جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مختصر في اثبات ان نبينا و الائمة عليهم السلام لم يتركوا طاعة و لاندبا و لاارتكبوا مكروها بذكر ادلته من الاحاديث رساله مختصر استدلالي در بيان عصمت انبياء و ائمه عليهم السلام با استفاده از ايات و روايات است. . رساله مختصر استدلالي در بيان عصمت انبياء و ائمه عليهم السلام با استفاده از ايات و روايات است. . [شيخ علي حيدر 2/170، اهدائي رهبر 2/499]

در اين رساله سيد مرتضي مسألة عصمت و وجوب عصمت انبيا و ائمه را مطرح نموده و سؤالات مختلف در اين زمينه را پاسخ داده است. (سيد محمود مرعشي) اين رساله در ضم مسائل المرتضي، در بيروت به چاپ رسيده است. (سيد محمود مرعشي) آغاز كتاب: مسألة في العصمة، ما حقيقة العصمة التي يعقد وجوبها الأنبياء و الائمة و هل هي معناً يضطر الي الطاعة و يمنع من المعصية او معني يضام الاختيار ... اعلم ان العصمة هي اللطف الذي يفعله تعالي فيختار العبد عنده الامتناع ... انجام كتاب: ثم يكون الشهادة من بعده مطابقة لهذا العلم و هذا بمنزلة من سئل عن حد المتحر ك فقال هو الشهادة بانه متحرك و العم بانه علي هذه الصفة و في هذا البيان كفاية لمن تأمل. [مرعشي و 32/763و 28/573؛ الذريعة 20/390؛ مسائل المرتضي، بيروت، 1422ه، 187-190؛ اهدائي به آستان قدس ص 373]

نسخه ديباچه ندارد بهمين جهت مؤلف شناخته نشد. گمان برده شده است مؤلف ملا شمسا محمد گيلاني است. (مهدي ولايي) وي از شاگردان ملا صدراي شيرازي و از معاصران آقا حسين خوانساري بوده است. در ذزيعه و فهرست دانشگاه از اين رساله ياد شده است. وي علم حق را جز حصولي و حضوري و آنرا عليم جداگانه داند. مولف در اين رساله هيچ عنواني بكار نبرده بلكه از آغاز تا انجام رساله با يك روش در تحقيق علم واجب سخن گفته است. در پايان رساله روايتي در بطلان حدوث علم تعالي واجب از ثقة الاسلام كليني نقل كرده است. رساله اي است در اثبات علم الهي به صورت مستدل و فلسفي؛ در اين رساله علم حضوري و حصولي را نسبت به خداوند نفي مي كند و قسم سومي را اثبات مي نمايد. (سيد محمود مرعشي) تاريخ ختم تاليف به نقل از كتاب الذريعه (318/15): وي در اين رساله براي علم سه قسم ياد كرده حصولي و حضوري و قسمي ديگر (كه نامي براي آن ياد نكرده) و علم باري تعالي را از قبيل سوم و بمعني «ما يترتب عليه الانكشاف» دانسته و حقيقت را نيز همين ميداند. وي ميگويد علماء فلاسفه اين قسم سوم را نشناخته اند زيرا آنكه را شنيده و با آن آشنا بوده اند همان حصولي و يا حضوري و لذا قسم سوم از ذهن آنان دور افتاده و تمام اشكالات و مباحث معضله مسئله علم واجب از همين عدم تصور قسم ثالث براي علم ناشي شده. از جمله خطاهاي ناشي از اين نكته را اثبات علم تفصيلي و علم اجمال براي باري ميداند و گويد علم اجمالي علم ناقص است و اثبات آن براي واجب نارواست. شمساء در پايان رساله گويد «تحقيقي كه در باب علم كردم در حقيقت شرح حديثي است كه در كافي از صادق (ع) روايت است كه - كان الله و لا شيء غيره و لم يزل عالما بما يكون فعلمه به قبل كونه كعلمه به بعد كونه» نكارنده گمان دارد كه شمسا اصل سخن خود را از استاد خود مير داماد گرفته. زيرا مير در رساله مختصري كه در اين باب نوشته (و جزء رساله هاي همين دفتر خواهيم شناخت) براي علم معني ياد كند كه يكي از آنها «مبدأ انكشاف علوم» است و علم را بهمين معني از صفات باري و عين ذات او ميداند. ميرداماد در توضيح سخن خود چنين گويد: «فالاثر المترتب علي منشأ الانكشاف فينا مرتب في الواجب تعالي علي نفس ذاته فيكون ذاته بهذا الاعتبار علما و عالماً و علمه بهذا المعني لايكون عين معلوماته الممكنه المعلوله بل عين احد معلوماته و هو ذاته». درباره علم اجمالي حق ميگويد علم اجمالي حق علم كامل و كمالي بالفعل است و آنچنانكه توهم شده بالقوه نيست. شمسا رساله اي ديگر بر همين اساس كه در اين رساله تأسيس كرده نوشته و آنرا با سخنان ائمه (ع) سازگار ساخته همچنانكه در اين رساله باجمال آورده و ما بدان اشارت كرديم. رساله مزبور در دانشگاه با شماره 15/926 موجود است اما در ذريعه نيامده رساله حاضر نيز در مركزي دانشگاه با شماره 2/304 وجود دارد. در ذيل نسخه دانشگاه اضافه ايست از شمسا كه وي در آن بنام خود و نام رساله تصريح كرده و مؤسسه در 1048 در مكه از تأليف آن فراغت يافتم. شمسا در يكي از نسخه ها (ش: 3/1701) نيز از اين رساله با نام رساله برهانيه ياد كرده. رساله ويژه اي است در علم حضرت باري تعالي و اينكه علم او - جل شانه - از نوع حضوري و حصولي كه خاص مردمان است، نيست؛ بلكه نوعي ديگر است كه عين ذات اوست و جواب اشكالاتي كه دربادي نظر، بر علم ازلي از حيث زمان وارد مي شود. از مؤلف حكيم، آثار گران قدر ديگري به نامهاي العقل به شماره و اثبات الواجب و رساله جامع و مفصل او به نام مسالك اليقين باشد كه بر نهج تفصيل، گسترش داده شده است. والله تعالي اعلم. ياد آوري مي شود مؤلف، اين رساله را در سال 1048ق به اتمام رسانده است. در الذريعة با عنوان العلم الإلهي نيز آمده است. (سيد محمود مرعشي) در حكمت. (احمد منزوي) در ذيل نسخه دانشگاه و نسخه شماره 3/1701 كتابخانه مجلس شوراي اسلامي نام اين رساله، برهانية ياد شده است. مؤلف در اين رساله با برهان اثبات مي كند كه علم خداوند نه حصولي است و نه حصولي است و نه حضوري، قسمي ديگر است. در اول رساله نيز بدين اشارت دارد. [ در اواسط رساله مي گويد: فظهر مما ذكرنا مشروحاً ان علم الواجب جل شانه بالاشياء لايصح ان يكون علماً حصوليا و لا علماً حضوريا بل لابد ان يكون علما ثالثا علي ما بيناه مفصلا و لما لم يكن هذا القسم من العلم مانوسا ... وقعت اوهام غير المحققين منهم. ] در ذيل نسخه دانشگاه نوشته ايست از مؤلف و در آنجاست كه اين رساله را در مكه به سال 1048 تأليف كرده است. (عبدالحسين حائري) دانشمند شمساي گيلاني در اين گفتار از دانائي خدا سخن رانده و آنرا هنگاميكه در مكه بسر ميبرده است بسال 1048 نگاشته است. (محمد تقي دانش پژوه) در الذريعة با 3 عنوان: «النورية الشمسية الجليلة في علم الواحب»، «رسالة في العلم الالهي» و «رسالة في علم الواجب تعالي» تكرار شده است. (سيد محمود مرعشي) رساله اي است در تحقيق علم واجب. مؤلف در اين رساله با استدلال ثابت مي کند که علم باري تعالي نه حضوري است و نه حصولي، بلکه عين ذات حق تعالي است. وي اين رساله را در مجاورت مکه به سال 1048 ق. تاليف کرده است. آغاز كتاب: العليم الحكيم، الحمدلله خالق الكل و هادي السبل و الصلوة و السلام علي افضل الرسل و الكل في الكل و آله المعصومين. من الخطا و الزلل في العلم و العمل اما بعد فيقول افقر خلق الله الغني محمد الشهير بشمساء الجيلاني رساله مفرد‌ة في اثبات ان علم الواجب. . بالاشياء قبل وجودها ... اعلم ان العالم بالغير قسمان احدهما العالم الذي يكون علمه زائد اعلي ذاته ... انجام كتاب: و لهذا حكم البرهان علي ان الاول من الصفات السلبيه بالنسبة الي حاجة غيره جل شأنه و الثاني من الصفات الثبوتيه الكماليه الثابته في مرتبة ذاته مع قطع النظر عن كل ماعدا ذاته تمت الرسالة بعون الملك الوهاب. [مرعشي 29/251 و 29/379 و 31/674 و 31/687؛ ريحانة الأدب 5/383؛ فهرست كتابخانه مجلس شوراي ملي، ج 1/9، ص236-237؛ طبقات أعلام الشيعة (قرن 11ق)، ص226؛ الذريعة 15/318 و 15/325 و 325؛ معجم المؤلفين 11/164؛ الهيات تهران ص 376؛ فهرست دانشگاه 3/307-308؛ مجلس شورا 9/236 و 10/956 و 9/580 و 23/185 و 20/121 و 20/281؛ دانشگاه 3/136 و 308: 3؛ نشريه 7/222 و 13/357 و 9/249؛ ميراث شهاب س9ش/2 37]

مؤلف به جاي پدر درکرمانشاه نشست ودراين رساله به دفع اعتراضاتي که به پدرش شده پرداخته است واز او به عنوان <ايده الله> و<جعلني الله فداه> ياد مي کند ودر 12 جمادي الاول سال 1238 ق از آن فارغ شده است. زمان تاليف: 1238هـ. ق فرزند شيخ احمد احسائي در ابتداي رساله حاضر چنين بيان داشته: در خصوص علم باريتعالي عده اي اين قول را به پدرم شيخ احمد نسبت داده اند كه «قبل از ايجاد و تكوين اشياء، خداوند علم به آن اشيا نداشته و علم حق تعالي به اشيا هنگام ايجاد آنان بوده است » مولف ضمن رد اين اتهام از پدر خود در اين رساله، علم باريتعالي را آنچنانكه از احاديث اهل بيت «عليهم السلام » استفاده مي شود، اثبات نموده است. «حبيب الله عظيمي» رساله علم خدا که علي نقي احسايي نوشته و درآن از راي پدر خود ياد کرده و از شرح خواجه طوسي بر رسالة العلم کمال بحراني بندي آورده و در کرمانشاه به سال 1238 آن را ساخته است. رساله در توضيح و شرح مراد و دفع توهم و افتراء از پدرش در نحوه علم باري تعالي است كه در زمان حيات پدرش تأليف كرده. (مهدي ولايي) علي نقي بن احمد احسائي ميگويد چون پدرم در برابر صوفيان گرانيده باعيان ثابت و اشعريان قائل بقدم معاني و معتزليان مثبت احوال، علم از لي تعلقي خدا را نفي ميكرد برخي گمان بردند كه او خدا را دانا نميداند ازين رو من اين رساله علم را نوشتم و مذهب معصومان را در آن آوردم. (دانش پژوه) مؤلف از تهمتي که پدرش راجع به ديدگاهش در خصوص علم الهي زده اند، دفاع مي کند. وي اين رساله را در نهم جمادي الاولي 1238 به پايان رسانده و پيش از اين نيز به دستور سيد اسدالله در 21 ذي حجه 1229 رساله اي ديگر در اين موضوع نگاشته است. آغاز كتاب: بسمله. الحمدلله رب العالمين و الصلوة علي الهادي الي النهج القويم ... فيقول ... علي نقي بن احمد بن زين الدين الاحسائي انه كان في هذه الاوقات قد اندرس الحق [دانشكده حقوق تهران 403؛ دانشگاه تهران 8/97؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 279؛ فهرست آستان قدس 4/137؛ فهرست سپهسالار 5/34؛ مرعشي 5/204 و 13/273و 26/188؛ كتابخانه ملي 12/256؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1421 و 1434؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي 1/495؛ شيخ علي حيدر 1/107؛ كتابخانه ملك 6/110؛ الذريعة 15/316؛ مكتبة اميرالمؤمنين 2/509]