جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سرمایۀ اجتماعی در هر گروه یا جامعه ای نشان دهندۀ کیفیت کارکرد نهادهای اجتماعی آن جامعه است. وجود میزان قابل قبولی از سرمایۀ اجتماعی موجب تسهیل کنش های اجتماعی می شود، به طوری که در مواقع بحرانی می تواند به عنوان منبع اصلی حل مشکلات و فرآیندها به کار رود. سرمایۀ اجتماعی در پیشنهادهای علمی خود، برای حل معضلات اجتماعی و توسعۀ اجتماعی نهادهای مدنی، جهت گیری های ارزشی و دینی را به عنوان یک ضرورت قلمداد می کند و بر نقش مذهب به عنوان یک مفهوم جامعه ساز بیش از پیش تاکید دارد. با توجه به نقش آموزه های دینی و مذهب در شکل گیری و توسعۀ سرمایۀ اجتماعی این پژوهش تلاش می کند با واکاوی ادبیات و مبانی نظری سرمایۀ اجتماعی، جایگاه مذهب در ارتقای عناصر و مولفه های آن را تبیین کند. نتایج حاکی از آن است که افزایش گرایش های مذهبی و اعتقادات ایدئولوژیکی در جامعه، به افزایش سرمایۀ اجتماعی کمک کند. مذهب با ایجاد جهان بینی واحد در میان افراد جامعه نوعی هماهنگی و همدلی ایجاد می نماید و افراد با پیروی از دستورات دینی به فهم مشترک از مسائل مادی و اجتماعی اطراف خود می رسند و زمینه برای اعتماد متقابل، انسجام اجتماعی و مشارکت پدید می آید.

در این رساله ابتدا بطور مفصل به تاریخچه بحث توجیه عقاید دینی (ادله اثبات خدایا خداباوری) در فرهنگ های اسلامی و غربی پرداخته شد، سپس دیدگاه سه تن از متفکران مشهور، یعنی پاسکال، ویلیام جیمز، و استاد مطهری مورد بررسی قرار گرفته است. پاسکال جزء ایمانگرایانی است که معتقد است دل برای خود دلایلی دارد که عقل از درک آن عاجز است. او شرطیه ای راپیشنهاد می کند که در پرتو آن شخص معتقد به گزاره خدا وجود دارد سود بی نهایتی را از آن خود می کند. در ایمانگرایی پاسکال می توان به ضعف هایی از جمله مصلحت اندیشانه بودن ایمان و.... اشاره کرد. تفسیر ویلیام جیمز از اعتقاد دینی بی شک مبتنی بر تفسیر ایشان از پراگماتیسم و مبانی معرفت شناختی آن است. در تجربه گرایی مورد نظر جیمز، حقیقت آن است که دارای فائده عملی باشد و به میزانی که این فائده از اعتبار برخوردار است. اعتقاد دینی هم توجیه پذیر خواهدبود. از طرف دیگر نمی توان از فوائد روان شناختی دینداری صرف نظر کرد. بنابراین حتی اگرخدایی هم نباشد باور به او که سودی بی نهایت دارد معقول به نظر می رسد. اما در نگاه استادمطهری ایمان دارای دو رکن معرفت و تسلیم است که از یک طرف پذیرش یکی بدون دیگری ایمان حقیقی نیست و از طرف دیگر متعلق چنین معرفتی از عینیت برخوردار است. انسان درپرتو عقل، معرفت لازم را نسبت به خداوند و هستی بخش به دست می آورد اما معرفتی که با تسلیم و خضوع همراه نباشد حق نما نخواهد بود. ایشان در طرح مباحث دینی دنباله رو حکمای اسلامی قبل از خود و به ویژه ملاصدرا وعلامه طباطبایی است که بر حسب مرسوم بیشتر مباحثشان پیرامون اثبات وجود خداست، نه معقول نشان دادن باور دینی. استاد مطهری اعتقاد دینی را اموری مطابق فطرت می داند و با بینش قرآنی خود همه انسانها را حق طلب معرفی می کند و نیز نظریه اخلاقی کانت را با تفسیری جدید و با تمسک به برهان فطرت و نظریه پرستش معتبرمی داند. به این ترتیب فلاسفه متأخر اسلامی و به ویژه مطهری به جای توجیه باور دینی و معقول جلوه دادن آن از طریق عقل عملی، بیشتر به دلایل اثبات محوری ترین اعتقاد دینی یعنی وجودخدا از طریق عقل نظری پرداخته اند، اما در میان فلاسفه غربی به ویژه پاسکال و جیمز، عمده مباحث حول محور معقول جلوه دادن باور دینی بوده است، نه اثبات حقانیت وجود خدا.

چکیده بنابر نظر اگوست کنت، جامعه شناس فرانسوی قرن نوزدهم، ذهن بشر دارای مراحل تکوینی سه گانه است: الهیاتی(مرحله کودکی بشر)، فلسفی(مرحله جوانی) و تحصّلی(مرحله بلوغ و پختگی بشر). در عصری که بشر به مرحله آخر تکوین ذهن، یعنی علم می رسد، باید از دیگر مراحل بگذرد. پیامد این تفکَر این است که در عصر خرد محوری، دین به حاشیه می رود. بر خلاف کنت، در جهان مسیحی بسیاری از متألهان و جامعه شناسانی که دغدغه دین را داشتند به لزوم تداوم دین برای بقای جامعه تأکید کرده اند. برای نمونه دورکیم دین را عامل انسجام و همبستگی افراد جامعه می دانست. وی منشأ دین را همانند مارکس خود جامعه به شمار می آورد و می گفت خدایان چیزی نیستند مگر جامعه، امّا در دوران مدرن و پس از آن نه تنها قائل به حذف دین نبود، بلکه در تمام طول عمر خود کوشید نقش آن را در حفظ و تداوم جامعه روشن کند. از دیگر سو ماکس وبر، کوشید تا با نشان دادن تفاوت پیامبر و جادوگر، کارکرد دین را از جادو متمایز کند و سپس از آن جهت به تعریف عقلانیت و انواع آن پرداخت که نسبت آن را در عصر حاضر با دین مشخص نماید. کار برجسته وی اخلاق پروتستانی و روح سرمایه داری به این می پردازد که دین نه تنها مخالف خرد نبوده، بلکه در جهان مسیحی، خود سبب ظهورو پیدایش سرمایه داری شده که یکی از عناصر خردمحوری است. در این رساله ضمن بیان اجمالی آرای ناقدان کنت ودیدگاه تحقق گرایی(پوزیتیویسم) ، به بیان چالش های دین و مدرنیته، شیوه های زیستن در دوران مدرن، پسامدرن و نیز آینده دین از منظر جامعه شناسان دین پرداخته می شود.

تفسیر علمی همزمان با آشنایی مسلمانان با معارف و دانش های دیگر جوامع و رشد و شکوفایی علمی در قرون سوم و چهارم رونق زیادی داشته است. استفاده از دستاوردهای علمی بشری با هدف اثبات اعجاز قرآن و نیز فهم بهتر آیات الهی در میان مسلمانان امری پذیرفته شده بود و بسیاری از دانشمندان و مفسران مسلمان به همین شیوه عمل کرده اند. سید مرتضی (۳۵۵- ۴۳۵ ه.ق) یکی از قله های فقه و کلام و تفسیر و ادب شیعی است. او دانشمندی عقل گرا و پیرو مکتب اصالت عقل است. در نظر او عقل مبنا و ملاک معرفت و شناخت جهان است.پایبندی سید مرتضی به رویکرد عقلی به دین چنان است که در طرد هر گزاره یا عقیده دینی مغایر با دلیل مسلم عقلی تردیدی به خود راه نمی دهد. درنظر او عقل مقامی همچون وحی دارد تا آنجا که می توان گفت که خداوند به وسیله دلایل عقلی با ما سخن می گوید و به حقایق رهنمون می سازد. یکی از نتایج عقل گرایی سید مرتضی، التزام به دستاوردهای مسلم و قطعی علم تجربی در فهم آیات قرآن است.او را می توان یکی از معتقدان به تفسیر علمی به معنای معتدل آن دانست که از دستاوردهای علمی زمان خود در فهم آیات و روایات بهره برده است. اساسا یکی از ملاک های او در ضرورت تاویل یک روایت یا یک آیه، عدم انطباق آن با قواعدی بوده که از نظر عقل و دانش زمان خویش مسلم انگاشته می شده است.