جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در سال‌های اخیر، برخی از نویسندگان دگراندیش با پیش‌فرض‌های نادرست، به ارائه سؤالاتی انتقادی و شبهاتی نوین پیرامون برخی آیات قرآنی پرداخته‌اند. تحلیل این شبهات و پاسخگویی به پاره‌ای از آنها که در ضمنِ آیات «إِنَّها لَبِسَبِیلٍ مُقِیمٍ* إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً لِلْمُؤْمِنِینَ» (حجر: 76-77) مطرح ‌شده، امکان فهم صحیح آیات مزبور را نیز در آوردگاه تفسیری به ارمغان می‌آورد. بااین‌همه، این مقاله با اتخاذ رویکرد تحلیلی-انتقادی، ضمن جداسازی ابعاد شبهات مستشکل به دو بخش کلی، پاسخ‌های هر بخش را در عناوین «مبنا بودن ترجمه آیات نه نص آن»، «بی‌دقتی در ارجاع متعلق ضمیر «ها» در «إنّها»، «تعمیم عبرت‌آموزان و متعلق عبرت‌گیری»، «کشف آثار و بقایای قوم لوط»، «منحصر نبودن معرفت انسانی به شناخت تجربی»، «عدم تلازم معاصرت عبرت‌آموزی با مشاهده عذاب‌ها»، «تناقض درونی ادعاهای مطرح‌شده»، «توجه به توحید افعالی»، «اینکه عذاب الهی تسویه‌حساب شخصی نیست»، «نبود دلایل کافی در جداسازی مردمان قوم لوط»، «تنوع و گونه‌گونی عذاب‌ها» و «علت عذاب شدن نیکان جامعه» ارائه کرده است.

یكی از مبانی كلامی مطرح در میان مفسران مسلمان، مسئله عصمت پیامبران است. ظاهر متشابه برخی آیات قرآن كریم با این مبنا، ناسازگار می‌نمایاند. ازجمله مهم‌ترین این آیات، آیاتی است كه واژه‌ «ظلم» و غفران آن را درباره برخی پیامبران مطرح می‌کنند. سؤال اصلی این است كه با توجه به مبنای عصمت، چه راهكار تفسیری و تأویلی برای تبیین و رفع تشابه این گونه آیات وجود دارد؟ و این تفسیر و تأویل، چگونه در ترجمه آیات، قابل بازنمایی است؟ اکثر ترجمه‌های قرآن بدون توجه به تفسیر و تأویل و تنها بر اساس معنای اصطلاحی واژگان، به ترجمه این دست آیات اقدام کرده‌اند كه در بیشتر موارد، علاوه بر عدم موفقیت در رفع تشابه آیه، بر تشابه آن نیز افزوده‌اند. این آیات درباره سه پیامبر بزرگ خدا یعنی حضرت آدم (ع)، حضرت موسی (ع) و حضرت یونس (ع) نیز مطرح است كه در این مقاله كوشش شده به‌روش تحلیلی- توصیفی، با عدول از مفهوم اصطلاحی «ظلم» و «غفران» و مراجعه به ریشه واژگان و نیز با توجه به فضای سیاق این آیات، ترجمه‌ای دقیق بر اساس رویكرد تفسیری منطبق با مبنای كلامی عصمت، ارائه شود. نتیجه حاصل از این پژوهش، آن است كه به‌نظر می‌رسد، یکی از مهم‌ترین راهکارها برای رفع تشابه آیات متشابه، رجوع به مفهوم لغوی واژگان باشد که در تفسیر و ترجمه صحیح آیات متشابه بسیار مؤثر خواهد بود.