جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحقّق یك نظام اجتماعیِ مبتنی بر ولایت فقیه، به معنای فقهی شدن موازین اداره نظام اجتماعی، گستره علم فقه را به موضوعاتی كشانده است كه تفاوتی عمده با سایر موضوعات دارند. اگر یك نظام سیاسیِ دینی معتقد باشد تمامی تكالیف و وظایف حاكمیت را از دین برمی‌گیرد، دین در سوی مقابل باید قادر باشد تكالیف آن نظام را تبیین نماید؛ تكالیفی كه ضمن كثرت، متناسب با تعدّد افراد حاضر در حاكمیت، باید بتواند همگرایی و هماهنگی در دستیابی به مطلوب مورد نظر را برای نظام اجتماعی به ارمغان آورد. این مقاله با بررسی تفاوت موضوعات حكومتی با موضوعات فردی، به ویژگی خاصّ شیوه اجتهاد برای دستیابی به وظایف بخش‌های نظام اجتماعی اشاره نموده و از طریق آن، نیاز به تأسیس قواعد و اصول جدیدی برای تحقّق چنین استنباط و استدلالی را در قالب تولید «علم اصول فقه حكومتی» با رویکردی بر آراء و اندیشه‌های استاد سید منیرالدین حسینی الهاشمی نشان داده است.

در بیانی ساده، می توان علم اصول را متکفّل بیان چهارچوب و مسیر استنباط دانست. این دانش، در پرتو تلاش علمای مسلمان برای فهم متون دینی و در بستر نیازهای متراکم استنباطی و عمدتاً در دامان علم فقه پدید آمده است. این علمِ ابزاری، تاریخ طولانی پرفراز و نشیبی را در مسیری رو به تکامل پیموده است. مقتضیات عصری و نیازهای گسترده بشر معاصر به دین اسلام و به ویژه هجوم گسترده نیازهای فقهی در پرتو استقرار حکومت اسلامی، حجم عظیمی از مسائل کمّی و کیفیِ مورد ابتلا را متوجّه دانش فقه و دیگر علوم دینی نموده است. بخش عمده ای از این نیازها به دانش اصول که به ‌طور طبیعی باید عهده دار بررسی عناصر عملیات استنباط باشد، ارجاع داده می شود؛ لکن این دانش در ایستار و وضعیت کنونی خود، به دلایل مختلف، توان پاسخ‌گویی کمّی و کیفی متناسب با این نیازها را ندارد؛ بدین جهت، علم اصول در این برهه و در مسیر تکامل تاریخی خود، به تحوّلات گسترده ای نیاز دارد تا بر چالش­های فراروی خود فائق آید. تحقّق چنین تحوّلی، نیازمند ایجاد بسترها و زمینه های متعدّدی است که بدون توجّه کافی بدان‌ها، سخن از تحوّل اصول، توجیه و کارآیی چندانی نخواهد داشت. بسترها و زمینه­های یادشده در نوشتار فرارو، از بررسی آسیب شناسانه وضعیت اصول در عرصه های آموزش، پژوهش و ترویج آن و تحلیل نتایج حاصل، اصطیاد گشته اند.

قرآن کریم و مسألة استعمال الفاظ آن در بیش از یک معنا با این انگیزه آغاز شد تا راهی برای جمع میان تفسیرها و برداشتهای مختلف و چندگانه از برخی آیات را نشان دهد. این موضوع که بیشتر شکل توصیف و تحلیل به خود گرفته در شش فصل تنظیم شده است. مهمترین نکته فصل اول (کلیات) ارایه تعریفی خاص از معنا و تنقیح جایگاه بحث است و فصل بعدی نیز بر همین تعریف مبتنی شده است. در فصل دوم تا حدی تاریخچة بحث گزارش و سعی شده در ضمن آن تطوراتی که در حوز استعمال لفظ در بیش از یک معنا که یک اصطلاح سنتی و اصول فقهی است رخ داده، نیز گستره های این موضوع بررسی و برای خواننده معرفی شود. در فصل سوم میاحثی به بحث گذاشته شده که به گمان مؤلف نوع موضع گیری دربارة آنها در نتیجه بحث اثر مستقیم دارد. این مباحث عبارتند از: تأثیر ویژگی های گویندة سخن در نوع سخن او، تأثیر ویژگی های شنونده در نوع سخن گوینده، تأثیر تاریخ و جغرافیای قرآن بر استعمال لفظ در بیش از یک معنا، و تعدد معنا و معیارهای آن. فصل چهارم به گزارش دلایل موافقان و مخالفان استعمال لفظ در بیش از یک معنا اختصاص داده شده است. در این فصل که کاملا رنگ بحثهای اصول فقهی سنتی به خود گرفته است در مجموع پنج نظریه معرفی شده و ادله هر یک به اشاره یا تفصیل گزارش شده است. در فصل پنجم نمونه هایی از استعمال لفظ در بیش از یک معنا به صورت کاملا تحلیلی و توصیفی به بحث گذارده شده است و از طرح نمونه های نقضی نیز غفلت نشده است و بالاخره در فصل ششم نمونه هایی از این نوع استعمال در روایات رسیده از معصومان مورد تحلیل قرار گرفته است. در دو فصل اخیر همان تعریف ارایه شده از معنا در فصل اول به عنوان یک اصل بر تحلیل نمونه ها سایه انداخته است. در پایان این تحقیق در مجموع دو نتیجه گرفته شده است: نخست آن که نزاع میان دانشمندان در جواز و عدم جواز استعمال لفظ در بیش از یک معنا در بسیاری از حوزه هایش همچون مفهومها، مدلولهای التزامی، معانی باطنی، معانی کنایی، مجاز، استعاره و بخشی از مباحث ادبی،نزاعی لفظی می باشد. به این معنا که معانی برداشت شده در دایرة این حوزه ها مورد پذیرش همة مفسران اسلامی می باشد با این اختلاف که برخی آنها را از مصادیق استعمال لفظ در بیش از یک معنا دانسته و برخی این گونه ندانسته اند. دوم آنکه جواز و عدم جواز استعمال لفظ در بیش از یک معنا به صورت یک قاعدة کلی غیر مقبول می نماید. سپس دو ملاک برای جواز استعمال الفاظ قرآن در بیش از یک معنا معرفی شده است؛ یکی عدم ناسازگاری معانی متعدد لفظ با نصوص آیات محکم، دیگری عدم ناسازگاری با روایات قطعی معصومان علیهم السلام

از دیدگاه علامه طباطبایی دانش اصول فقه در تفسیر قرآن و رسیدن به معنا و مراد خدای متعال از واژگان و جمله های قرآن کریم تأثیر چشمگیر و بسزایی دارد.این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی نگارش یافته و هدف آن، ارائه و تبیین موارد و میزان نقش آفرینی دانش اصول فقه در تفسیر قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی است. در این پژوهش موارد و میزان تأثیر دانش اصول فقه در تفسیر و نیز برخی از کاربردهای عینی و عملی دانش اصول فقه در تفسیر قرآن به ویژه در غیر آیات الاحکام را از دیدگاه ایشان به اختصار ذکر می کنیم.از دیدگاه علامه طباطبایی دانش اصول فقه در سه بخشِ مبانی تفسیر، قواعد تفسیر، و منابع تفسیر نقش آفرین است و از میان بخش های یادشده، بیشترین تأثیر مربوط به بخش قواعد تفسیر است.

«نهاية الوصول الى علم الاصول»، به زبان عربى، اثر علامه حلى است. علامه حلّى، در هر مقصدى از اين كتاب، به بيان ماهيّت و تعريف موضوع بحث مى‌ پردازد تا محلّ بحث منقّح شود و احكام و مسائل آن را مورد بررسى قرار مى‌ دهد و اقوالِ گوناگون در مورد آن را با ذكر ادلّه هر كدام، بيان كرده و در صورت لزوم به ردّ آنها مى‌ پردازد و در آخر قول مختار را با ذكر براهين قاطع، بيان مى‌ كند. كتاب، با خطبه و بيان نياز انسان به تكاليف و احكام الهى و جايگاه اصول فقه در آن و بيان سبب تأليف كتاب و معرفى آن شروع مى‌ شود. برخي موضوعاتي كه در اين كتاب به آن پرداخته شده است عبارتند از : ضرورت تعريف و موضوع علم اصول، مباحث مربوط به لغات، كيفيّت استدلال به خطاب الله تعالى، امر و نهى، عموم و خصوص، صفات و افعال، اجماع ، خبر (سنّت)، استدلال، قياس، اجتهاد و تقليد و تعادل و تراجيح.

«نهاية الوصول الى علم الاصول»، به زبان عربى، اثر علامه حلى است. علامه حلّى، در هر مقصدى از اين كتاب، به بيان ماهيّت و تعريف موضوع بحث مى‌ پردازد تا محلّ بحث منقّح شود و احكام و مسائل آن را مورد بررسى قرار مى‌ دهد و اقوالِ گوناگون در مورد آن را با ذكر ادلّه هر كدام، بيان كرده و در صورت لزوم به ردّ آنها مى‌ پردازد و در آخر قول مختار را با ذكر براهين قاطع، بيان مى‌ كند. كتاب، با خطبه و بيان نياز انسان به تكاليف و احكام الهى و جايگاه اصول فقه در آن و بيان سبب تأليف كتاب و معرفى آن شروع مى‌ شود. برخي موضوعاتي كه در اين كتاب به آن پرداخته شده است عبارتند از : ضرورت تعريف و موضوع علم اصول، مباحث مربوط به لغات، كيفيّت استدلال به خطاب الله تعالى، امر و نهى، عموم و خصوص، صفات و افعال، اجماع ، خبر (سنّت)، استدلال، قياس، اجتهاد و تقليد و تعادل و تراجيح.

«نهاية الوصول الى علم الاصول»، به زبان عربى، اثر علامه حلى است. علامه حلّى، در هر مقصدى از اين كتاب، به بيان ماهيّت و تعريف موضوع بحث مى‌ پردازد تا محلّ بحث منقّح شود و احكام و مسائل آن را مورد بررسى قرار مى‌ دهد و اقوالِ گوناگون در مورد آن را با ذكر ادلّه هر كدام، بيان كرده و در صورت لزوم به ردّ آنها مى‌ پردازد و در آخر قول مختار را با ذكر براهين قاطع، بيان مى‌ كند. كتاب، با خطبه و بيان نياز انسان به تكاليف و احكام الهى و جايگاه اصول فقه در آن و بيان سبب تأليف كتاب و معرفى آن شروع مى‌ شود. برخي موضوعاتي كه در اين كتاب به آن پرداخته شده است عبارتند از : ضرورت تعريف و موضوع علم اصول، مباحث مربوط به لغات، كيفيّت استدلال به خطاب الله تعالى، امر و نهى، عموم و خصوص، صفات و افعال، اجماع ، خبر (سنّت)، استدلال، قياس، اجتهاد و تقليد و تعادل و تراجيح.

«نهاية الوصول الى علم الاصول»، به زبان عربى، اثر علامه حلى است. علامه حلّى، در هر مقصدى از اين كتاب، به بيان ماهيّت و تعريف موضوع بحث مى‌ پردازد تا محلّ بحث منقّح شود و احكام و مسائل آن را مورد بررسى قرار مى‌ دهد و اقوالِ گوناگون در مورد آن را با ذكر ادلّه هر كدام، بيان كرده و در صورت لزوم به ردّ آنها مى‌ پردازد و در آخر قول مختار را با ذكر براهين قاطع، بيان مى‌ كند. كتاب، با خطبه و بيان نياز انسان به تكاليف و احكام الهى و جايگاه اصول فقه در آن و بيان سبب تأليف كتاب و معرفى آن شروع مى‌ شود. برخي موضوعاتي كه در اين كتاب به آن پرداخته شده است عبارتند از : ضرورت تعريف و موضوع علم اصول، مباحث مربوط به لغات، كيفيّت استدلال به خطاب الله تعالى، امر و نهى، عموم و خصوص، صفات و افعال، اجماع ، خبر (سنّت)، استدلال، قياس، اجتهاد و تقليد و تعادل و تراجيح.