جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «کانت برای معماران» نوشته دایان مورگان، کتابی درباره این است که چگونه می توان ایده های فلسفی امانوئل کانت را در زمینه معماری به کار برد. مورگان کتابش با ارائه مقدمه ای قابل فهم از فلسفه امانوئل کانت آغاز می کند. او مفاهیم کلیدی فلسفۀ کانت، مانند امر مقوله ای، تمایز بین جهان پدیده و پدیداری و دیدگاه های کانت در مورد زیبایی شناسی و اخلاق را توضیح می دهد. این دانش بنیادی زمینه را برای درک اینکه چگونه ایده‌های کانت می‌تواند به معماری مرتبط باشد، فراهم می‌کند. موضوع فصل اول کتاب معماری به مثابۀ استعاره است. مورگان نشان می دهد که چگونه کانت اغلب از تصاویر معماری برای نشان دادن ایده های فلسفی خود استفاده می کند. برای مثال، کانت فلسفه انتقادی خود را ساختن «خانه ای امن» برای دانش بشری توصیف می کرد و آن را در مقابل متافیزیک نظری قرار می داد که آن را به ساختن «قلعه هایی در آسمان» تشبیه می کرد. پس از این، مورگان ابعاد اخلاقی معماری را از طریق دریچه کانتی بررسی می کند. او بحث می کند که چگونه معماران، به عنوان خالقان محیط اطراف ما، مسئولیت دارند تا مفاهیم اخلاقی طرح های خود را در نظر بگیرند که شامل تفکر در مورد چگونگی تأثیر ساختمان ها بر رفاه ساکنان و جامعه است. تأکید کانت بر انسان به‌عنوان هدف فی نفسه، نه به‌عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به هدف، در اینجا اهمیت ویژه‌ای دارد. این کتاب همچنین به زیبایی‌شناسی کانت، به‌ویژه مفاهیم امر زیبا و امر متعالی او می‌پردازد. نویسنده در این فصل نقش تناسب، هارمونی و عملکرد را در دستیابی به برتری زیبایی شناسی در معماری مورد بحث قرار داده است. در نهایت، نویسنده به مفهوم جهان وطنی کانت پرداخته است. معماران باید با در نظر گرفتن تأثیرات زیست محیطی و اجتماعی کارشان در مقیاس جهانی، دیدگاهی جهان وطنی اتخاذ کنند که شامل طراحی ساختمان هایی است که پایدار، کم مصرف و با در نظر گرفتن منابع محدود سیاره زمین باشند.

نگارنده با اشاره به دگرگونی رابطه بین هنر و فلسفه و نقش این دگرگونی در تولید موسیقی و پذیرش آن، تصریح می‌کند: "به منظور کمک به جبران ناچیز انگاشتن نقش زیبایی‌شناسی، بر برخی از گرازش‌های عمده درباره‌ی عامل انساین شناخت (ذهن شناسنده) بر استنباط‌هایی از هنر و زبان تاکید خواهد شد که در خلال تاریخ زیبایی‌شناسی کانتی و پس از کانت به ظهور رسیده‌اند. هدف من این است که هم‌ مجموعه‌ای از کج‌فهمی‌های مربوط به تاریخ اندیشه‌ی جدید را که در بعضی از حوزه‌های علوم انسانی به صورت سنت رایج درآمده‌اند. اصلاح کنم و هم صورت‌های موجه و پذیرفتن برخی از مبحث‌های نادیده گرفته شده و بد فهمیده شده در آن تاریخ را آشکار سازم". مباحث کتاب بدین‌قرار است: فلسفه‌ی جدید و پیدایش نظریه‌ی زیبایی‌شناسی کانت، "ایده‌آلیسم آلمانی و رمانتیسم آغازین آسمان"، "تفکراتی درباره‌ی عامل شناسایی (سوژه) (فیشه، هولدرلین، ونووالیس)"، "شلینگ، هنر به منزله‌ی افراز فلسفه"، "هگل، آغاز نظریه‌ی زیبایی‌شناختی و پایان هنر"، "اشلایر ماخر: هنر و تفسیر"، "موسیقی و زبان و ادبیات" و "نیچه و سرنوشت اندیشه‌ی رمانتیک". به تصریح نگارنده: "بعید نیست که تاریخچه‌ی نظریه‌ی زیبایی‌شناختی و هنر در مدرنیته به دلیل آن که می‌تواند پرده از روی روابط تغییر یابنده‌ی میان کردارهای مختلف انسانی و انواع معنی‌هایی که آن کردارها القا می‌کنند بردارد، در عصر حاضر بیش‌ترین اهمیت را داشته باشد. بی‌تردید هم پیش‌فرض‌های علمی‌ای که بر بخش‌های مهم فلسفه‌ی معاصر در سنت تحلیلی اثر می‌گذارند، و هم بدگمان‌های مبالغه‌آمیز درباره‌ی علم و فناوری که در قسمتی از تفکر زیبایی‌شناختی در سنت اروپایی نقشی ایفا می‌کنند، از جلب و جذب آن چه شاید درباره‌ی سنت زیبایی شناختی، بیش‌ترین اهمیت را داشت، عاجزند. نقص و نارسایی طرح شالوده‌ریزی قطعی فلسفه نباید لزوما یا به انکار همه‌ی گزارش‌های غیر علمی درباره‌ی جایگاه‌ ما در اشیاء و امور بینجامد یا به این دعوی که اصل ذهینت در واقع، اصل سلطه‌ی دیگری‌ای است که در غفلت فناوری معرفی از هستی‌ نمایان است. ذهن شناسانده‌ای که در حد اعلای سنت زیبایی‌شناختی آشکار می‌شود، ظاهرا به خطرهای سرکوب دیگری‌ای که ممکن است از ابراز وجودش ناشی شوند، آگاه است. یکی از منابع بدگمان‌های شالوده‌گرایی فیشته همین بود. در عین حال، این ذهن شناسانده هم به امکان فراروندگی وقوف دارد و هم به امکان خودفریبی ویرانگرانه و این هردو امکان از آن‌جا ناشی می‌شوند که او نمی‌تواند زمینه و بنیاد خودش باشد. چنین عقیده‌ای درباره‌ی پایگاه متزلزل عامل شناسایی در پرتو تجربه‌ی مدرنیته، پذیرفتنی‌تراز هرچیز دیگری در نظرم جلوه می‌کند".

نگارنده با اشاره به دگرگونی رابطه بین هنر و فلسفه و نقش این دگرگونی در تولید موسیقی و پذیرش آن، تصریح می‌کند: "به منظور کمک به جبران ناچیز انگاشتن نقش زیبایی‌شناسی، بر برخی از گرازش‌های عمده درباره‌ی عامل انساین شناخت (ذهن شناسنده) بر استنباط‌هایی از هنر و زبان تاکید خواهد شد که در خلال تاریخ زیبایی‌شناسی کانتی و پس از کانت به ظهور رسیده‌اند. هدف من این است که هم‌ مجموعه‌ای از کج‌فهمی‌های مربوط به تاریخ اندیشه‌ی جدید را که در بعضی از حوزه‌های علوم انسانی به صورت سنت رایج درآمده‌اند. اصلاح کنم و هم صورت‌های موجه و پذیرفتن برخی از مبحث‌های نادیده گرفته شده و بد فهمیده شده در آن تاریخ را آشکار سازم". مباحث کتاب بدین‌قرار است: فلسفه‌ی جدید و پیدایش نظریه‌ی زیبایی‌شناسی کانت، "ایده‌آلیسم آلمانی و رمانتیسم آغازین آسمان"، "تفکراتی درباره‌ی عامل شناسایی (سوژه) (فیشه، هولدرلین، ونووالیس)"، "شلینگ، هنر به منزله‌ی افراز فلسفه"، "هگل، آغاز نظریه‌ی زیبایی‌شناختی و پایان هنر"، "اشلایر ماخر: هنر و تفسیر"، "موسیقی و زبان و ادبیات" و "نیچه و سرنوشت اندیشه‌ی رمانتیک". به تصریح نگارنده: "بعید نیست که تاریخچه‌ی نظریه‌ی زیبایی‌شناختی و هنر در مدرنیته به دلیل آن که می‌تواند پرده از روی روابط تغییر یابنده‌ی میان کردارهای مختلف انسانی و انواع معنی‌هایی که آن کردارها القا می‌کنند بردارد، در عصر حاضر بیش‌ترین اهمیت را داشته باشد. بی‌تردید هم پیش‌فرض‌های علمی‌ای که بر بخش‌های مهم فلسفه‌ی معاصر در سنت تحلیلی اثر می‌گذارند، و هم بدگمان‌های مبالغه‌آمیز درباره‌ی علم و فناوری که در قسمتی از تفکر زیبایی‌شناختی در سنت اروپایی نقشی ایفا می‌کنند، از جلب و جذب آن چه شاید درباره‌ی سنت زیبایی شناختی، بیش‌ترین اهمیت را داشت، عاجزند. نقص و نارسایی طرح شالوده‌ریزی قطعی فلسفه نباید لزوما یا به انکار همه‌ی گزارش‌های غیر علمی درباره‌ی جایگاه‌ ما در اشیاء و امور بینجامد یا به این دعوی که اصل ذهینت در واقع، اصل سلطه‌ی دیگری‌ای است که در غفلت فناوری معرفی از هستی‌ نمایان است. ذهن شناسانده‌ای که در حد اعلای سنت زیبایی‌شناختی آشکار می‌شود، ظاهرا به خطرهای سرکوب دیگری‌ای که ممکن است از ابراز وجودش ناشی شوند، آگاه است. یکی از منابع بدگمان‌های شالوده‌گرایی فیشته همین بود. در عین حال، این ذهن شناسانده هم به امکان فراروندگی وقوف دارد و هم به امکان خودفریبی ویرانگرانه و این هردو امکان از آن‌جا ناشی می‌شوند که او نمی‌تواند زمینه و بنیاد خودش باشد. چنین عقیده‌ای درباره‌ی پایگاه متزلزل عامل شناسایی در پرتو تجربه‌ی مدرنیته، پذیرفتنی‌تراز هرچیز دیگری در نظرم جلوه می‌کند".

به‌درستی که نبوغ قوة نوآوری است که آدمی از رهگذر آن شایستگی اکتشاف جدید در علم یا تولید آثار هنری اصیل را کسب می‌کند. ممکن است ما ذوق، حکم یا دانش را به فردی که فاقد توان نوآوری است نسبت بدهیم؛ اما نمی‌توانیم او را فردی دارای نبوغ برشمریم. برای تعیین اینکه آن شخص تا چه اندازه برازندة این ویژگی است، باید تحقیق کنیم که آیا او اصل جدیدی را در علم کشف کرده یا هنر جدیدی آورده است یا هنرهایی را که قبلا به‌کار رفته‌اند به درجة بالاتری از کمال نسبت به آثار استادان پیشین رسانده است؟ یا دست‌کم آیا او در زمینه‌های علمی، اکتشافات پیشینیانش را بهبود بخشیده است و اصول شناخته‌شدة قبلی را به سطح بالاتری از انسجام منطقی رسانده یا نتایج پیش‌تر ناشناختة آن اکتشافات را پی گرفته است؟ یا در حوزة هنر، آیا اثر جدیدی طراحی کرده است که متفاوت با اسلافش-نه لزوما برتر از آن‌ها-باشد؟ هر چیزی که فاقد این ویژگی‌ها باشد، تقلیدی کوته‌بینانه یا تلاشی بی‌حاصل و جان‌کندن است و چون متضمن نوآوری نیست، حتی اگر شامل هر ظرفیت، مهارت یا مجاهدتی باشد، گواهی بر نبوغ آن فرد نخواهد بود.

به‌درستی که نبوغ قوة نوآوری است که آدمی از رهگذر آن شایستگی اکتشاف جدید در علم یا تولید آثار هنری اصیل را کسب می‌کند. ممکن است ما ذوق، حکم یا دانش را به فردی که فاقد توان نوآوری است نسبت بدهیم؛ اما نمی‌توانیم او را فردی دارای نبوغ برشمریم. برای تعیین اینکه آن شخص تا چه اندازه برازندة این ویژگی است، باید تحقیق کنیم که آیا او اصل جدیدی را در علم کشف کرده یا هنر جدیدی آورده است یا هنرهایی را که قبلا به‌کار رفته‌اند به درجة بالاتری از کمال نسبت به آثار استادان پیشین رسانده است؟ یا دست‌کم آیا او در زمینه‌های علمی، اکتشافات پیشینیانش را بهبود بخشیده است و اصول شناخته‌شدة قبلی را به سطح بالاتری از انسجام منطقی رسانده یا نتایج پیش‌تر ناشناختة آن اکتشافات را پی گرفته است؟ یا در حوزة هنر، آیا اثر جدیدی طراحی کرده است که متفاوت با اسلافش-نه لزوما برتر از آن‌ها-باشد؟ هر چیزی که فاقد این ویژگی‌ها باشد، تقلیدی کوته‌بینانه یا تلاشی بی‌حاصل و جان‌کندن است و چون متضمن نوآوری نیست، حتی اگر شامل هر ظرفیت، مهارت یا مجاهدتی باشد، گواهی بر نبوغ آن فرد نخواهد بود.

در این کتاب، برخی اصطلاحات فلسفی مربوط به نظریه‌های «ایمانوئل کانت» شرح داده شده است. در فرهنگ حاضر تلاش شده تا توصیف‌ها و تعریف‌های کانت در مورد اصطلاحات و واژه‌ها عیناً منعکس شده و معادل‌های انگلیسی آن‌ها استخراج و در برابرشان نهاده شود. از سوی دیگر از آن‌جا که یک فرهنگ اصطلاحات می‌تواند یک منبع راهنمای مناسب برای تدوین مقاله نیز باشد، برای آشکار شدن هر چه بهتر این نوع کاربرد در مورد این فرهنگ به عنوان نمونه مقاله‌ای براساس اصطلاح «مابعدالطبیعه» تألیف و در کتاب ارائه شده که می‌تواند الگویی برای تدوین نوشتارهای اولیه از این دست باشد.

در بیان اهمیت فلسفه کانت (1804 - 1724) شاید هیچ چیز بیشتر از این گویا نباشد که بسیاری تاریخ فلسفه جدید غرب را به فلسفه پیش و پس از کانت تقسیم کرده اند چرا که فلسفه نقادانه این فیلسوف آلمانی نقطه عطف مهمی در مسیر تفکر فلسفی غرب محسوب می شود. شرح کم حجم ای. سی. یوئینگ بر "نقد عقل محض" کانت یکی از بهترین شروح کوتاه در این زمینه است که می کوشد مهمترین و دشوارترین جنبه های نقد عقل محض را به کوتاهی توضیح دهد و دشواری های آن را برای دانشجوی فلسفه قابل فهم سازد.کانت نقد اول خود را در طول 11 سال نوشت و در آن دو هدف عمده را در نظر داشت. نخست فراهم کردن مبنای فلسفی برای علم طبیعی در مبحث حسیات و تحلیل که وجود معرفتی پیشینی را که برای وجود علم ضروری است - هرچند دفاع از آن دشوار است - مفروض و مسلم می گیرد. دومین هدف به مبحث جدل مربوط می شود و عبارت است از انکار دانش تا جا برای ایمان باز شود. این کتاب یکی از اولین کتاب ها در شرح منظم بندهای مهم نقد عقل محض محسوب می شود که به زبان فارسی ترجمه و منتشر شده است و چه بسا بتوان آن را نقطه عطفی در معرفی دقیقتر و آکادمیک نقد اول کانت به فارسی زبانان قلمداد کرد. یوئینگ کتاب خود را در هفت فصل تدوین کرده است و پس از مقدمه ای مفصل درباره کتاب "نقد عقل محض" به موضوعاتی چون حسیات استعلایی، استنتاج استعلایی مقولات، مقولات خاص و براهین آنها، نگرش کانت نسبت به ایده آلیسم مادی - شیء فی نفسه، مغالطات و تعارضات و در نهایت خداشناسی و تصورات عقل پرداخته است. در بیان اهمیت فلسفة کانت همین بس که معمولا فلسفة جدید غرب را به دو دورة عمدة پیش و پس از کانت تقسیم می‌کنند. این بدان معنی است که فلسفة نقادانه کانت را باید نقطة عطف مهمی در مسیر تفکر فلسفی غرب به شمار آورد. کتاب حاضر را می‌توان اولین کتاب در شرح منظم‌بندی‌های مهم «نقد عقل محض» دانست که به زبان فارسی ترجمه می‌شود و از این رو، می‌تواند نقطة عطفی در معرفی دقیق‌تر و آکادمیک نقد اول به فارسی‌زبانان به شمار آید.

"کانت"، آموزگار عصر مدرنیته است، فهم تفکر کانت، ره‌آموز دوران چهارصدساله‌ی غرب است. کانت در سال 1755 با نظریه‌ی "گردابی" مشهور خویش به صحنه می‌آید و در آن خاستگاه علی جهان را بر حسب ابری از گاز، که گردش درونی دارد، توضیح می‌دهد. در این زمان، او هنوز ساختار کامل‌ فلسفی و تفکر خویش را گسترش نداده و هنوز تحت تاثیر دو تن از نیرومندترین متفکران آن دوران یعنی لایب‌نیتس و ولف است. مشکل عظیمی که این متفکران با آن روبه‌رو بودند آن بود که مکانیسم کور فیزیک جدید را با مفهومی از اراده الهی در جهان آشتی دهند. کانت در سال 1756 رساله‌ای به زبان لاتین تحت عنوان "مونادولوژی فیزیکی" نوشت. در این رساله وی یادآور شده که اتم‌ها مانند نقطه‌هایی از نیرو مجسم می‌شوند نه به صورت ذره‌های خنثی که مکانیسم به آن قایل است. در این رساله تا اندازه‌ای به مخالفت هیوم به قانون علیت پاسخ داده شده است. کانت، بنیان باور دینی را بر مقیاس عظیم کیهانی ممکن دید که در آن رویدادها به طور علی با یک‌دیگر پیوند دارند. با این همه وی با هیوم موافق بود که رابطه‌ی علی را نه می‌توان به طور منطقی بیان داشت و نه به صورت تجربی مشاهده کرد. کتاب حاضر کوششی است در راه فهم فلسفه‌ی کانت که برای دانشجویان رشته‌ی فلسفه نگاشته شده است.

نقد و بررسی کتاب «نقد عقل محض» تألیف ایمانوئل کانت فیلسوف آلمانی می‏باشد. در ابتدای کتاب حاضر ابتدا یک معرفی اجمالی از کانت و تفکرات فلسفی وی ارائه شده، آنگاه به بحث درباره ماهیت عقل و کارکردها و نیروهای آن پرداخته می‏شود. نگارنده در تلاش است ماهیت فلسفه و عقل و کارکردها و نقش عقل در ادراک و رسیدن به حقیقت را از نگاه کانت مطرح و شک‏گرایی کانت را مورد نقد قرار دهد. در فصول بعدی کتاب به معرفی منطق استعلایی کانت و دیدگاههای وی در مورد انسان‏شناسی، نفس و قوای روح و همچنین ماهیت متافیزیک از منظر وی پرداخته شده نقدهایی بر دیدگاههای کانت در مورد خداوند و ایمان وارد شده است.

"بازاندیشی فلسفه کانت "مروری است بر آرای فلسفی امانوئل کانت 1724 1804 فیلسوف شهیر آلمانی .نگارنده درباره موضوع اصلی کتاب می‌گوید" :در بازاندیشی، هدف بازشناسی و شرح‌نگاری نیست بلکه توجه به مسائل شناختی و خردورزی کانت است ...کانت مانند فلاسفه پیشین، فلسفه را به دو بخش نظری و عملی تقسیم کرده و فصل دیگری به آن نیفزوده است .وی برای هر بخش از فلسفه، کتابی نگاشته که در بخش نظری" :نقد عقل محض "و "در بخش عملی" :نقد قوه حکم " است .در فلسفه کانت، نکته مهم کشف و فهم دغدغه‌ها و دلشوره‌های اوست دغدغه‌های کانت به شدت متوجه مابعدالطبیعی است و مباحث ریاضیات و علوم در ردیف دغدغه‌های پیرامونی قرار دارند...وی در تفکر فلسفی به سرعت متوجه بیماری فلسفه مابعدالطبیعی شده بود و تلاش کرده تا برای این بحران راه حلی پیدا کند .آن چه که اکنون در سامان فلسفه، روش کانتی نامیده می‌شود، تحت تاثیر پاسخگویی به همین بحران است....در نگاه کانتی، سه نیرو برای شناخت وجود دارد که به نیروی سه گانه شهرت دارند .نیروی فاهمه، نیروی حکم و نیروی عقل....اساسی‌ترین مشکل کانت، طرح پرسش‌های کلیدی بوده که به نطر می‌رسد پاسخ منطقی دریافت نکرده است .دغدغه اصلی کانت، کشف و فهم چگونگی به وجود آمدن احکام پیش تجربی است...بدین سان پرسش کانت آن است که آیا پیش تجربی بودن احکام تالیفی، طرحی از مابعدالطبیعی بودن نیست؟ چگونه ممکن است طرح مابعدالطبیعی، تالیفی باشد و تفکر آن فاقد چنین حالتی؟ آیا مابعدالطبیعی برای تالیفی بودن، از هر دانش دیگر سزاوارتر نیست ..." کانت به شدت با تفکر هیومی مخالفت کرده و شناخت تالیفی پیشینی را امکان‌پذیر به شمار آورده است .یعنی در عین حالی که از دکارت، لایب نیتس و هیوم تاثیر پذیرفته بود، از تفکری دفاع می‌کند که تعارض با تفکر آنان است ."