جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در یکی از روزهای ماه مبارک رمضان سال ۳۸۵ ق، چهار سال پس از وفات شیخ صدوق، محمد بن حسن بن علی طوسی؛ متکلِّم، ‌فقیه، ‌مفسّر، محدّث بزرگ قرن پنجم هجری پا به عرصه گیتی نهاد. او ‌در طوس به دنیا آمد و در وطن خود، ‌علوم مقدّماتی را فراگرفت و در سال ۴۰۸ ق، ‌در بیست و سه سالگی به بغداد رفت. نام آن بزرگوار؛ محمد، کنیه‌اش ابوجعفر و دارای القاب زیادی مانند فقیه الشیعه، فقیه الامامیه و شیخ الشیعه است. همچنین از او با لقب عالم هم یاد کرده ‌اند. خاندان وى تا چند نسل همه از علما و فقها بوده ‌‏اند. نام پدر او حسن‌ بن علی طوسی از اهالی شهر طوس خراسان است، اما متأسفانه پس از جست وجوهای مفصل، نام مادر بزرگوار وی، در هیچ یک از منابع تاریخی و رجالی یافت نشد. همسر او؛ دختر شیخ مسعود بن ورام از زنان دانشمند زمان خود بود. شیخ طوسی، یک فرزند پسر و دو دختر داشت. پسر ایشان شیخ ابوعلی حسن بن محمد بن حسن معروف به مفید ثانی یا شیخ ابوعلی طوسی، از دانشمندان سرشناس و از چهره های درخشان و مورد اعتماد بود. دو دخترش نیز هر دو از دانشمندان فاضل عصر خود بوده و روایاتی را از پدر و برادر خود نقل کرده اند. او در زندگی پر برکت خود با رنج فراوان توانست به بزرگ ترین مقام و جایگاه علمی اجتماعی زمان خود برسد و از بزرگ ترین مفسران، فقها، متکلمان، و محدثان شیعه شود. مهم‌ترین و تأثیرگذارترین استادان شیخ طوسی، دو نفر؛ یعنی شیخ مفید (متوفی ۴۱۳ ق) و سید مرتضی متوفی۴۳۶ ق) در فقه و کلام بودند. مهم ترین ویژگی شخصیت اخلاقی و اندیشمند جهان تشیع؛ شیخ طوسی، خلوص و تقوا بود. علاّمه حلّى در کتاب خلاصه خود مى‏گوید: «رئیس و شیخ گرانقدر مذهب امامیه، مورد وثوق، معروف، صدوق، آگاه و عالم به اخبار و رجال و فقه و اصول و فروع و جامع کمالات نفسانى در علم و عمل بوده است». اثرات و اقدامات تاریخی شیخ طوسی را، به طور کلی می توان به چهار بخش تقسیم کرد: ۱٫ هجرت از بغداد به نجف برای حفظ حوزه علمیه شیعه. ۲٫ اثرات علمی و کتاب ها. ۳٫ تربیت شاگردان. ۴٫ اقدام به تأسیس حوزه علمیه نجف اشرف. شماره شاگردان وی از فقها و مجتهدین و علما شیعه، به بیش از سیصد تن می رسد. شیخ طوسی در ۲۲ محرّم سال ۴۶۰ قمری در غری (نجف) درگذشت. البته برخی هم سال وفات او را آخر محرّم سال ۴۵۸ قمری و یا سال ۴۶۱ قمری نیز نوشته‌اند.

در این پایان نامه حدود صد بیت از اشعاری که شیخ طوسی در تفسیر سوره های انفال و توبه به آنها استشهادجسته، مورد تحقیق قرار گرفته و با استفاده از شروح دیوانهای شاعران و تفاسیر قرآن و کتب طبقات الشعراء، همراه با معرفی شاعران، ترجمه اشعار واعراب گذاری آنها، مفردات ابیات شرح داده شده است.

در این پایان نامه شواهد شعری دو سوره انعام واعراف در تفسیر شیخ طوسی مورد بررسی قرار گرفته است. او اولین مفسر در میان شیعه است که آیات را باتمام علوم قرآن تفسیر نموده و برای واضح ساختن مفاهیم آیات از شعر استفاده کرده است. در تحقیق حاضر اشعاری که شاعر آنها مشخص نبود مشخص شده و اشعاری که اشتباه بود یا اشکال چاپی داشت با مراجعه به منابع اصلی اصلاح گردیده است.

رهیافت های روایی و کلامی دو منبع عمده امامت شناسی است. موضوع این تحقیق، بررسی و تطبیق مسایل امامت یعنی تعریف، ضرورت، عصمت و جایگاه امام همراه با تحلیل گزاره ای و مفهومی برای رصد وفاق ها و خلاف ها در این دو رهیافت، است. شیخ مفید امامت را تقدم در مقتضای طاعت و متأخرین آن را ریاست عامه در امور دین و دنیا بر سبیل خلافت از پیامبر برای شخصی از اشخاص و بحق اصالت در دار تکلیف تعریف کرده اند. این تعریف به تدریج با افزودن مقوماتی تکمیل شده است. رهیافت روایی امامت را عهد الهی برای انسانی عادل، حجّت، معصوم، دارای ولایت، منصوب الهی و مفترض الطاعه می داند. این دو تعریف از حیث مقوّمات نسبت عموم و خصوص من وجه دارند. ضرورت امام در رهیافت کلامی با دلایلی همچون برهان لطف، بدیهی بودن تشکلیل حکومت، اجرای حدود و حفظ نظام اسلامی و وجوب دفع ضررهای عظیم اثبات شده است؛ لکن رویکرد روایی ضرورت وجود امام را حجّت الهی بودن امام و این که امام واسطه فیض الهی و علت مبقیه عالم هستی و نیز زمام دین و نظام مسلمانان به وی است، بیان می کند. ادله اثبات ضرورت وجود امام در دو رویکرد روایی و کلامی نیز نسبت من وجه دارند. دو رهیافت روایی و کلامی در دامنه عصمت امام اختلافی چندانی ندارند. ممکن الخطا بودن امت، واین که حفظ تعلیم شریعت وظیفه امام است سه دلیل عمده ضرورت عصمت امام در متون کلامی است. رهیافت روایی عصمت را شرط امامت و آن را امر مسلمی برای امام می داند. هر دو رهیافتتأکید می کنند که عصمت منشأ الهی داشته و اختیار انسان را سلب نمی کند. مواردی که در خصوص منزلت و جایگاه امام در منابع کلامی بیان شده، برخی مانند مفترض الطاعه بودن امام منشأ روایی داشته و بعضی دیگر مانند ریاست عامه عقلی هستند. افزون بر این موارد رهیافت روایی جایگاه الهی و قدسی برای امامت بیان می کند. در این رهیافت امام، حجّت الهی و نور عالم هستی است

ابوجعفر ، محمد بن حسن طوسی ، ملقب به شیخ الطائفه ، از عالمان قرن پنجم است . وی یک شخصیت فقهی و اصولی است . مقام علمی ، ابتکار فقاهتی و مرجعیت دینی وی شهرت عام و خاص بود ، بطوریکه همه علمای عصر وی و حتی بعد از آن ، بر این برجستگی های اخلاقی و علمی اعتراف نمودند . شیخ در مسیر رشد علمی و اخلاقی متحمل سختیها و سفرهایی به بغداد و نجف گردیده و از وی تألیفات بسیاری در زمینه های مختلف علوم دینی به جای مانده که مهمترین آنها در زمینه حدیثی ، تهذیب و استبصار است . این دو کتاب در جهت یک هدف اصلی تألیف شده و آن ، جمع آوری روایات متعارض فقهی و کوشش در جمع میان آنهاست . هدف از گردآوری این مجموعه تهیه پژوهشی منسجم ، با قلمی روان و به منظور بررسی اعتبار و عظمت علمی و معنوی شیخ و نیز معرفی دو کتاب گرانقدر تهذیبین و خصوصیات و ویژگیهای هر یک می باشد و در کنار آن به بررسی برخی شروح و نیز پاسخ به نقدها و ایرادهایی که بر دو کتاب وارد شده پرداختم تا همه اقشار پژوهشگر بخصوص جوانان وعلاقمندان به مباحث حدیثی بتوانند با غور در دریای عظیم علم و معرفت شیخ به اهداف والای خود درجهت کسب مراتب عالی معنوی و علمی نائل آیند . با توجه به موضوع پژوهش ، عمده روش ، توصیفی است و در برخی موارد تحلیلی می باشد . از این نظر ، اکثر منابع مورد استفاده ، منابع تاریخی و روایی - فقهی بوده و اختصاص به روش کتابخانه ای دارد . نتیجه حاصله از این پژوهش ، از یک طرف شناخت شخصیت فقهی و اصولی شیخ طوسی و نیز ارائه فتاوای فقهی و نوآوریهای اصولی وی می باشد و از طرف دیگر ، مسند بودن روایات تهذیب و استبصار است ؛ زیرا خود شیخ ، مشایخ خود را درآخرکتابهایش در فصلی جداگانه آورده و هدف وی از این کار درآوردن روایات از حالت مرسل به مسند بوده و این خود نشان دهنده اعتبار و صحت روایات این دو اثر ارزنده می باشد و چون هدفش از تألیف این دوکتاب جمع آوری و پرداخت روایات وایجاد سازگاری میان آنها بوده ، می تواند بهترین منبع فقهی برای مراجع ، جهت رفع و حل مشکلات فقهی - روایی باشد . واژه های کلیدی ای که دراین پژوهش می توان به آنها اشاره داشت ، عبارتند از : 1- شیخ ، 2- مشیخه ، 3- طوسی ، 4- تهذیب الاحکام ، 5- الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، 6- تهذیبین ، 7- کتب اربعه ، 8- جوامع اولیه ، 9- شرح ، 10- حاشیه ، 11- تعلیق ، 12- تصحیح ، 13- تنقیح .