جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «جستاری در مبانی نظری ولایت فقیه» تقریر درس خارج فقه آیت الله سید محمدمهدی میرباقری در سال های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ با موضوع «ولایت فقیه» است. این کتاب توسط حجت الاسلام یحیی عبداللهی تقریر گردیده است. کتاب جستاری در مبانی نظری ولایت فقیه توسط نشر تمدن نوین اسلامی در در قالب چهار فصل و در دو محور کلی منتشر شده است که عبارتند از 1. سیر اثبات مبانی «کلامی» و «جامعه شناختی» ولایت فقیه که سه فصل اول را در بر می گیرد. 2. نقد و بررسی نظریه «وکالت حکیم» بر این اساس پس از مقدمه ای درباره «ضرورت پرداختن به مبانی ولایت فقیه» عناوین چهار فصل این نوشتار عبارت اند از: فصل اول مبانی کلامی ولایت فقیه؛ فصل دوم مبانی جامعه شناختی و ساختار حکومت؛ فصل سوم کیفیت جریان دین در حکومت و جامعه؛ و فصل چهارم نقد و بررسی نظریه وکالت حکیم. در باب محتوای کتاب می توان اشاره کرد که سخن گفتن از نظریه ولایت فقیه و مبانی و ادلّه آن، این روزها دیگر تبدیل شده است به کلیشه ای که آن قدر پردازش و تکرار شده که با یک کلیک و جستجوی ساده، به یادداشت ها و مقالات و کتاب های متعدد و زیادی درباره آن می توان دسترسی پیدا کرد. به همین دلیل انتشار یک کتاب تازه درباره این موضوع چندان لازم و ضروری به نظر نمی رسد. اما اگر بر مجموع این یادداشت ها و کتاب ها مروری اجمالی داشته باشیم، یک خلأ مهم در غالب آنها یافت می شود: غالباً با رویکرد فقهی، کلامی و حداکثر از منظر فلسفه سیاست به تحلیل و اثبات این نظریه پرداخته اند و کمتر اثری را می توان یافت که به سراغ زیرین ترین لایه های معرفتی رفته و با تحلیل های فلسفی ، بنیان های این نظریه را کاوش کرده باشد. توضیح اینکه نظریه ولایت مطلقه فقیه، مثل هر نظریه دیگری که در ساحت علوم اجتماعی و سیاسی ارائه می شود، بر اصول و پایه هایی استوار است که بدون پذیرش آن ها، طرح چنین نظریه ای امکان پذیر نخواهد بود. اکثر قریب به اتفاق آثاری که تا امروز درباره ولایت فقیه منتشر شده است، آن بنیان ها را به عنوان اصل موضوعی و پیش فرض لحاظ کرده و تحلیلی از آن ها ارائه نمی دهد و مستقیم به سراغ مبانی کلامی و فقهی و یا حداکثر فلسفه سیاسی رفته است که بسیاری از اختلاف نظرها در این عرصه نیز به همین مسأله بازگشت می کنند. این در حالی است که اگر ما بتوانیم در مبنایی ترین لایه های فکری، توضیحی روشن و منطقی و معقول از بنیان های نظریه ولایت فقیه ارائه دهیم، آن گاه اثبات اصل این نظریه چندان مشکل نخواهد بود. آیت الله سید محمدمهدی میرباقری در کتاب «جستاری در مبانی نظری ولایت فقیه» تلاش کرده است تا فلسفی ترین مباحث ممکن درباره این موضوع را به تحلیل بنشیند و مبانیِ فلسفیِ این نظریه را توضیح داده و تبیین کند. نویسنده برای تحلیل فلسفی مبانی ولایت فقیه، در تحلیل این پرسش که «نظریه ولایت فقیه چگونه نظریه ای است؟» توضیح می دهد که نظریه ای است که ایده ای برای حضورِ «دین» در «جامعه و حکومت» ارائه می دهد. بنابراین ابتدا باید روشن شود که دین چیست؟ وقتی حقیقتِ دین را شناختیم آنگاه می توانیم بپرسیم که دامنه جریان دین در جامعه تا چه اندازه است و آیا می توان برای دین گستره ای درنظر گرفت که در همه ابعاد جامعه و حکومت فعّال باشد؟ فصل اول کتاب به پاسخ این دو پرسش پرداخته و مبانی دین شناختی را تشریح می کند. اما همانطور که گذشت، روی دیگرِ سکه نظریه ولایت فقیه، جامعه و حکومت است. بنابراین باید با تحلیل فلسفی روشن شود که حقیقتِ جامعه چیست و ارکان آن کدامند و برای تکامل چه سیری را طی می کند؟ اما پس از روشن شدن این ها، تا زمانی که چیستیِ حکومت هم تبیین نگردد، نمی توانیم درباره اینکه حاکم باید چه کسی باشد نظر بدهیم. آن گاه براساس فهمی که از چیستی حکومت پیدا می کنیم، باید روشن شود که آیا رسالت و وظیفه حکومت صرفاً تأمین نظم و امنیت و رفاه و... است یا اینکه با در همه عرصه ها سرپرستیِ جامعه را برعهده دارد؟ نویسنده در فصل دوم به پاسخ این سنخ پرسش ها پرداخته است. پس از این بنیان ها اکنون می توان به پاسخ روشن و دقیقی راجع به حاکمیتِ جامعه رسید، وارد فضایی فلسفه سیاست شده و نظریه ولایت فقیه را مطرح کرد. طرح این نظریه در این مرحله به معنای آنست که می خواهیم برای چگونگیِ فرایند جریانِ دین در جامعه، طرحی اساسی ارائه دهیم. بنابراین فصل سوم کتاب را می توان محصول دو فصل پیشین دانست که به طرح مبسوط این نظریه می پردازد. اما طرح این نظریه توسط نویسنده در این فصل با آنچه معمولاً در کتب مربوطه انجام می شود یک تفاوت مهم دارد و آن اینکه نویسنده سعی می کند ابعاد نظریه ولایت فقیه را ناظر بر کارکردهای اجتماعی و سیاسی ای که دارد، تحلیل کرده و توضیح دهد که این نظریه با چه مکانیزمی قرار است دین را در متن جامعه جاری و ساری گرداند؟ نویسنده در این فصل مبتنی بر اصول پیش گفته ادعا می کند که کامل ترین مدلِ تحلیلِ «پیدایش، تغییرات و تکاملِ» جامعه، «نظام ولایت اجتماعی» است که در قالب نظریه «ولایت مطلقه فقیه» تئوریزه شده است. همچنین مهم ترین شرایط حاکمی که قرار است در صدر این نظام، حکومت کند را تحت سه عنوان «تحمل ولایت، تمسک به فقاهت و تقیّد به عدالت» تشریح کرده و توضیح می دهد. این مباحث را از لحاظ طرح مبنایی ترین اصول که بر اساس مبانی هستی شناختی و معرفت شناختی ناب اسلامی، برگرفته از آیات و روایات و با کمک حکمت صدرائی است، می توان اثری بی نظیر دانست. اما سال ها قبل از این، نظریه ای تحت عنوان «نظریه وکالت حکیم» توسط مهدی حائری یزدی که از فیلسوفان معاصر اسلامی است مطرح شده است تا نظریه ولایت فقیه را به لحاظ مبانی فلسفی رد کند. لذا آخرین فصل کتاب به توضیح این نظریه و نقاط ضعف و مغالطات و اشتباهات بنیادینی که نظریه مزبور در ساحت معرفت شناختی و دین شناختی به آنها مبتلا است، اختصاص می یابد. این کتاب در واقع حاصل تقریرِ بخشی از درس خارج فقه آیت الله سید محمدمهدی میرباقری است که توسط یکی از شاگردان وی تدوین گردیده است. از آنجا که نویسنده هم از لحاظ مبانی فقهی و هم مبانی فلسفی و کلامی از تبحّر خاصی برخوردار است و از اساتید صاحب نظر حوزه علمیه قم می باشد، اهمیت کتاب را دوچندان می کند. اثری که باوجود ظاهر کم حجم و کوچکی که دارد، در عباراتی دقیق و متقن به بیان مباحث پرداخته است و از طرح مباحث تکراری و کلیشه ای خودداری می کند.

مصنف در مقدمه می نویسد: كنت قد أعلنت عن ھذا الكتاب منذ عدة سنوات تحت عنوان: (صفین). رؤية جديدة لحركة التاريخ. وكانت خطة الكتاب تقتضي بحث الصراع الذي دار بین الإمام علي ومعاوية ونتائج ھذا الصراع وانعكاساته على واقعنا.. إلا أنني عندما خضت في الوقائع والأحداث التاريخیة تبین لي أن وقعة صفین لم تكن سوى واجھة لأحداث أكبر انبنت على أساسھا وتولدت منھا. من ھنا فقد عدت إلى الوراء لأبحث في أمر عثمان. والبحث في أمر عثمان دفعني إلى البحث في أمر عمر. والبحث في أمر عمر دفعني إلى البحث في أمر أبي بكر حتى وصلت إلى الرسول (صلى لله علیه وسلم) لأكتشف أن الانحراف بدأ مع احتضاره وأن صفین بدأت من ھنا.. ومنذ وفاة الرسول (صلى لله علیه وسلم) بدأت السیاسة يساندھا السیف تلعب لعبتھا لتبرز لنا الخط القبلي الذي أرسى دعائمه أبو بكر وعمر والذي قام على أساسه الخط الأموي فیما بعد.. لم تكن صفین سوى نھاية الطريق بالنسبة لمسیرة الإسلام القبلي الذي ساد بعد وفاة لرسول (صلى لله علیه وسلم). وأن فقه صفین يتوقف على فقه مرحلة احتضار الرسول.. لقد برز بعد وفاة الرسول خطان: خط سار في طريق القبلیة نتج من سقیفة بني ساعدة.. وخط سار في طريق آل البیت وتحالف مع الإمام علي.. الخط الأول مثل الإسلام القبلي.. والخط الثاني مثل الإسلام النبوي..

بررسی خلافت اسلامی در ترازوی عقل و تاریخ محتوای این کتاب است که نویسنده اهل سنت آن را نگاشته است.

کتاب حاضر را می توان کتابی با دید وسیع و بلندپروازانه منطقی دید که در آن اسلام را دینی جهانی می بیند و می خواهد اسلام در همه زمینه های سیاسی - اقتصادی - فرهنگی و اجتماعی در صدر و جهانی و فراگیر باشد.

کتابی تطبیقی و ارزشمند درباره امنیت و کارکردهای مختلف دین در حوزه امنیت اجتماعی ، نظامی، اقتصادی، غذایی و...

اسلام، دینی اجتماعی است و بر خلاف آنان که دم از جدایی دین از سیاست می زنند، دین در متن اجتماع است و برای بهبود وضع جامعه، صاحب نظریه، فکر و روش خاصی است. در این رساله، خصوصیت های کلیدی جامعه صالح و راهکارهای نیل به آن از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار می گیرد. پایان نامه حاضر، در دو بخش تنظیم شده است: در بخش اول، ویژگی های جامعه صالح قرآنی بررسی می شود که عبارت اند از: خدامحوری، عدالت، مودّت و همدلی، احسان و نیکی، آرامش و امنیت، و استقلال و خوداتکایی. و در بخش دوم، راهکارها و روش های اصلاح جامعه در قرآن مورد بررسی واقع می گردد و بدین جهت، این مباحث ارائه می شود: روش تعلیم و تربیت، اهمیت خانواده و تعیین نقش آن در تحقق جامعه مطلوب، راه های مراقبت از سلامت جامعه (پیشگیری، امر به معروف و نهی از منکر، حدود و تعزیرات، جهاد دفاعی و مبارزه، تولّی و تبری)، تحکیم روابط اجتماعی، تأثیر رفاه و عدالت اجتماعی، تأثیر شعائر الهی، و حاکمیت صالحان