جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: هنگامی که تأکید کالون بر تاریخ عهد را در جنبه های الهیاتی و مسیحی آن و رابطه این تأکید با درک انسان گرایانه کالوین از تاریخ را درک می کنیم، آنگاه می توانیم همگرایی حواس تاریخی و مسیحیت را در خوانش کالون از کتاب مقدس درک کنیم. این درک از رویکرد کالوین، محدودیت‌های باریک تاریخ‌نگاری مدرنیته برای تشخیص مفهوم تاریخی کتاب مقدس را زیر سوال می‌برد و ما را به روی طیف وسیع‌تری از اعمال باز می‌کند. پیشنهادات تاریخ‌نگاری بروگمان درباره اهمیت شهادت و تمرین اسرائیل برای خواندن کتاب مقدس هم از نظر تاریخی و هم از نظر الهیات در این چارچوب گسترده‌تر قرار می‌گیرد و با کار کالوین سازگار است.

سلوک انسان به سوی خداوند که حرکتی باطنی و معنوی است به عنوان یکی از معارف واضح قرآن کریم و روایات مانند هر حرکت و سلوکی دارای چهار رکن مبدأ، مقصد، سالک و مسلک است. در حرکات ظاهری سیرکننده و مسیر جدای از یکدیگر هستند. برخی از مفسّران با استناد به برخی از آیات قرآن کریم و روایات در سلوک الی الله، سالک و مسلک را متّحد دانسته‌اند که سالک در سفری باطنی در نفس خود به سوی خدای سبحان حرکت می‌کند. سؤال اصلی این است که آیا این ادّعا با استظهار عرفی بدون تکیه بر استدلال‌های دقیق عقلی و همچنین شهود عرفانی از ظواهر قرآن کریم و روایات قابل اثبات است؟ توجّه به اتّحاد سالک و مسلک مقدّمه علمی روش برتر در تزکیه نفس و معرفت خداوند یعنی معرفت نفس است. همچنین اثبات این مدّعا با استناد به ظاهر آیات و روایات بیانگر اهتمام شریعت به همگانی شدن این معرفت است. در این پژوهش امکان استظهار عرفی اتّحاد سالک و مسلک از آیه درجه و روایات صراط ثابت شده است و دلالت آیات صراط مستقیم و آیه علیکم انفسکم به نحو دلالت اشاره بر مدّعا پذیرفته شده است و دلالت منطوقی آیات مصیر فقط بنابر برخی از معانی این واژه پذیرفته شده است.

کنش ارادی انسان، موضوع محوری علوم انسانی است. شناخت فرآیند و ساختار این کنش و فهم نسبت آن با علوم انسانی، موجبات معرفت صحیح در علوم انسانی را فراهم می­نماید. پژوهش حاضر با دقت در ساختار کنش ارادی انسان و کاوش در نظریه­های ارائه شده در این زمینه، تلاش دارد تا به تبیین نسبت میان مؤلفه­های کنش ارادی انسان و علوم انسانی بپردازد. نتایج این پژوهش که به روش توصیفی – تحلیلی پی گرفته شده، نشان می­دهد، انسان نتایج کنش­های ارادی خود را به­صورت تجاربی خواهد داشت و با کثرت انباشت این تجارب و علوم، ضرورت انشعاب، انقسام و طبقه­بندی آنها نمایان می­شود. محتوای علوم انسانی، طیفی از علوم و تجارب حاصل از کنش­های ارادی انسان هستند که در قالب انشعابات و رشته­های علمی، طبقه­بندی شده­اند و تبیین ساختار و مؤلفه­های کنش ارادی انسان، در فهم دقیق علوم انسانی و نسبت علوم مختلف در این حوزه و میزان تناسب با نیازهای انسان، تأثیرگذار بوده و به تلاش­های علمی در این حوزه و توسعه دامنه علوم انسانی سرعت می­بخشد.

سعادت، آرزوی دیرینه بشر است که شناخت خداوند برای رسیدن به آن ضروری است. امام علی علیه‌السلام با بیان نفی صفات به شناخت خداوند پرداخته‌است. این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به تبیین این مسأله می‌پردازد که «چه تلازمی میان کمال اخلاص با نفی صفات از حق تعالی وجود دارد»؟ برای تحلیل این مسأله نظرات مختلف در باب صفات الهی، نقد آنها و دیدگاه‌هایی که می‌توانند به‌عنوان مصداق نفی صفات قرار گیرند، معنای اخلاص و رابطه نفی صفات با اخلاص و رابطه توحید در صفات خداوند با وحدت در صفات امام ‌تحلیل می‌شوند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن‌است اخلاص تأویل کلمه طیبه لااله‌الا الله و ناظر به نفی هرگونه حیثیت از حق تعالی و بساطت حقیقی در مصداق و مفهوم صفات اوست که حتی ترکیب از حیثیات ذهنی در مفهوم صفات را نیز نفی می‌کند و عبد مخلَص نیز در اثر اعتقاد حقیقی در صفات کمالی‌اش چون خداوند متعال با حفظ مرتبه امکانی‌اش بسیط‌الحقیقه، و تجلی تمام عیار صفات او می‌گردد و در حدیث شریف سلسله الذهب پیروی از او شرط رسیدن به حقیقت کلمه لااله الا الله معرفی می‌شود.

به کارگیری واژگانی همچون عود و رجوع در باب حیات اخروی انسان، حکایت از اساسی بودن مفهوم «بازگشت» در این انگاره قرآنی و اسلامی دارد. متکلمان و اندیشمندان مسلمان نیز با توجه به همین امر، مباحث آخرت‌شناسی را مباحث مربوط به معاد نامیده‌اند. مسأله مهمی که در اینجا رخ می‌نماید پرسش از چرایی و چگونگی این بازگشت است: نقطه نهایی سیر انسان با نقطه آغازین آن اگر عیناً یکی نیست، پس تعبیر بازگشت چه معنای خردپذیری می‌تواند داشته باشد؟ و اگر نهایت انسان با بدایت او عیناً یکی است و انسان بازگشته عیناً همان انسان ابتدایی است، پس غرض و فایده این جدا شدن از بدایت و اقدام به سیر وجودی چه می‌تواند باشد؟ پژوهش حاضر سعی دارد تا با روش تحلیلی-توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای نشان دهد که مفهوم بازگشت در سیر وجودی انسان می‌تواند بر اساس یکی از مبانی نفس‌شناسانه ملاصدرا یعنی نظریه انکشاف نفس محمل مناسبی یافته و تبیینی خردپذیر داشته باشد. بر اساس دیدگاه انکشاف نفس، تحولات جوهری و سیر وجودی نفس به معنای خروج از قوه به فعلیت و کسب کمالات بیگانه با نفس و اضافه شدن آنان از بیرون بر نفس نیست، بلکه نفس در اثر تحولات جوهری همان کمالات و فعلیتهای مکنون در خود را از باطن به ظهور و از اجمال به تفصیل می‌رساند. بر این اساس، نفس بازگشته از حیث اصل حقیقت وجودی، عین نفس ابتدایی است و از حیث اظهار و تفصیل کمالات وجودی‌اش، متفاوت با آن و هدف آفرینش نیز همین اظهار و تفصیل کمالات وجود انسان است. این خوانش صدرایی از معاد نسبت به دیدگاه‌های رقیب از جمله رویکرد معطوف به بدن و رویکرد عام وجودی تفسیر روشن‌تری از بازگشت و رابطه بدایت و نهایت به دست می‌دهد.

تبیین عمل با توسل به عناصر شناختی و انگیزشیِ عامل مانند شناخت، میل، قصد و ... از مهم‌ترین مباحث مطرح در حوزه فلسفه عمل است. پرسش اصلی در این مقاله بررسی ویژگی‌هایی است که رفتار آدمی را به عمل تبدیل می‌کند. تعریف عمل و تعیین عناصر اساسی آن، به هم وابسته‌اند. این بدان معناست که مشخص‌کردن عناصر اساسی عمل، همان معیارهایی هستند که رفتاری را به عمل تبدیل می‌کنند. در سنت فکرِ غربی، باور، میل و اراده، عناصر تعیین‌کننده برای تبیین عمل محسوب شده‌اند و حال آنکه در سنت فکر اسلامی بیشتر بر مفهوم قدرت، اختیار و اراده تأکید شده است. تحلیل مفاهیم یادشده از منظر فیلسوفان و متکلمان اسلامی با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی در دستور کار قرار گرفت و نتیجه آن ارجاع مؤلفه‌های یادشده به مؤلفه علم شد آن هم علم به معنای علم عملی. براساس تبیینی که علامه طباطبایی دراین‌باره ارائه داده است نه مفهوم قدرت و نه میل و نه اختیار و نه حتی اراده که این مفهوم علم عملی است که نقش اساسی در تبیین عمل و تمییز آن از رفتار را بر عهده دارد.

چیستی «کمال انسان» به عنوان یکی از مباحث مهم انسان­شناسی، همواره مورد کنکاش اندیشمندان بوده است. در این میان، الهی‌دانان پویشی برمبنای دیدگاه خداباورانه­ خاص خویش، برآنند که کمال انسان با خداگونه شدن وی محقق می­شود. این دیدگاه، هرچند با نظر علامه طباطبایی و آیت­الله مصباح یزدی همخوان است، لیکن در نحوه کمال انسان ‌-که ارتباط وثیقی با چگونگی توصیف خداوند دارد- اختلاف دارد. پیروان الهیات پویشی، خداوند را در حال تکامل و تغییر و تبدل می­دانند و بر همین‌ اساس، کمال انسان را در تکاملی می­دانند که در اثر وابستگی متقابل با سایرین پدیدار می­شود و بدین ترتیب، تشبه به خدا و خداگونه شدن انسان را علاوه بر کم­رنگ شدن، در هاله‌ای از ابهام فرومی‌برند. این پژوهش، با روش توصیفی‌-‌تحلیلی و انتقادی، درصدد است تا نشان دهد که مبانی چنین دیدگاهی علاوه بر این‌که در برخی موارد فاقد دلیل است، با قواعد عقلی همچون استحاله تسلسل نیز در تناقض است. اشکال دیگری که بر این دیدگاه وارد است، عبارت است از معلق نمودن کمال انسان به شرایط محیطی و برابر دانستن آن با تکامل دائمی، بدون این‌که هیچ هدف ثابتی از غایت این کمال­طلبی برای انسان مشخص باشد.

نظریۀ ادراکات اعتباری علامۀ طباطبایی فی‌نفسه در حوزۀ حکمت عملی جای می‌گیرد، اما این نظریه لوازم انسان‌شناختی جدی و مهمی دارد؛ جدی‌ست، زیرا این لوازم کاربردی و پردامنه هستند؛ مهم است، زیرا در مقایسه با انسان‌شناسی کلاسیک سنت فلسفۀ اسلامی ، افق های جدیدی را در حوزه انسان شناسی عملی گشوده است. ماحصل انسان‌شناختی نظریۀ اعتباریات را می‌توان در این قالب صورت‌بندی کرد که انسان موجودی است اعتبارساز. اعتبار علاوه بر این‌که خود از سنخ فعالیت ذهنی است، اساساً در حیطۀ فعالیت و عمل انسانی قرار می‌گیرد و از نوع ادراکات عملی است. لذا انسان در پس و پشت این نظریه، از حیث فعالیت و عمل مد نظر است. این انسان‌شناسی عملی برآمده از نظریۀ اعتباریات، به جهات گوناگون، امروزین و قابل‌مقایسه با نظریات جدید است. از مهم‌ترین وجوه فارق این نوع انسان‌شناسی جدید با انسان‌شناسی کلاسیک می‌توان این موارد را برشمرد: پسین، تجربی و عملی بودن. مؤلفه‌های اصلی عملی بودن عبارتند از: تقدم طبیعت بر بعد نفسانی در انسان و استخدام‌گر بودن انسان. همچنین در پرتو اعتباریات، اجتماعی بودن، فرهنگی بودن و سوژه بودن انسان هم در تعریف انسان راه می‌یابند و این همه در انسان شناسی فلسفی جدید هم مدنظر بوده است.

پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و از طریق رجوع به اندیشه‌ آیت‌­الله جوادی آملی با هدف بررسی نقش ارزش­‌های اخلاقی در تحول وجودی انسان انجام شده است. بررسی نشان می­‌دهد آیت­‌الله جوادی آملی یگانه انگاری حیات نفس آدمی را نمی‌­پذیرند و سخن از تحول جودی آن در پرتو ارزش­‌های اخلاقی به میان می­‌آورند و معتقدند فضیلت و رذیلت اخلاقی در متن ذات انسان وارد می­‌شود و نه صرفا عارض بر ذات. از همین روی آنچه به حیات خَلقی خاص انسان فعلیت می­‌دهد و نیز حیات خُلودی انسان را که ممکن است مطابق و یا مخالف با حیات خَلقی انسان باشد، شکل می­‌دهد، ارزش­های اخلاقی مثبت و منفی است. انسان بدان جهت که در قلمرو طبیعت است پذیراى تغییر است؛ تغییری که منحصر در ساحت طبیعی انسان نیست بلکه بعد فطری وجود انسان را نیز شامل می­‌شود. افعال و اعمال شایسته و ناشایست بر متن دو ساحت مذکور وارد شده و در صورت فراهم شدن برخی شرایط دیگر از جمله اختیار به مثابه جزء اخیر علت تامه، حیات ابدی و نهایی انسان را رقم می­‌زنند.