جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علماء درخدمت سلطان سنجربن ملكشاه اشكالاتي برمؤلف درباره برخي مباحث كتابش «مشكاة الانوار» نموده اند كه وي در اين مختصر آنها راپاسخ گفته است. پاسخ چند پرسش است پيرامون بعضي از نوشته هاي غزالي در دو كتاب وي «مشكاة الانوار» و «كيمياي سعادت» كه بعضي از دانشمنداني كه در خدمت ملكشاه سلجوقي بوده اند پرسيده و خواسته اند او را خوار كنند. (سيد احمد اشكوري) از محمد غزالي به اعتراضات و سوالات اعتراض اميزي كه جمعي از معاصران غزالي بر برخي از سخنان او در كتاب مشكوة و كيمياي سعادت وارد ساخته اند. در نسخه حاضر شماره 1202/14 مجلس شوراي اسلامي غزالي خود از زبان علماء معاصرش كه در خدمت سلطان سنجر بودند 3 سوال و اعتراض بر كتاب مشكوة و كيمياء سعادت - هر يك رابعنوان « مسئله » نقل ميكند و به تفصيل پاسخ آن را ميدهد و در پايان رساله نيز در اين باره چنين مي افزايد: شرح اين مسائل و حل اعتراضات در خود اين چند كتاب آمده است و هر كس بدانا مراجععه كند خواهد فهميد و اگر پاسخ خويش را نفهمد به هيچ روي حل مشكل را درك نخواهد كرد جز آن كه از زبان من بشنود و پاسخ خويش را دريافت كند. و سزاوار آن است كه خردمند به اين چيزها دل ندهد كه اگر سخني از اعتراض بي خردان در امان تواند بود همانا كتاب خداست كه در دلهاي مسلمانان هزاران اشكال بر آن نهفته است. تا چه رسد به سخن و نوشته ديگران. اينك فهرست اعتراضات: مسئله سئلت ما معني قولهم لا اله الا الله توحيد العوام و لا هو الا هو توحيد الخواص علي هذا الكلام اعتراضان ... مسئله سئلت ما معني قولهم الله هو النور فالنور ما يكون له شعاع و ضياء مسئله سئلت ما معني قولهم ان روح الادمي غريبة في هذا العالم و شوقها الي العالم العلوي و كيف هذا فانه يقال ان هذا من كلام النصاري ... و قد شرحنا ذلك في كتاب الاحياء و كتاب كيمياء السعاده و جواهر القرآن و غير ذلك من الكتب غزالي در آغاز طرح اين مسائل وجواب به آنها مقدمه علمي و دقيقي ميآورد و در اين مقدمه چهل را بيماري قلبي و علماء را به منزلت پزشكان ميداند و اين بيماران را به چهار گروه تقسيم ميكند. آغاز كتاب: بسمله هذه صورت سوالات سالها العلماء الذين في خدمة السلطان سنجربن ملكشاه من الفاضل محمد بن محمد الغزالي حسدا ... . و هذا آغاز سوال: ما يقول حجة الاسلام في جواب جمع يعترضون عليه في بعض كلمات اودعها في كتاب المشكوة والكيميا ... فربما قيل ان هذا شبيه كلام الفلاسفه آغاز جواب: و الجواب هذا لا يخفي ان السوال عن العالم و عرض المشكلات عليه كعرض مرض القلب ... و اجابه هذا العالم كسعي الطبيب و استعجال الشفاء انجام كتاب: عن غيره من الكلام محال و من يك ذافم مرمريض يجد مراً به الماء الزلالا و الله اعلم بحقايق الامور.

پاسخ به 21 سوال است كه شخصي كه نام وي در پارگي برگ اول از بين رفته است از وي پرسيده و در جواب او رساله حاضر را نگاشته و در پنجشنبه 24 جمادي الاول 1291 در كرمان از تاليف آن فار غ شده است. (جعفر اشكوري)

هفده سؤال است درباره معني توحيد و صفات و اسماءالله و ظهور آيات الهي در ائمه و رموزات حرفيه و حروف مقطعه قرآن و فضل حضرت پيامبر بر اميرالمؤمنين عليهما السلام و جبر و تفويض و وجود و مراتب آن و وجوب كليات ثلاثه در خارج و تعريف عقل و مناسبت بين ألفاظ و معاني و تركيب ضدين و تقسيم اشياء به كثيف و لطيف و ألطف و بطلان مفهوم واجب و معني گفته حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام «من عرف نفسه فقد عرف ربه». عبدالله بيك بن نصرالله بيك اين پرسشها را تقديم داشته و سيد رشتي از آنها با روش خاص خود پاسخ مي گويد. (سيد احمد اشكوري) احتمالا همان است كه در ذريعه ج 5 ص 189 ش 866 ذكر شده، فراغت از تاليف عصر شنبه 15 محرم سال 1237 مي باشد. رساله ايست در مسائل متفرقه توحيد حق وصفات و اسماء خدا و غيره باعنوانهاي « قال » و « اقول » در پاسخ سؤالات نصرالله بيك از سيد كاظم رشتي (م-1259) رساله حاضر شاد همان « جوابات الاسئلة التوحيدية » سيد كاظم رشتي است. (عبدالحسين حائري) رساله اي كه در پاسخ عبدالله بيك پسر نصرالله بيك در روز شنبه 15 محرم 1237 پرداخته است. (دانش پژوه) رساله اي ديگر كه او در پاسخ عبدالله بيك نوشته است. (دانش پژوه) آغاز كتاب: الحمدلله رب العالمين. . ان الاخ السديد و الولي الرشيد الزكي اللوذعي و اللبيب الالمعي. انجام كتاب: فمن أراد أن يطلع حقيقة الاطلاع فعليه بمطالعة تلك الرسالة الشريفة و السلام علي من اتبع الهدي. [مرعشي 6/100]

اين كتاب مشتمل بر چند پرسش و پاسخ در مورد عصمت انبياء و خواستن دليل در مورد قرآن مجيد است. (سيد محمود مرعشي) [مرعشي 30/565؛ فهرست كتابخانه مقدسه حضرت معصومه سلام الله عليها 1/297]

از شیخ احمد احسایی فرزند زین‌الدین (1166-1242ق/1753-1826م). در پاسخ پرسش‌های ملا مهدی بن ملا شفیع استرآبادی. پرسش‌هایی عمدتاً فقهی و عقیدتی است. نخستین پرسش دربارۀ طهارت گِل (طین) است هنگام ظن به نجاست آن. با سربندهای «قال سلمه‌الله» و «اقول». در انجامه تاریخ به پایان رسیدن غرۀ ج 1/1230ق آمده است. نمایۀ 10 پرسش و پاسخ آن در «فهرست کتب مشایخ 384-385» آمده است. پرسنده دانشمند پرکاری بوده، کارهای بسیاری از وی مانده، از آن میان «احسن التقویم» (فهرستواره 4/2769)، و در 1259ق درگذشته است. آغاز: حمدله. صلاة... فیقول العبد المسکین احمد بن زین‌الدین الاحسایی انه قد ارسل الی جناب الملا محمد مهدی بن ملا شفیع... قال سلمه‌الله تعالی قد اشتهر بین اصحبنا الحکم بطهارة طین الطریق... انجام: و صلی‌الله علی محمد و آله الطاهرین. و کتب العبد المسکین احمد بن زین‌الدین بن ابراهیم الاحسائی المطر، فی غرة جمادی‌الاول سنة الثلثین بعد المأتین و الف من الهجرة النبویة علی مهاجرها و آله افضل الصلواة والسلام. حامداً مصلیاً.

جواب سؤالاتي كه از رشتي شده و او جواب آنها را بعد از شش ماه و مسافرت به مشهد مقدس و بازگشت به كربلاي معلي داده است سؤالات را متن قرار داده و شرح كرده است. (صدرائي خوئي) سؤال ها از شخصي به نام محمد حسين بن خلف بن درمسائل متفرقه از معني « وسع کرسيه السموات ... »، « حروف نورانيه »، « معني قول اميرالمؤمنين عليه السلام: انا کاب الدنيا لوجهها » وغيره که مشتمل بر38 سؤال است وباعناوين « قال - اقول » برگزار مي شود. جواب سؤالهائي است كه در مسائل اعتقادي مانند (فرق بين دوام خدا و دوام جنت ونار - علم خدا به زيد قبل از وجودش - و كيفيت توجه خطاب به ما در حالتي كه معدوم بوديم و ... ) از مؤلف شده و از آنها را پاسخ داده است ابتدا سؤال را با عنوان «قال» مي آورد بعد با عنوان «اقول» به جواب آن مي پردازد. جواب يازده پرسش اعتقادي است كه سيد رشتي به طريقه خود بدانها پاسخ گفته است و در آن به بعضي از اعتراضات وارده بر شيخ احمد احسائي جواب گويد. جواب مسائلي چند در عرفان است كه سيد رشتي به طريق خود بدانها پاسخ گفته است. پاسخ از يازده سؤال است درباره معني عصمت و ولايت مطلقه و داستان تازيانه سواده بر پيامبر اكرم و جبر و تفويض و چگونگي نزول جبرئيل و خوردن حضرت رضا انگور مسموم را و موجب بر بدا و حروف اسما و طاقت عباد بر نماز وجود تشريعي و تكويني و محتواي قناديل معلقه بر عرش. متن سؤال فارسي و پاسخها عربي، و شب جمعه محرم 1257؟ بپايان رسيده است. (سيد احمد اشكوري) در پاسخ به مسائل گوناگون. اول آنها سئوالي است درباره سر عصمت، نخستين آنها درباره عصمت انبياء و اولياء ... پاسخ چندين سؤال فلسفي است كه نام سائل در رساله حاضر نيامده است، عناوين برخي از سؤالات چنين است: المسألة الاولي: هل يصدر من الواحد اكثر من واحد أم لا؟ المسألة الثانية: ما أول صادر عن الله جل جلاله؟ اين رساله كه او بپرسشهائي پاسخ ميدهد و ميگويد كه از استاد دام ظله گرفتم. (دانش پژوه) اين رساله كه سيد كاظم رشتي بپرسش يكي از دوستان در آن پاسخ ميدهد. (دانش پژوه) در پاسخ كسي كه از وي به «بعض العلماء الاعلام و الففضلاء الكرام ... » ياد مي كند. و آغاز مي شود با پرسش از چندي از كلمات شيخ احسايي: «ان الله خلق الخلق كرماً وجوداً و تفضلا ... . » پرسش هايي ست فلسفي - عرفاني. (احمد منزوي) در پاسخ يكي از «سلاك سبيل حق و يقين» كه در آغاز آن از رسيدن پاسخ هاي پرسش هاي پيشين ياد مي كند. نخستين پرسش در فرق ميان دوام خداوند و دوام بهشت و دوزخ، و واپسين پرسش درباره كفر و ايمان نياكان پيامبر است. در انجامه تاريخ به پايان رسيدن سه شنبه 24 ج1/1236 آمده است. نمايه 24 پرسش و پاسخ اين گفتار در «فهرست كتب مشايخ 338-340» آمده است. اين گفتار در «فهرست تصانيف سيد ... » محيط كرماني (هف) با عنوان زير آمده است: «الرسالة الخامسة‌ (الرابعة) و العشرون ايضاً في اجوبة المسايل العاملية» . نيز شمار پرسش و پاسخ ها 24 است. آغاز كتاب: حمدله. صلاة. اما بعد فيقول العبد الجاني ... الرشتي. ان بعض سلاك سبيل الحق و اليقين و طلاب البصيرة في الدين ... قد عرض علي مسايل غامضة ... قال سلمه الله. بعد السلام علي تلك الطلعة البهية‌. انجام كتاب: فان ذلك مقتدر في حقه. و هذا ظاهر واضح. انشاالله. و لاحول و لاقوة الا بالله ... قد فرغ من تسويدها منشيها في اليوم الثلاثا الرابع و العشرين من (ج 1/1236ق) مع كمال اختلال البال و اغتشاش الاحوال. حامداً مصلياً مستغفراً ... [التراث العربي 3/48؛ مرعشي 13/196؛ حضرت معصومه 1/376؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي 1/107 و 1/260 و 1/319؛ ذريعه 8/360: متن؛ فهرست نسخه هاي خطي فارسي 2/919؛ مشار فارسي 2/2189؛ دياني ص 128؛ دانشگاه تهران 15/4130 و 17/411 و 16/575؛ فهرست مشايخ 2/111؛ دائرة المعارف اسلامي 1/33 و 1/108و 1/109 و 1/110 و 1/171؛ اعلام 4/1884، مشار، مؤلفين5/37؛ ذريعه 8/260؛ اعلام 3/1884: فهرست كتب مشايخ 311؛ مشار 2/2189: براي چاپ ترجمه فارسي آن؛ مشار، مؤلفين 5/37: تصوير؛ فهرست كتب مشايخ 313؛ ‌ذريعه 18/32 «كشف الحق»، همانجا 21/226 «المعراج» ؛ اعلام 3/1884 «المعراج» ؛ مشار، عربي 482 «مجموعة الرسائل» چ 1277ق؛ مشار، مولفين، 5/37؛ نشريه 5/223]