جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسموم سازی از جمله شيوه های رايج برای حذف مخالفان و رقيبان سياسی است كه از گذشته های دور در ميان حاكمان و سردمداران دول مختلف متداول بوده است. اين عمل چنان مخفيانه و زيركانه انجام می شود كه ممكن است تا مدت ها عامل جنايت نامعلوم باقی بماند. معاويه نخستين خليفه ای است كه با به كارگيری اين شيوه، به حذف مخالفان خود پرداخت. در اين پژوهش با بهره گيری از اطلاعات موجود در منابع تاريخی، انگيزه و راهكارهای معاويه برای حذف مخالفان از طريق مسموم سازی و نيز نحوه انتخاب عاملان اين اقدام با رويكردی توصيفی - تحليلي مورد بررسی قرار گرفته است. اين بررسی نشان می دهد، معاويه برای حذف برخی از رقبا و مخالفان سياسی اش، از روش مسموم سازی بهره می گرفت تا ضمن آنكه ردپايی از خود در اين جنايات باقی نگذارد، از بروز هر نوع واكنشی نيز جلوگيری كند. او به منظور تحقق نقشه هايش، درانتخاب عاملان قتل، به انگيزه های مادی و شخصی آنان توجه بسيار داشت و می كوشيد با اتخاذ تدابيری هوشمندانه در حين انجام جنايت و بهره گيری از فرصت های حساب شده، با موفقيت مخالفان را از سر راه خود بردارد.

مهر خاتم در اواخر سال ششم يا اوايل سال هفتم هجری براي ممهور كردن نامه های پيامبر به حكام سرزمين های همجوار، ساخته و پرداخته شد. اين مهر ظاهراً از نوع انگشتری و شكل صفحه نگين آن مدور بوده است و بر آن در سه سطر عبارت «محمد رسول الله» را نقش كرده بودند؛ جنس و نگين آن نيز از سنگ حبشی تا انواعی از فلزات چون مس و آهن و نقره روايت شده است. پس از وفات پيامبرص اين مهر ابتدا به ابوبكر و سپس عمر و عثمان رسيد و آن ها نيز نامه ها و مكاتبات خود را بدان اعتبار می بخشيدند. مهر خاتم در حدود سال سی ام هجري در چاه اَريس(نزديكي مدينه) افتاد و ديگر به دست نيامد، اما عثمان نظيرش را ساخت و مهر معمول خلافت داشت. با اين حساب جز نامه های شخص پيامبر (ص)، بخشی از نامه های خلفای راشدين نيز ممهور به مهر حقيقی پيامبر(ص) بوده است؛ مكاتباتی كه اگر نمونه ای اصيل از آن ها به دست آمده بود، لااقل اثر مهر خاتم را به ما نشان می داد. اوصاف اين مهر در متون متقدم اسلامی نشان از نخستين اقدامات و ضروريات تشكيل نظام ديوانی در صدر اسلام است؛ همچنين استفاده از نوشتار جای تصوير، شكل مدور، تركيب سه سطری، و شعارهای مذهبی از اين جا در مهرهای اسلامی تجربه شده و در سراسر دوران تاريخی اسلام تداوم يافته است. ويژگی های مهر خاتم در مقاله پيش رو با روش تحقيق تاريخی- توصيفی، بررسی و تحليل شده است.

با مرگ معاویة بن یزید (64 ه .ق) خلافت اموی دچار چالشی جدی شد که آن را تا آستانۀ انقراض پیش برد. در هر گوشه از قلمرو خلافت، مدعیانی قدرتمند همچون شیعیان، زبیریان و خوارج سر بر آوردند، اما با قدرت گیری مروانیان و ظهور عبدالملک بن مروان در عرصه سیاسی و به کارگیری امرایی قدرتمند همچون حجاج بن یوسف ثقفی، امویان توانستند بار دیگر قدرت از دست رفته را احیاء نمایند. حجاج با اعمال سیاست های خشن، تمام همّ خویش را مصروف سرکوب مخالفان نمود و حجاز و عراق را که کانون اعتراضات بود، آرام کرد و با گسترش فتوحات در شرق جهان اسلام، درآمد لازم را برای حکومت امویان فراهم نمود. در مقالۀ حاضر با تدقیق در زندگی و حیات سیاسی حجاج، نقش وی را در تثبیت و تحکیم دوباره خلافت اموی بررسی می کنیم.

بلغارها گروهی از اقوام ترك بودند كه در آسيای مركزی می زيستند و در طول تاريخ و تمدن اسلامی در ثغور اسلامی و در سرزمين قپچاق گذران زندگی می كردند. اين گروه از ترك ها ضمن تعاملات با مسلمانان هم جوار خود به دليل نيازهای طبيعی و امور زندگی خود به كناره های شمالی دريای خزر و سپس به سواحل رود خانه ولگا مهاجرت و سرانجام در اروپای شرقی سكونت دائم پيدا كردند و امروزه به عنوان كشور بلغارستان شناخته می شود. اين مقاله بر آن است، فرآيند اين فراز و فرودهای آنان و علل مهاجرت به نواحی خوش آب و هوای آسيای مركزی و در كنار روس ها و تعامل با آنان و يا با مسلمانان و خلفای اسلامی و مغول ها و حاكمان ترك اسلامی در منابع جغرافيايی مسلمانان و مورخان اسلامی را بيان كند.

عبدالرحمن بن حسن جبرتی(1168-1240/1756-1825) با نگارش تاريخ عجائب الآثار فی تراجم و الاخبار حوادث و تحولات دوره حساس و تاثيرگذاری از تاريخ متاخر اسلام را ثبت و ضبط كرده است. نخستين حضور استعمارگران اروپائی، بروز نخستين تمايلات استقلال طلبانه مصريان در برابر سلطان عثمانی و ظهور جريان وهابيت در حجاز، از حوادث بسيار مهمي هستند كه او با ديد ناقدانه و موشكافانه خود به تحليل و ثبت آن ها پرداخته است. اما تاكنون به زبان فارسی، پژوهش قابل اعتنايی در باب جبرتی و جايگاهش در تاريخ نگاری اسلامی تاليف نشده است. بنابراين در پژوهش حاضر به معرفی و تبيين مواضع خاص جبرتی در تاريخ نگاری مصر و تحليل آن پرداخته شده است. همچنين تلاش نگارنده در بخش مرتبط با تاريخ وهابيت بر آن بوده تا علاوه بر اعتنا به روايات جبرتی، به كمك اسناد و مكتوبات موجود در آرشيو عثمانی(تركيه) از منظر تازه ای به حوادث تاريخ دولت اول سعودی بنگرد.

مدينه نخستين پايتخت جهان اسلام يكی از شناخته شده ترين شهرهای جهان اسلام است. جغرافيای زيستی مدينه تابع عوامل گوناگون تاريخی اعم از اقتصادی و سياسی است. تصور رايج از مدينه اين است كه شهری به نام يثرب وجود داشته كه پيامبر نام آن را به مدينه تغيير داد و اين شهر طی سده ها به حيات خود ادامه داد و در دوره معاصر نيز همچون ديگر شهرها گسترش يافت. اين در حالی است كه امروزه از يك سو برخی سكونتگاه های پيشين اين منطقه همچنان خالی از سكنه است و از سوی ديگر ساخت و سازهايی در مناطقی كه پيش از اين مسكونی نبودند صورت گرفته است. اين مقاله در صدد پاسخ به اين پرسش است كه جغرافيای زيستی اين منطقه در دوره های يثرب كهن، پيش از اسلام، صدر اسلام، سده های ميانی، دوره جديد و دوره معاصر چه تحولات بنيادينی به خود ديده است.

در ذيحجه سال 63 هجری، به دنبال شورشی در مدينه، كارزاری ميان سپاه يزيد و مدنيان در شرق مدينه رخ داد كه به اعتبار محل وقوع آن، واقعه حَرِه ناميده شد. اين واقعه هزينه های سنگينی، به ويژه برای مردم مدينه در برداشت. گذشته از تخريب، غارت و كشتار وحشتناكی كه صورت گرفت، هتك حرمت و رفتار غير اخلاقی بی سابقه اي سر زد كه به آسانی توجيهی برای آن نمی توان يافت. خشونت های اعمال شده از سوی شاميان، تنها در زمان درگيری نبود، بلكه حتی پس از شكست مدنی ها، هم چنان ادامه داشت. اين كه به راستی چه علل و عواملی موجب بروز اين واقعه گرديد و چرا شاميان به رفتاری روی كردند كه نه تنها با هيچ يك از موازين دينی، اخلاقی و انسانی هم سازی نداشت، بلكه با سنت های عربی نيز توجيه پذير نبود؟ در اين مقال كوشش مي شود تا علت يا علل واقعی رخداد حَرِه واكاوی شود و طبعاً منطق رفتار شاميان نيز تا حدی ذيل آن مفهوم می گردد، هر چند اين سخن به معنای تاييد عمل آنان نيست. فرضيه اصلی نوشتار آن است كه عميق شدن فاصله ميان انتظار مردم مدينه و آن چه در اختيار داشتند، موجب شورش آنان و به دنبال آن شكل گيری واقعه حَرِه گرديد و در نگاه شاميان اين اعتراض، سر بر آوردن رقابت كهن عربی بود كه سرسختانه می بايست سركوب شود.

یکی از مهم ترین نهادهای حکومتی در عهد خلافت عباسیان، شرطه بغداد بود، این مقاله می کوشد تا ضمن اشاره به چگونگی شکل گیری این نهاد و برخی از ویژگیهای خاص آن، به انگیزه های جریانها و چهره های مختلف سیاسی برای در اختیار گرفتن نهاد شرطه بغداد، تاثیر صاحبان قدرت و سیاستمداران مختلف بر آن نهاد و بازشناسی سیاستهای ایشان در این راه و نیز زمینه ها و نحوه تاثیر تحولات و رقابتهای سیاسی بر برخی از راهکارهای رایج برای اداره نهاد شرطه بغداد همچون نحوه انتخاب فرماندهی آن و یا حوزه فعالیتها و وظایف آن نهاد، بپردازد.

یهودیان که به عنوان قومی مهاجر پس از آوارگی های بسیار به حجاز راه یافتند، با حضور چند صد ساله در این سرزمین، آثار سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قابل توجهی بر جای نهادند. در این میان بررسی نحوه سکونت یهودیان در حجاز، به منظور تبیین بعد دیگری از حیات اجتماعی و وضع معیشتی آنان در این سرزمین حایز اهمیت بسیار است. به نظر می رسد علاوه به مال اندیشی اقتصادی و فراست در امور سیاسی، برخورداری از استحکامات اساسی و سکونت در قلاع مستحکم، نقش مهمی در تحکیم مواضع استقرار و موقعیت اجتماعی یهودیان در حجاز داشت. در این مقاله ضمن بررسی نحوه سکونت یهودیان حجاز در مقایسه با اعراب، ساختار و کاربردهای سیاسی – اجتماعی مساکن آنان در این سرزمین، بر اساس منابع تاریخی بررسی و به ترتیب در سه بخش تبیین شده است.

قدرت یافتن عباسیان تحولاتی بنیادین در ساختار حکومت پدید آورد و مشارکت اقوام و ملل مختلف در امور جای انحصار طلبی اعراب را گرفت. این دگرگونی ها، به ویژه نفوذ ایرانیان بر دستگاه خلافت، به رویکرد نخستین خلفا به اخذ و نشر علوم انجامید که در نهضت ترجمه متجلی گردید و این رهگذر زمینه گسترش اندیشه های فلسفی و کلامی فراهم شد، از سوی دیگر این خلفا، خاصه مامون، با انگیزه کسب و جمع اقتدار سیاسی و مرجعیت دینی در نهاد خلافت به حمایت از معتزله برخاست و در زیر لوای صیانت از دین به سرکوب مخالفان پرداخت، اما این حرکت که در توسعه اندیشه های فلسفی و کلامی بسیار موثر افتاد، به دلیل حمایتها و فشارهای حکومتی از آن با عکس العمل اهل حدیث و عامه مردم روبرو شد و با ظهور کلام اشعری و سلطه اهل سنت و جماعت متوقف گردید.