جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر با توجه به نام آن دربردارنده مطالب و عقائدی است که بگوید عقائد اشاعره همان عقائد سلف صالح اصحاب الرسول می باشد و در این میان عقائدی را مطرح می کند و یا توجیه می کند که به عقائد سلف نزدیکتر باشد.

شرح جمل العلم و العمل، نوشته علم‌الهدى سيد مرتضى (م 436ق)، شرحى بر بخش «اعتقادات» كتاب خودش «جمل العلم و العمل» است. سيد كتابش را در پاسخ به درخواست يكى از شاگردانش شرح كرده و او نوشته است . يعقوب جعفرى مراغى كتاب را تصحيح نموده و بر آن پاورقى زده است. لازم به توضيح است كه در كتاب دائرةالمعارف تشيع درباره «جمل العلم و العمل» چنين مى‌خوانيم: «وى اين كتاب را به خواهش يكى از ياران و شاگردان خود نوشته». اين در حالى است كه «جمل العلم و العمل» به توصيه شيخ مفيد استاد سيد مرتضى نوشته شده است. سپس يكى از شاگردان سيد مرتضى شرح اين اثر را درخواست مى‌كند و لذا توضيح مذكور درباره «شرح جمل العلم و العمل» صحيح است. «جمل العلم و العمل» مشتمل بر بخش فقه نيز است كه ابن براج، يكى ديگر از شاگردان شريف مرتضى، نيز بخش احكام فقهى كتاب را شرح كرده كه آن نيز با همين عنوان «شرح جمل العلم و العمل» به همت كاظم مديرشانه‌چى در اسفند 1352 در مشهد به چاپ رسيده است. جمل به معناى ريسمان كلفت و طناب ستبر كشتى است و بنابراين، عنوان كتاب به معناى ريسمان سخت و ستبر علم و عمل است. كتاب «جمل العلم و العمل» يكى از مهم‌ترين آثارى است كه سيد مرتضى در علم كلام و فقه نوشته است. اين اثر بااينكه از حجم كمى برخوردار است، اما علما از زمان سيد مرتضى تا زمان ما آن را پذيرفته‌اند. قاضى عبدالجبار امام معتزله درباره اين اثر چنين گفته است: اگر سيد مرتضى تنها اين اثر مختصر را داشت بر تمام مصنفين برترى داشت.

.

الحاشية على شروح الإشارات، حاشيه مرحوم آقا حسين خوانسارى بر كتاب اشارات ابن سينا و برخى از شروح و حواشى آن (شرح الإشارات خواجه نصيرالدين طوسى، شرح الشرح (معروف به المحاكمات) قطب‌الدين رازى، حاشية شرح الشرح (حاشية المحاكمات) ميرزا جان حبيب‌الله باغنوى شيرازى)، به زبان عربى است. در ذيل كتاب، حاشيه فرزند مؤلف، آقا جمال خوانسارى بر حاشيه پدرش ذكر شده است. كتاب توسط احمد عابدى مورد تحقيق قرار گرفته است. در مقدمه تحقيقى وى مطالبى درباره كتاب ذكر شده كه برخى از آنها عبارتند از: محقق خوانسارى اگرچه متأخر از صدرالمتألهين است، اما متأثر از مباحث حكمت متعاليه نيست و در اين كتاب از شيوه مشائين پيروى كرده است و فراوان از شيوه اشراقيون احتراز كرده است؛ البته وى اگرچه موافق مشايين است، اما در مسئله اثبات هيولى با آنها مخالف است. وى در اين حاشيه فراوان بر مسئله تشكيك اعتراض كرده و مدعى تشكيك را به عجز از فهم معناى كلامش نسبت داده و اين بحث از نيكوترين مباحثى است كه در اين كتاب يافت مى‌شود. بيشتر حكما قائل به عدم وجود غايت براى خداوند در افعالش هستند؛ چراكه غنى بالذات نزد آنها كسى است كه افعالش نه براى غرض و نه براى عوض است؛ اما محقق خوانسارى معتقد است كه اين عقيده مخالف شريعت اسلامى است و مباحث طولانى در اثبات غايت براى افعال خداوند متعال دارد. در بيشتر موارد اختلاف بين محقق طوسى و فخرالدين رازى، حق را به رازى مى‌دهد نه محقق طوسى. فراوان به كلمات محقق ميرزا جان باغنوى شيرازى اهتمام شده است، بلكه بيشتر اين كتاب تعليقه بر حاشيه باغنوى است؛ بلكه در بيشتر مباحث كتاب، سطر به سطر از كلمات باغنوى غفلت نشده است. شيوه محقق خوانسارى در اين كتاب جز در موارد نادر، بر عدم نقل اقوال حكماست. فرزند مؤلف، آقا جمال‌الدين خوانسارى (متوفى 1125ق) تعليقاتى بر حاشيه والدش دارد كه محقق هر مقدار از آن را كه در نسخه‌هاى مختلف خطى يافته نقل كرده است. غريب آن است كه اين حواشى در «رياض العلماء» و همچنين در «دائرةالمعارف بزرگ اسلامى» ذكر نشده است. اين حواشى اگرچه نسبت به كتاب پدرش كمتر است، اما دلالت بر آن دارد كه دقت آقا جمال و تبحرش در حكمت بيشتر از پدرش بوده است. محقق همچنين در مقدمه‌اش، نسخ خطى مورد استفاده را معرفى كرده است. شيوه تحقيقى وى بدين ترتيب است كه پس از ارزش‌گذارى نسخه‌ها به شناخت صحيح‌ترين آنها اقدام كرده است. پس از مقابله برخى از نسخه‌ها با بعضى ديگر آنچه را كه در متن صحيح است تثبيت كرده و از نقل اختلافات نسخه‌ها در تعليقات كتاب خوددارى نموده است. وى معتقد است ذكر اختلافات نسخه‌ها جز جمع تعدادى نسخه در نسخه واحد كه موجب تشويش خواننده مى‌شود فايده ديگرى ندارد. در بسيارى موارد نيز نسخه‌هاى كتاب مختلفند كه موجب تغيير در معنا مى‌شود. از آنجا كه محقق خوانسارى، عبارتى را از كتب مزبور (اشارات و شروح آن) بدون ذكر هيچ‌گونه عنوانى براى بازشناسى، نقل كرده و بر آن حاشيه زده، محقق كتاب كلمات چهارگانه ذيل را به متن اضافه كرده است: - «قال الشيخ» كه منظور كلام ابن سيناست؛ - «قال الشارح» كه منظور كلام خواجه نصيرالدين طوسى است؛ - «قال المحاكم» كه منظور قطب‌الدين رازى است؛ - «قال المحشي» كه منظور ميرزا جان باغنوى است. وى به آنچه محقق خوانسارى نقل كرده، اكتفا نكرده، بلكه غالباً جمله‌اى كامل يا سطرى از كتاب مورد نظر را ذكر نموده، به‌گونه‌اى كه امر بر خواننده مشتبه نشود. همچنين وى مصادر تمامى تعليقات را از اين چهار كتاب ذكر كرده است تا مراجعه‌كننده به‌راحتى به آن مراجعه كند. سپس عناوين نمطها و فصول را اضافه كرده تا استفاده از آن راحت باشد؛ چراكه مؤلف ننوشته كه اين كلام از كدام فصل يا نمط است و با اين افزوده محقق (كه وى آن را بين كروشه قرار داده)، مراجعه‌كننده به‌آسانى به مقصود خويش نايل مى‌گردد. در ابتداى جلد اول، فهرست مختصر مطالب و در انتهاى هر دو جلد فهرست مفصل مطالب ذكر شده است.

الحكمة المتعالية شرح المنظومة (تحفة الحكيم) للعلامة الكمباني، شرح کتاب فلسفی منظوم «تحفة الحكيم» علامه سید محمدحسین غروی، معروف به کمپانی است که سید کاظم مصطفوی آن را نوشته است. متن کتاب «تحفة الحكيم» آیت‎الله غروی اصفهانی به‎صورت ارجوزه (مثنوی در بحر رجز)، سروده شده و شارح آن را به‎صورت نثر به زبان عربی شرح کرده است. علامه مصطفوی، مباحث را تبویب کرده و در برای توضیح هر مورد، ابتدا بیت یا ابیات مورد نظر را ذکر کرده و سپس شرح و توضیح آن را با عبارت «المعنی» آغاز کرده است. سعی شارح این بوده که عبارات مشکل و مطالب دشوار را ساده کند که ظاهرا در این امر موفق بوده است. کتاب، دارای دو مقدمه است که مقدمه اول را خود شارح و مقدمه دوم را محمدرضا مظفر بر این اثر نوشته‎اند. نگارش مقدمه دوم بر کتاب، به درخواست مرحوم کمپانی بوده است. علامه مظفر «تحفة الحكيم» را با عبارات فراوانی می‎ستاید و نویسنده آن را از فیلسوفانی می‎داند که باید دورانی بگذرد تا مانند او بیاید. از نظر محمدرضا مظفر، «تحفة الحكيم» کتابی است دارای برتری‎هایی بر منظومه حاجی سبزواری. علامه مظفر سفارش می‎کند (همان طور که چاپ این کتاب را آغازی دانسته برای اینکه در معرض نوشتن شرحی بر آن به دست اساتید قرار گیرد) که کسی بیاید و بر این کتاب شرحی بنویسد. او متذکر می‎شود که میرزا مهدی آشتیانی (متوفی 1372) تا مبحث وجود ذهنی این کتاب را شرح کرد، اما اجل مهلتش نداد که آن را تکمیل کند. ظاهرا اقدام سید کاظم مصطفوی بر نوشتن شرح بر این کتاب، در راستای عمل به سفارش مرحوم مظفر باشد؛ چراکه شرح میرزا مهدی آشتیانی بر این اثر نیمه‎کاره ماند. علامه مصطفوی شرحش را «الحكمة المتعالية» نام نهاده است. او هم مانند مظفر پس از ستایش کتاب مرحوم غروی اصفهانی، آن را سزاوار این می‎داند که به‎عنوان متن درسی در حوزه‎های علمیه تدریس شود. وی درباره شرحی که بر «تحفة الحكيم» نوشته این‎گونه توضیح می‎دهد: «و أحمد اللّه الذي هداني سبيل التحقيق حول الأرجوزة خلال سنين متطاولة فما من كتاب فلسفي (الشفاء، الإشارات، التجريد، الشوارق، الأسفار، غرر الفرائد و غیره) إلّا و لاحظتها و ناقلت عنها بيانات سائدة في محاولة تبيين محتوی الأشعار حتی نالت حد الكراسة؛ فكانتا (المتون و الأرجوزة) فتقا فرتفتاهما [فرتقناهما] و تم الطبيق بين دفتي الحل و العقد ثم بينا معاني الأشعار بعبارات واضحة كدراسة تمنح كفاحا لمشكلة التفهيم و في نهاية المطاف أصبح العمل ككتاب جامع فأرجو أن يصبح ذلك الكتاب هدی للمتفلسفين و أسأل اللّه من فضله أن يجعله من الباقيات الصالحات» [خدا را می‎ستایم که در لابه‎لای سال‎های طولانی، مرا به راه تحقیق پیرامون این ارجوزه رهنمون شد؛ در نتیجه هیچ کتاب فلسفی (شفا و اشارات و تجرید و شوارق و اسفار و غرر الفرائد و غیره) نبود مگر اینکه آن را ملاحظه کرده و عباراتی ارزشمند از آن را در راستای تلاش برای تبیین محتوای اشعار، نقل کردم، تا آنجا که به حد یک کتابچه رسید. از آنجا که متون و ارجوزه از هم جدا بودند، آن دو را به هم پیوند دادیم و تطبیق بین دو جانب حل و عقد کامل شد. سپس معانی اشعار را همچون یک متن درسی و تحقیقی با عباراتی روشن که درک مطالب را آسان کند، توضیح دادیم و این امر در پایان کار به‎صورت کتابی جامع درآمد. امید است که این کتاب راهنمای فلسفه‎آموزان باشد و از فضل الهی خواستارم که آن را از باقیات صالحات قرار دهد]. فهرست مطالب کتاب در پایان آن ذکر شده است.

المجموعة الحديثية ، معروف به «مختصر بصائر الدرجات» تألیف ابومحمد حسن بن سلیمان حلی (زنده در 802ق)، از جمله آثار ارزشمند حدیثی است. «بصائر الدرجات» نوشته سعد بن عبدالله اشعری قمی (متوفی 299/ 301ق) است. در این اثر همچنین «رسالة الرجعة و الرد علی أهل البدعة» و «رسالة أحاديث الذر» نیز آمده است. تحقیق کتاب به قلم مشتاق صالح مظفر نوشته شده است. کتاب مشتمل بر مقدمه ناشر، مقدمه محقق و دو بخش است. در بخش اول در ضمن ابواب مختلفی فضائل اهل‎بیت(ع) از بصائر انتخاب شده است. در باب دوم نیز احادیث مختلفی از منابع مختلف گزینش شده و با ذکر عنوان و گاه بدون ذکر عنوان ارائه شده‎ است. پس از آن، دو رساله مذکور آمده است. احادیث این اثر از منابع شیعه مانند: «بصائر الدرجات» اشعری و صفار، کافی، کمال‎الدین، خصال، توحید، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، من لا‌يحضره الفقيه و مانند آن گردآوری شده است