جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مصطفی ملکیان در این درس‌گفتارها به فلسفه تاریخ در هر دو معنای آن می‌پردازند. یازده جلسه اول به فلسفه علم تاریخ (فلسفه نقدی تاریخ) اختصاص دارد که ایشان به اعتبار گزاره‌های جزیی مطرح در رشته تاریخ می‌پردازند و مباحثی چون علم بودن تاریخ، علّیت در تاریخ، عینیت در تاریخ و… را مطرح می‌کنند. در هفت جلسه پایانی به (فلسفه نظری تاریخ) به معنی قوانین حاکم بر حوادث گذشته و بیان گزاره‌های کلی درباره حوادث گذشته می‌پردازند که طی آن فلسفه تاریخ هگل (جلسه دوازدهم)، فلسفه تاریخ کارل مارکس (حلسه سیزدهم)، فلسفه تاریخ آرنولد توین‌بی (جلسه چهاردهم و پانزدهم)، فلسفه تاریخِ ویکو، کُندرسه و آگوست کنت (جلسه شانزدهم؛ که نیمه‌تمام است) و فلسفه تاریخ اسوالد اشپنگلر و کانت (جلسه هفدهم و هجدهم) مطرح و نقد و ارزیابی می‌شود. این درس‌گفتارها بنا به قرینه‌هایی که در طی محتوای جلسات به آن اشاره شده است، به صورت هفتگی و در کلاس تاریخ طلاب موسسه در راه حق ارایه شده و تاریخ شروع آن مهرماه ۱۳۷۲ است.

درسگفتار فلسفه هنر از بابک احمدی در ۱۱ جلسه ی ۳ ساعته برگزار شده است. این مجموعه درسگفتار که به صورت صوت در اختیار کاربران صدانت قرار داده شده است، حول مباحث کتاب “حقیقت و زیبایی” می باشد. . اندکی توضیح پیرامون کتاب حقیقت و زیبایی: کتاب «حقیقت و زیبایی؛ درس‌های فلسفه هنر» در ۱۳ فصل و ۲۶ درس با روشی جدید مهم‌ترین مسایل زیبایی شناسی و فلسفه هنر را به مخاطبان آموزش می‌دهد. فصل نخست به بیان روش‌کاری و شرح مقولات و مفاهیم مورد بحث در این کتاب اختصاص دارد. در فصل دوم با عنوان «دشواری‌های تعریف زیبایی» زیبایی و مفاهیم وابسته به آن در رساله‌های افلاطون، ارسطو و در ادامه فلوطین، ادموند برک و کانت، توضیح و شرح شده‌است. احمدی در فصل سوم با عنوان «هنر و روح دوران» به فلسفه هنر و فلسفه تاریخ هنر از دیدگاه هگل پرداخته‌است. فصل چهارم «از نگاه هنرمند» نام دارد و در آن مقام هنرمند از دیدگاه رمانتیک‌های آلمانی، شلینگ، شوپنهاور و نیچه، بررسی شده‌است. نویسنده در فصل پنجم با عنوان «زمینه اجتماعی اثر هنر» به بیان دیدگاه‌های مارکس، انگلس، گئورگ لوکاچ و آنتونیو گرامشی درباره زمینه‌های اجتماعی هنر پرداخته‌است. «هنر و مدرنیته» نیز عنوان فصل ششم کتاب است و در آن مدرنیسم از منظر تئودور آدورنو، نقد این اندیشمند از زیبایی شناسی و دیدگاه‌های زیبایی‌شناختی والتر بنیامین و برتولت برشت، بررسی و تحلیل شده‌است. احمدی در فصل هفتم کتاب با عنوان «از بیانگری تا شکل» با توضیح مفهوم «بیانگری در هنر» به بیان نظریات «بندتو کروچه» و «رابین جرج کالینگوود» در این‌باره پرداخته و در ادامه به بیان «نماد و بیانگری» از دیدگاه ارنست کاسیرر و همچنین دیدگاه‌های زیبایی‌شناختی ویتگنشتاین پرداخته است. در فصل هشتم کتاب با عنوان «ساختار اثر هنری» دیدگاه‌های فرمالیست‌های روس و ساختارگرایان درباره هنر و نقد هنری و ادبی بررسی شده و در فصل نهم نیز با نام «ناخودآگاهی و هنر» دیدگاه‌های فروید و یونگ و همچنین زیبایی‌شناسی از منظر سوررئالیست‌ها تشریح شده‌است. «تاویل و دریافت مخاطب» عنوان فصل دهم کتاب است که در آن ضمن بحث‌هایی پیرامون میزان اثرپذیری مخاطب، ریشه‌های «زیبایی شناسی دریافت» و دیدگاه‌های یاس و آیزر و همچنین تاویل از منظر گادامر و پل ریکور، برای مخاطب باز شده‌است. فصل یازدهم کتاب به بحث و بررسی پیرامون شیوه‌های برخورد با اثر هنری و دیدگاه‌های مارشال مک‌لوهان و ژان بودریار در این حوزه اختصاص دارد. «معمای معنا» نیز عنوان فصل دوازدهم کتاب است و در آن نسبت حقیقت و هنر از منظر ژاک دریدا و مفهوم «متافیزیک حضور» این اندیشمند تحلیل شده‌است. و در نهایت فصل آخر کتاب نیز با عنوان «راز اثر هنری» دیدگاه‌های مارتین هیدگر، فیلسوف شهیر آلمانی تحلیل و شرح شده‌است. بحث هیدگر از گوهر شعر و نظرش درباره شعر هولدرلین، شاعر آلمانی نیز دیگر مبحث این فصل است. گفتی است بیست و پنجمین انتشار «حقیقت و زیبایی؛ درس‌های فلسفه هنر» تالیف بابک احمدی با شمارگان یک هزار نسخه، ۶۰۸ صفحه و قیمت ۲۹ هزار و پانصد تومان از سوی نشر مرکز روانه کتابفروشی‌ها شد.

درسگفتارهای ماکیاول که استاد سیدجواد طباطبایی در اواخر دهه ۱۳۸۰ خورشیدی به تدریس آن پرداخته اند یکی از مهم ترین درس گفتارهایی است که علاوه بر به چالش کشاندن بسیاری از ناراستی های سیاست و فرهنگ علوم سیاسی کشور در بردارنده مطالعه و بررسی تطبیقی آرای این عالم علم سیاست(ماکیاول) است. از آن جایی که اندیشه ها و افکار استاد فرزانه به ویژه اندیشه ایرانشهری که در بخش نخست به تبیین آن می پردازند، متعلق به تمام جهان ایرانی بوده و در انحصار شرکت،گروه و دسته خاصی نیست، جهت استفاده تمام فارسی زبانان،ایرانی تباران و علاقه مندان در سراسر جهان فایل های شنیداری این نشست آن در اختیار عموم قرار می گیرد. صدانت

فلسفه ی زبان از جریان های مهم فلسفه ی تحلیلی است که قایل به تبیین گری محتوای فلسفی توسط کنش زبانی است، و در پژوهش فلسفی به استعمالات واژگان ملازم با مفاهیم فلسفی توجه ویژه ای دارد. مسأله صدق، حکایت، معنا، ضرورت و مسائل دیگری از این دست، موضوع مطالعه فلسفه زبان هستند. سلسله جلسات پیش رو، درس های دکتر مرتضی صداقت زاده آهنگری در دانشگاه صنعتی امیرکبیر در سال ۱۳۹۲-۱۳۹۳ می باشد که بر محور کتاب مایکل موریس ارایه شده است.

عصرگاه جمعه ۲۱ خردادماه نشست فلسفه‌ی تاریخ: «فاشیسم‌پژوهی در زمانه‌ی ما» در کتابخانه‌ی ملی ایران برگزار شد. این نشست را موسسه‌ی فرهنگی خورشید راگا و موسسه‌ی سیاووشان با همکاری کتابخانه‌ی ملی برگزار کردند. این نشست یکی از برنامه‌هایی بود که خورشید و سیاووشان با موضوع فلسفه‌ی تاریخ و جدل‌های مهم میان مورخان برگزار خواهند کرد. با وجود آن که موضوع نشست بسیار تخصصی بود و مخاطبانی خاص داشت، شمار زیادی از صاحبنظران و پژوهشگران درباره‌ی جامعه‌شناسی و تاریخ فاشیسم در نشست حضور داشتند و در نیمه‌ی دوم برنامه به بحث و تبادل نظر درباره‌ی نظریه‌ها و آرای موجود در این زمینه پرداختند. سخنران اصلی این برنامه دکتر مهدی تدینی بود که به طور مشروح درباره‌ی چارچوبهای نظری فاشیسم‌پژوهی، فلسفه‌ی تاریخ و روش‌شناسی ارنست نولته و آثار مهم او در این زمینه سخن گفت و گزارشی از ماجرای جدل مورخان را که میان هابرماس و نولته در گرفته بود، ارائه کرد. جدل مورخان کشمکشی نظری میان مورخان آلمانی بود که بیش از بیست سال به درازا کشید و بیش از هزار مقاله و دهها کتاب در جریان آن نوشته شد. دکتر تدینی شاگرد ارنست نولته هستند و طی سالهای گذشته مجموعه‌ای از کتابهای تخصصی درباره‌ی فاشیسم‌پژوهی و به ویژه آثار نولته را به پارسی ترجمه کرده‌اند. سخنران دوم این نشست دکتر شروین وکیلی بود که بحث خود را از جدل مورخان آغاز کرد و به پرسش از مفهوم عینیت در تاریخ پرداخت. او از سویی به نقدهای چپ‌گرایان و نئومارکسیستهایی پرداخت که تاریخ و اصولا علم را امری برساخته و فاقد ارزش علمی می‌دانند و تنها ارزش عملیاتی آن را در نظر می‌گیرند. در سوی دیگر آرای هواداران مکتب روایت‌گرایی (Narrativism) را نقل کرد که به خاطر بافت روایی شبه‌ادبی و سیطره‌ی استعاره در متون تاریخی آنها را از دایره‌ی علم بیرون می‌دانند. دکتر وکیلی از یکسو بر سویه‌های استعاری و قدرت‌مدار دانشهای تجربی تاکید کرد و از سوی دیگر از عینیت تاریخی دفاع کرد و روش‌شناسی‌ای سیستمی را برجسته ساخت که گزاره‌های تاریخی را رسیدگی‌پذیر می‌سازد و امکان داوری درباره‌ی صحت‌شان را فراهم می‌آورد. پس از آن دکتر مرتضی مردیها سخنانی درباره‌ی نقد رویکرد چپ‌گرایانه به تاریخ‌نگاری بیان کردند. ایشان نگاه ابزاری به تاریخ و علم را که از اولویت دادن به پراکسیس مارکسیستی ناشی می‌شود را زیربنای گفتمانی دانستند که سیاست‌زده و علم‌گریز و فریبکارانه است، و نمونه‌هایی از پژوهشهایی را برشمردند که بی‌پایه بودن علمی گفتمانهایی درباره‌ی تاریخ بومیان استرالیا یا نظریه‌های فمینیستی را به دست می‌دهد. نقطه‌ای که هر سه سخنران درباره‌اش توافق داشتند و موضعی که هرسه از آن دفاع می‌کردند، تاکید بر عینیت داده‌های تاریخی بود، و پافشاری بر این که در تاریخ هم مثل همه‌ی دانشهای دیگر امکان ارزیابی گزاره‌ها و داوری درباره‌ی صحتشان وجود دارد و از این رو برخورد ابزاری و سیاست‌بازانه با آن نادرست و فریبکارانه است. نشست با پرسش و پاسخ تا ساعت ۱۹:۳۰ ادامه یافت و حاضران آرای خود را درباره‌ی نولته و فاشیسم‌پژوهی و دستگاههای فلسفی حاکم بر این شاخه از پژوهشهای تاریخی ابراز کردند.

دانش فلسفه علم، معرفتی درجه دوم است که به پژوهش عقلی در باب روش و ساختار علم می پردازد. در دوران جدید، توجه به فلسفه علم، هم به خاطر پیشرفت علوم، و هم نقش بی بدیل علوم تجربی در میانه ی معرفت های بشری، افزایش یافته است. امروزه درس فلسفه علم از واحدهای الزامی یا اختیاری بسیاری دانشگاه ها در زمینه های دانشی مختلف است. سلسله جلسات پیش روی، درس های دکتر مهدی نسرین در دانشگاه صنعتی شریف در سال ۱۳۸۳ می باشد. این درس ها برای آشنایی مقدماتی با مباحث فلسفه علم ارایه شده است.

یکی از مهمترین مفاهیمی که در نظریه پدیدارشناسی و اگزیستانسیالیسم مورد توجه قرار گرفته، این است که تاکید اصلی این فلسفه ها بر «انسان» قرار دارد. اصولا این نوع فلسفه ها از برهان های وجودی خود انسان شروع می شوند. حال اینکه بگوییم تاکید این نظریه ها بر روی آدمی است به این معنی نیست که اینها اومانیستی هستند. بلکه به این معنا هستند که در این نظریه تصور بر آن است که کلید فهم عالم در دست آدمی است و به همین دلیل نخستین پرسش فلسفی که یک متفکر باید از خود بپرسد این است که آدمی چیست؟ اگر بخواهیم به این پرسش پاسخ دهیم باید در مقام انسان همچون یک شخص تمام بیندیشیم. در علم ما معمولا تبدیل به یک ناظر بی گوشت و خون و بی دیدگاه و بی ارزشی که فقط در پی دستیابی به علم هستیم، می شویم و همین موضوع مستلزم این است که اراده و عواطف خود را به هیچ عنوان در پژوهش هایمان دخالت ندهیم. اصولا علم به معنای انکار عواطف و به معنای انکار اراده انسانی است. آن چیزی که مبنای پژوهش های علمی و فلسفی ما است، عقلانیت یا رویکرد پوزیتیویستی و یا تجربی است. اما در رویکردهای پدیدار شناسی و یا اگزیستانسیالیستی می گوییم، اندیشیدن توسط انسانی که یک موجود تمام است، رخ می دهد. فوئر باخ توصیه می کرد که فیلسوفان بجای اینکه به مثابه فیلسوف بیندیشند باید به مثابه آدمی بیندیشند، یعنی شهودی، غریزی وعاطفی؛ نه صرفا عقلانی. یک زمانی پاسکال می گفت که قلب ادله ای دارد که عقل از آن بی خبر است. این دعوای قلب و عقل در عرفان هم زیاد است. پس انسانی که به مثابه یک شخص تمام می اندیشد، در واقع به مثابه یک عامل اندیشه می کند، نه به مثابه یک ناظر صرف بی طرف. در بحث آرنت خواهم گفت که عمل چقدر در پیوند با عاملیت ما است. به همین دلیل اگر شما به عنوان عامل بیندیشید و صرفا با عقل نیندیشید بلکه شهودی و غریزی و حسی و عاطفی اندیشه کنید، به خوبی می توانید در باب مسائل انسان بیندیشید. آن موقع است که این سوال کلیدی در مقابل شما مطرح می شود که، اصولا در چه شرایطی انسان به صورت مساله ای برای خود درآمده است. اگر انسان تبدیل به مساله شود، طبعا تحقیقات ما از تجربیات وجودی انسان شروع می شود. این است که می بینیم آرنت از وضع بشر حرف می زند. مارسل از جهان در هم شکسته حرف می زند. لویناس از حضور دیگری حرف می زند. سارتر از وجود حرف می زد. هایدگر از هستی حرف می زند. پس اصولا آغازگاه این نوع فلسفه و اندیشه و جامعه شناسی، مساله گون شدن خود انسان است. مدرنیته یعنی از بین رفتن جهان اگر در این نظریه ها، مدرنیته به معنای بستر زندگی مدرن، مساله اصلی بوده به این دلیل است که پیامدهای مدرنیته برای وجود انسان مهم است. اولین تعریف هانا آرنت در باب مدرنیته این است: «دریافت من از مدرنیته یعنی از دست رفتن جهان.» جهان به معنی همان جهانیت انسانی. در عمل است که جهان سازی و روایت و کنش سیاسی ممکن می شود. آرنت دقیقا می گوید که مدرنیته یعنی از دست رفتن جهان. حال چرا؟ چون مدرنیته دقیقا سیاست را منتفی کرده است. عمل را منتفی کرده است. روایت گری را منتفی کرده است. نکته دیگری که در این نوع اندیشه ها مورد توجه واقع می شود این است که این نوع تفکر و اندیشه نوعی از سیر و سلوک است. فعالیت فکری در این نوع بینش نسبت به جامعه، یک سیر و سلوک است. اندیشه یک فرآیند ساخته و پرداخته نیست. این است که می گوییم اگر سیر و سلوک است، صرف ژانرهای علمی قادر به ثبت این نوع کنش علمی نیست. به همین دلیل هم است که فلسفه پدیدار شناختی یا فلسفه وجودی و اگزیستانسیالیستی، در پیوند جدی با رمان و نمایشنامه و یادداشت و مقاله و گزارش نویسی و قطعه نویسی و خاطره نویسی است و باید بفهمید که مبنای این تحقیقات فکری چیست و چرا ما به سمت تحلیل این نوع داده ها می رویم؟ چون قرار نیست علم به عنوان یک محصول فراورده بیرونی کشف شود. این نوع فرایندها یک نوع سیر و سلوک است که به همین دلیل تجلی آن در جاهای مختلف ممکن است و ما به آن می گوییم «اجتماعات یاد و خاطره»، یعنی جایی که انسان در آن ثبت شده است نه فقط جهان و طبیعت. جایی که انسان در آن ثبت شده کجاست؟ در ادبیات است و در نمایشنامه و شعر و یادداشت و … اینها چون جای ثبت انسان هستند بنابراین داده های کیفی و متن ادبیات از این منظر مهم هستند. چیزی که در این علوم مهم است اجتماعات «یاد» است. اهمیت کنش سیاسی هم بخاطر آن است که باعث می شود ما بتوانیم خودمان را ماندگار کنیم. بنابراین انسان در زحمت و کار ماندگار نمی شود. انسان در روایتگری و عمل سیاسی است که ماندگار می شود. اما برخی پدیدها برای ثبت انسانها خیلی بی واسطه تر تجربه شده است. نه فقط در قالب خاطره و یاد و داستان و رمان بلکه در اینجا مفهوم تجربه زیسته مهم است. تجربه زیسته در کنار زبان و روایت یکی دیگر از جاهایی است که ثبت انسان در آن اتفاق افتاده است. توسط انسانهایی که دقیقا آن پدیده را تجربه کرده اند. اگر بگوییم شیوه شناخت پدیده اجتماعی چیست؟ مبتنی بر منطق ریاضی، می گوییم که عدد است. مبتنی بر منطق زبان نیز این پدیده تبدیل به کتاب و متن می شود. اما ما منطق دیگری هم داریم که منطق زندگی است. در این منطق پدیده اجتماعی تبدیل به تجربه زیسته می شود. مثل طلاق که فرزندان طلاق، همسران طلاق و زنان بیوه، آن را تجربه کرده اند. پس در اینجا فهم تجربه زیسته به سوال تبدیل می شود. سوالمان هم این است که آدمهایی که این پدیده را تجربه کردند چگونه در ذهن و ادراک شان آن را پدید آورده اند. پس در اینجا سه سطح واقعیت اجتماعی وجود دارد. این واقعیات یا عدد است یا قصه و روایت و یا تجربه زیسته. ما یا توصیف می کنیم (چه هست) و یا تبیین می کنیم (چرا چنین است.) ترکیب آن سه منطق با این دو نوع سوال می شود شش نوع تحقیق .یا سوال توصیفی داریم و می گوییم نرخ طلاق چقدر است یا می گوییم روایت سیاستمداران از طلاق چیست، یا می گوییم تجربه زیسته بیوه ها از طلاق چیست و یا سوال تبیینی داریم و می گوییم چرا این اتفاق افتاده است؟ یک زمانی می گوییم چرا چنین روایتی از طلاق نزد سیاسیون است؟ و آخر از همه اینکه می گوییم چرا این آدمها این تجربه را دارند. چه چیزی در این جامعه به لحاظ فرهنگی و ذهنی و اجتماعی وجود دارد که این نوع تجربه را ممکن کرده است. رابطه من و جهان تحقیقات پدیدار شناختی را دقیقا از انسان آغاز می کنند. آدمی هم در این ماجرا، روایت گو است. پس در این نوع تحقیقات زندگی اجتماعی را یک محصول و فرآورده بیرونی که وجود دارد، نمی بینیم. رابطه ما با زندگی اجتماعی رابطه من و آن نیست بلکه رابطه من و تو است. در علوم پوزیتیویستی رابطه من با جهان رابطه من و آن به معنی اشیا است. اما در اگزیستانسیالیستم رابطه من و جهان رابطه من و تو است. در واقع زندگی انسانی از جنس حضور و گفت و گو است. من در محضر جهان و جامعه هستم و جهان و جامعه هم در محضر من. ما دایم در حال گفت و گو با جامعه و جهانیم. در این نوع تحقیقات طبعا ارزش های انسانی ما دخیل است. ما انسانهای بی طرف نیستیم. ما انسانهای دارای ارزش و دیدگاه و دانش هستیم. برای همین است که ما با اراده و شعور و احساس خود تحقیق می کنیم. نه اینکه فقط پای عقل را به میان بیاوریم. اینجا پر از ارزش و گفت و گو است. پر از مبادله کردن های دنیاهای انسانی با یکدیگر است.