جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث صفات خدا یکى از معماها و در ردیف پیچیده ترین مسائل علمى است. کتاب «خدا را چگونه بشناسیم» مجموعه مباحث معظم له پیرامون صفات خداست که در جلسات عقاید و مذاهب مطرح شده و به قلم آیت الله مکارم شیرازی به رشته تحریر در آمده است.

«رؤية الله في ضوء الكتاب و السنّة و النقل الصريح»، اثر آية الله سبحانى مى‌ باشد. عقايد اشاعره (اهل حديث) كه ابوالحسن اشعرى در كتاب الانابه آنها را تا 51 اصل شمرده است، بيان مى‌ كند، خداوند بر عرش خود استقرار دارد، خدا چهره‌ اى دارد؛ ولى بدون كيفيّت (بلا كيف)، خدا داراى دو دست است، بدون كيفيّت، خدا چشم دارد؛ اما بدون كيفيّت و براى همه اين اصول به آياتى از قرآن كريم استناد مى‌ كند. اين بحث كه در كتب كلامى به تجسيم، تشبيه و رويت خدا معروف شد، قرن‌ هاى زيادى از بحث‌ هاى داغ محدّثان و متكلمان بود تا اين كه به ابن تيميّه مى‌ رسيم. او در رساله حمويه و واسطيّه اين مساله را مى‌ آورد با اين جمله: كه ما از مجموع آيات نتيجه مى‌ گيريم كه خدا در بالاى اين عالم محسوس است. در ردّ اين عقيده كتاب‌ هاى زيادى به رشته تحرير درآمده است كه يكى از اين كتب از انديشمند و متفكر اسلامى آية الله سبحانى مى‌ باشد كه در كتاب خود در صدد ابطال اين نظريه با براهين عقلى و آيات قرآن و روايات است. ايشان اين نظريه را وارداتى می داند و ريشه اين نظريه را در كتب عهدين مى‌ داند كه از طريق اجبار يهود وارد محيط اسلامى شد كه از شخصيت‌ هايى كه به ظاهر اسلام آورده بودند و اين نظريه كفرآميز را وارد جامعه اسلامى كردند كعب الاحبار و وهب بن منبه نام مى‌ برد. ايشان دلايلى را كه بر رويت خدا از طرف اشاعره بر رؤيت خداوند از قرآن كريم مى‌ آورد، آيه الى ربها ناظرة و رواياتى از صحاح و مسانيد ذكر و براهين عقلى آنها را نيز بازگو مى‌ كند و سپس تمام اين ادلّه نقلى و عقلى را پاسخ مى‌ دهد و براى عدم رؤيت به 3 آيه از قرآن و روايات پيامبر (ص) و روايات ائمه (ع) استدلال كرده و در بخش ديگر از كتاب براهين عقلى بر عدم رؤيت ذكر مى‌ كند تا اينجا رؤيت خدا كه تفسير حسى با ديدگان مادى بود در كتاب آمده و رؤيت يك تعبير ديگر دارد كه اين عقيده مخصوص شيعيان و معتزله مى‌ باشد و آن رؤيت قلبى و شهود باطنى مى‌ باشد كه اين رؤيت در پرتو ايمان كامل به دست مى‌ آيد كه اين بحث در بخش آخر كتاب ايشان گنجانده شده است و ادله نقلى و برهان‌ هاى‌ عقلى او را به طور كامل ذكر مى‌ كند. اين بحث در كتب راهنماى حقيقت و فرهنگ عقائد و مذاهب اسلامى از ايشان نيز آمده است.

کتاب «خدا و جهان و انسان از دیدگاه علی بن ابی طالب (ع) و نهج البلاغه» است. در مقدمه کتاب آمده است: کتاب نهج البلاغه که محتوی سخنان امیر المومنین (ع) و نامه ها و کلمات قصار آن بزرگوار است، بوسیله سید شریف رضی جمع آوری شده است. واقعیات و حقایق بسیار با اهمیتی را درباره سه موضوع (خدا و جهان و انسان) مطرح کرده است. توصیف و استدلال هائی که درباره سه موضوع مزبور در نهج البلاغه صورت گرفته است، عقل سلیم و وجدان و فطرت پاک، مجموعا دست بکار شده، مطالعه و بررسی کننده را با طرقی بالاتر و محکم تر از راه های منطقی معمولی با حقایق و واقعیات مربوط به سه موضوع مزبور در تماس می گذارد. در کتاب حاضر به مباحث: سخنان نهج البلاغه درباره خدا، رابطه علی (ع) با جهان هستی، رابطه امیرالمؤمنین با انسان ها پرداخته شده است.

کتاب حاضر که با عنوان «تفسیری بر احتجاج امام رضا (ع) با عمران صابی» است، توسط یکی از علمای معاصر به نام محمد تقی جعفری تبریزی نگاشته شده است. مولف در کتاب خود چنین می نویسد: در این احتجاج مشهور که مورد تحقیق و تفسیر عده ای از دانشمندان اسلامی قرار گرفته است، امام (ع) مقداری از با اهمیت ترین اصول الهیات را در پاسخ به سؤالات عمران صابی بیان فرموده اند که پیچیده ترین و غامض ترین مسائل الهیات را به حد لازم و کافی حل و فصل فرموده اند. در این کتاب مباحث به صورت پرسش عمران و پاسخ امام رضا (ع) در موضوعاتی مانند: شناخت پروردگار، علم پروردگار به معلوم خود، حلول و اتحاد، صفات و اسما، تقدیر و مقدر، ابداع، بی نیازی پروردگار و دیگر مباحث معرفتی مطرح شده است.

یکی از بحث برانگیز ترین و جنجال خیز ترین مباحث فکری بشر بحث جبر و اختیار انسان در افعالش می باشد. از زمانی که اندیشه بشر پیرامون جهان و نیز ماهیت خود شروع شد بحث جبر و اختیار یکی از ذهن مشغولی ها و دغدغه های عمده و اصلی او گردید. مبحث جبر در مکاتب فکری گوناگون و با مضاف الیه های مختلف مطرح شده است که به همین دلیل پاسخ هائی گوناگون به خود دیده است مانند جبر تاریخی، جبر فلسفی، جبر کلامی و... کتاب حاضر به بررسی مکاتب جبر و اختیار از دیدگاه قرآن و اصول فلسفی بحث های آیت الله جعفر سبحانی می پردازد.

کتاب «الارادة الالهیة التکوینیة و التشریعیة» تاليف آيت الله جعفر سبحانی تبريزي، پیرامون موضوع اراده تکوینی و تشریعی نگارش یافته است. مولف در آغاز کتاب خود صفات را تقسیم کرده و آنها را مورد بررسی قرار می دهد تا بتواند جایگاه صفت اراده را به درستی تبیین نماید. وی در ادامه به موضوعات دیگری مانند: حقیقت اراده انسانی، اراده الهی از صفات ذات، اراده الهی از صفات فعل، بحث از اراده الهی پرداخته و در انتها نیز موضوع اراده الهی تکوینی و تشریعی را مطرح کرده است. همچنین مولف نظرات فرقه های اسلامی را در موضوع اراده الهی مورد توجه قرار داده است.

«الاختلاف فى اللفظ و الرد على الجهمية المشبهة» اثر ابو محمد كاتب دينورى معروف به ابن قتيبه است كه به زبان عربى، پيرامون كلام سلفيه نوشته شده است. كتاب حاضر رساله‌ اى است مختصر كه در 20 بخش تنظيم گشته است. موضوع‌ هايى كه در اين كتاب مورد بحث قرار گرفته، به طور كلى اين هاست: قدر، تشبيه، خلق قرآن، رؤيت خداوند، عرش الهى و بررسى احاديث مختلف در اين باب. انبوهى از اطلاعات موجود در تأويل مختلف الحديث و حتى بسيارى از عبارات آن عيناً در اين كتاب تكرار شده است. مطلب ديگرى كه در اين كتاب مورد بحث است، انحراف متوكل از على (ع) و متمايل شدن او به منحرفين از حضرت مى‌ باشد. همچنين از لوازم قول به جسم داشتن خداوند بحث مى‌ كند.

«الاسماء الثلاثۀ الإله، الرب، العبادة» عنوان کتابچه اى است که به زبان عربى توسط آیت االله جعفر سبحانى به رشته تحریر در آمده است. این کتاب شرح سه کلمه فوق مى باشد که معانى آنها را در کتاب و سنت مورد دقت قرار داده است. نویسنده در مقدمه، سه کلمه: اله، رب عبادت را از مهم ترین تعالیم قرآن کریم مى شمارد. وى شایسته مى داند که مسلمان باهوش به معناى آن اطلاع یافته و پرده هاى ابهام را از معناى این کلمات کنار بزند؛ لذا در این رساله به مطالعه این کلمات در قرآن کریم، سنت نبوى و کلمات علماى ابرار اقدام مى کند.

کتاب «تصحیح الاعتقاد» در رابطه با مسائل اعتقادی و توسط شیخ مفید نگارش یافته است. کتاب حاضر شرحی بر «الاعتقادات» شیخ صدوق می باشد. مولف در ابتدای کتاب خود مباحثی را در باب صفات خداوند و افعال بندگان مطرح کرده و در ادامه موضوعات گوناگون اعتقادی مانند: جبر و تفویض، اراده و مشیت، قضا و قدر، بدا، وحی، عصمت، غلو، تقیه و دیگر موضوعات عقیدتی را مورد بررسی قرار می دهد.

اين كتاب پژوهشی گسترده درباره نسبت جبر و اختیار و لوازم و مباحث پیرامونی آن است. بحث‏ها كاملاً فلسفی و با نگاه حكمت متعالیه و مستند به سیستم ملاصدرایی و عرفانی طرح شده و با این رویكرد نویسنده به طرح و استدلال در اثبات نظریه امر بین ‏الامرین پرداخته است. اشاعره و معتزله در فهم رابطه اراده الهی و عمل انسان یا به جبر رسیده ‏اند یا تفویض. نویسنده نظریه امر بین ‏الامرین را كه مستند به روایات زیادی است و مبنای نگرش شیعه است با فلسفه ملاصدرا و حكمت تأله آشتی می‏دهد و به مدد مفاهیم مختلفی مانند تشكیك وجودی، مراتب اراده، قدرت، تكلیف، خلق، عقل، وحدت وجود و علم الهی ابعاد این مسئله را می‏شكافد و تبیین می‏ نماید. آنچه این اثر را از دیگر آثار مشابه متمایز می كند غیر از گستردگی مباحث پیچیدگی و ظرافت استدلال‏هاست.