خداوند وجود ندارد و تنها به دليل سمع مي‌توان خداوند را مريد دانست. از‌اين‌رو، استمعال اين صفت را براي خداوند مجازاً روا مي‌دارد. اما اين تبيين را پيش‌تر برخي از معتزليان بغدادي، همچون بلخي کعبي، هم ارائه کرده و براي آن دليل اقامه نموده بودند. بعيد نيست اقبال شيخ مفيد به رويکرد و تحليل معتزليان بغدادي، به دليل همسو‌انگاري اين ديدگاه با روايات اماميه بوده باشد.

«قصص» از جمله اسلوب‌هاي بياني قرآن است که نظر به ميزان پردازش آيات، از جنبه‌هاي گوناگون حائز اهميت مي‌نمايد. يکي از اين جوانب، ميزان اثرگذاري کارکردهاي کلامي فرق در تفسير قصص است. با توجه به اين موضوع، «کراميه» که از فرق مهم کلامي است، نظر به باورهاي منسوب در اصول توحيدي و نقش مهم اين موازين در تفسير، خيزش مطالعاتي زيادي را به خود معطوف داشته است. ازآنجاکه مباني کلامي هر فرقه در قالب متون منتسب جلوه‌گر مي‌شود، اين پژوهش به بررسي تحليلي بازتاب اين انديشه‌ها در قصص «تفسير سورآبادي»، به‌عنوان اصلي‌ترين منبع تفسيري کراميه پرداخته است. مطابق اين تحقيق که نتيجه‌اي کاربردي در حوزۀ مطالعات تفسير، کلام و ملل دارد، از يک سو انتساب صفاتي چون تجسيم، استوا، مکانيت و اعضا به اين فرقه نادرست است؛ و از سوي ديگر، اين آرا در شاخصه‌هاي مهم رؤيت و جهت، بر فحواي تفسير قصص اثرگذارند.