جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نسخه ديباچه ندارد بهمين جهت مؤلف شناخته نشد. گمان برده شده است مؤلف ملا شمسا محمد گيلاني است. (مهدي ولايي) وي از شاگردان ملا صدراي شيرازي و از معاصران آقا حسين خوانساري بوده است. در ذزيعه و فهرست دانشگاه از اين رساله ياد شده است. وي علم حق را جز حصولي و حضوري و آنرا عليم جداگانه داند. مولف در اين رساله هيچ عنواني بكار نبرده بلكه از آغاز تا انجام رساله با يك روش در تحقيق علم واجب سخن گفته است. در پايان رساله روايتي در بطلان حدوث علم تعالي واجب از ثقة الاسلام كليني نقل كرده است. رساله اي است در اثبات علم الهي به صورت مستدل و فلسفي؛ در اين رساله علم حضوري و حصولي را نسبت به خداوند نفي مي كند و قسم سومي را اثبات مي نمايد. (سيد محمود مرعشي) تاريخ ختم تاليف به نقل از كتاب الذريعه (318/15): وي در اين رساله براي علم سه قسم ياد كرده حصولي و حضوري و قسمي ديگر (كه نامي براي آن ياد نكرده) و علم باري تعالي را از قبيل سوم و بمعني «ما يترتب عليه الانكشاف» دانسته و حقيقت را نيز همين ميداند. وي ميگويد علماء فلاسفه اين قسم سوم را نشناخته اند زيرا آنكه را شنيده و با آن آشنا بوده اند همان حصولي و يا حضوري و لذا قسم سوم از ذهن آنان دور افتاده و تمام اشكالات و مباحث معضله مسئله علم واجب از همين عدم تصور قسم ثالث براي علم ناشي شده. از جمله خطاهاي ناشي از اين نكته را اثبات علم تفصيلي و علم اجمال براي باري ميداند و گويد علم اجمالي علم ناقص است و اثبات آن براي واجب نارواست. شمساء در پايان رساله گويد «تحقيقي كه در باب علم كردم در حقيقت شرح حديثي است كه در كافي از صادق (ع) روايت است كه - كان الله و لا شيء غيره و لم يزل عالما بما يكون فعلمه به قبل كونه كعلمه به بعد كونه» نكارنده گمان دارد كه شمسا اصل سخن خود را از استاد خود مير داماد گرفته. زيرا مير در رساله مختصري كه در اين باب نوشته (و جزء رساله هاي همين دفتر خواهيم شناخت) براي علم معني ياد كند كه يكي از آنها «مبدأ انكشاف علوم» است و علم را بهمين معني از صفات باري و عين ذات او ميداند. ميرداماد در توضيح سخن خود چنين گويد: «فالاثر المترتب علي منشأ الانكشاف فينا مرتب في الواجب تعالي علي نفس ذاته فيكون ذاته بهذا الاعتبار علما و عالماً و علمه بهذا المعني لايكون عين معلوماته الممكنه المعلوله بل عين احد معلوماته و هو ذاته». درباره علم اجمالي حق ميگويد علم اجمالي حق علم كامل و كمالي بالفعل است و آنچنانكه توهم شده بالقوه نيست. شمسا رساله اي ديگر بر همين اساس كه در اين رساله تأسيس كرده نوشته و آنرا با سخنان ائمه (ع) سازگار ساخته همچنانكه در اين رساله باجمال آورده و ما بدان اشارت كرديم. رساله مزبور در دانشگاه با شماره 15/926 موجود است اما در ذريعه نيامده رساله حاضر نيز در مركزي دانشگاه با شماره 2/304 وجود دارد. در ذيل نسخه دانشگاه اضافه ايست از شمسا كه وي در آن بنام خود و نام رساله تصريح كرده و مؤسسه در 1048 در مكه از تأليف آن فراغت يافتم. شمسا در يكي از نسخه ها (ش: 3/1701) نيز از اين رساله با نام رساله برهانيه ياد كرده. رساله ويژه اي است در علم حضرت باري تعالي و اينكه علم او - جل شانه - از نوع حضوري و حصولي كه خاص مردمان است، نيست؛ بلكه نوعي ديگر است كه عين ذات اوست و جواب اشكالاتي كه دربادي نظر، بر علم ازلي از حيث زمان وارد مي شود. از مؤلف حكيم، آثار گران قدر ديگري به نامهاي العقل به شماره و اثبات الواجب و رساله جامع و مفصل او به نام مسالك اليقين باشد كه بر نهج تفصيل، گسترش داده شده است. والله تعالي اعلم. ياد آوري مي شود مؤلف، اين رساله را در سال 1048ق به اتمام رسانده است. در الذريعة با عنوان العلم الإلهي نيز آمده است. (سيد محمود مرعشي) در حكمت. (احمد منزوي) در ذيل نسخه دانشگاه و نسخه شماره 3/1701 كتابخانه مجلس شوراي اسلامي نام اين رساله، برهانية ياد شده است. مؤلف در اين رساله با برهان اثبات مي كند كه علم خداوند نه حصولي است و نه حصولي است و نه حضوري، قسمي ديگر است. در اول رساله نيز بدين اشارت دارد. [ در اواسط رساله مي گويد: فظهر مما ذكرنا مشروحاً ان علم الواجب جل شانه بالاشياء لايصح ان يكون علماً حصوليا و لا علماً حضوريا بل لابد ان يكون علما ثالثا علي ما بيناه مفصلا و لما لم يكن هذا القسم من العلم مانوسا ... وقعت اوهام غير المحققين منهم. ] در ذيل نسخه دانشگاه نوشته ايست از مؤلف و در آنجاست كه اين رساله را در مكه به سال 1048 تأليف كرده است. (عبدالحسين حائري) دانشمند شمساي گيلاني در اين گفتار از دانائي خدا سخن رانده و آنرا هنگاميكه در مكه بسر ميبرده است بسال 1048 نگاشته است. (محمد تقي دانش پژوه) در الذريعة با 3 عنوان: «النورية الشمسية الجليلة في علم الواحب»، «رسالة في العلم الالهي» و «رسالة في علم الواجب تعالي» تكرار شده است. (سيد محمود مرعشي) رساله اي است در تحقيق علم واجب. مؤلف در اين رساله با استدلال ثابت مي کند که علم باري تعالي نه حضوري است و نه حصولي، بلکه عين ذات حق تعالي است. وي اين رساله را در مجاورت مکه به سال 1048 ق. تاليف کرده است. آغاز كتاب: العليم الحكيم، الحمدلله خالق الكل و هادي السبل و الصلوة و السلام علي افضل الرسل و الكل في الكل و آله المعصومين. من الخطا و الزلل في العلم و العمل اما بعد فيقول افقر خلق الله الغني محمد الشهير بشمساء الجيلاني رساله مفرد‌ة في اثبات ان علم الواجب. . بالاشياء قبل وجودها ... اعلم ان العالم بالغير قسمان احدهما العالم الذي يكون علمه زائد اعلي ذاته ... انجام كتاب: و لهذا حكم البرهان علي ان الاول من الصفات السلبيه بالنسبة الي حاجة غيره جل شأنه و الثاني من الصفات الثبوتيه الكماليه الثابته في مرتبة ذاته مع قطع النظر عن كل ماعدا ذاته تمت الرسالة بعون الملك الوهاب. [مرعشي 29/251 و 29/379 و 31/674 و 31/687؛ ريحانة الأدب 5/383؛ فهرست كتابخانه مجلس شوراي ملي، ج 1/9، ص236-237؛ طبقات أعلام الشيعة (قرن 11ق)، ص226؛ الذريعة 15/318 و 15/325 و 325؛ معجم المؤلفين 11/164؛ الهيات تهران ص 376؛ فهرست دانشگاه 3/307-308؛ مجلس شورا 9/236 و 10/956 و 9/580 و 23/185 و 20/121 و 20/281؛ دانشگاه 3/136 و 308: 3؛ نشريه 7/222 و 13/357 و 9/249؛ ميراث شهاب س9ش/2 37]

رساله اي مختصر در ماده (فرضي) محدثات است كه مؤلف در جواب شيخ محمد حسين نجفي نگاشته است. (سيد محمود مرعشي) في معني الضروريات الخمس المحصور في الشرايع الخمس و غيرها. پرسش از شيخ محمد حسين بن شيخ سلطان نجفي است. (محمد باقر حجتي) پاسخ پرسشهايي است كه شيخ محمد حسين بن شيخ نجفي در زمينه ضروريات دين، اصول و فروع دين و مسائل فقهي در رابطه با نماز، طهارت، نكاح و ارث، و دو مسأله فلسفي در رابطه با حدوث عالم، و جواهر و اعراض مطرح نموده است. اين پرسشها و پاسخها با عناوين «قال - اقول» مي باشد. (زهره معيري) پاسخ سوالاتي است كه شيخ محمد حسين بن سلطان نجفي از احسائي پرسيده و وي به روش خود بدانها پاسخ گفته است. (سيد جعفر و صادق حسيني اشكوري) در پاسخ شيخ محمد حسين بن شيخ سلطان نجفي، نمايه 15 پرسش و پاسخ اين مجموعه در «فهرست كتب مشايخ» (ص 263-264) آورده شده است. 1. ضروريات پنجگانه دين كدام است 2. اركان دهگان و فروع دهگانه دين 5. مسأله حسابگر 10. جواهر خمسه حكما و چهارگانه نزد متكلمان. اجسام سه گانه و اعراض بيست و چهارگانه، 15. ميراث خنثي. (احمد منزوي) آغاز كتاب: حمدله. صلاة. اما بعد، فيقول العبد المسكين احمد بن زين الدين الاحسائي انه قد وصلت الي مسائل جليلة‌ من الشيخ محمد حسين بن المرحوم الشيخ سلطان النجفي علي حالة‌ زلزال محاولة ‌انتقال. انجام كتاب: فيكون نصيب ذكر الاربع نصيب و هو الظاهر و الحمدلله رب العالمين. [مرعشي 28/484؛ معجم مؤلفي الشيعة 13؛ كتابخانه ملي 18/102]

در پاسخ يكي از مومنين ساكن نجف. در مسئله اجل و اقسام آن كه در پنجشنبه 20 ربيع الثاني 1244 به انجام رسيده است. [كتابخانه ملك 9/12]

سؤال راغب افندي از حاجي محمد صالح درباره اين كه چرا خداي متعال عالمي نيافريد كه نظامش اتم و اكمل از نظام اين عالم باشد كه در او هيچگونه شري موجود نباشد و ... ، و پاسخ حاجي محمد صالح به وي [مجلس شورا 42: 24]