جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ماهیت و سرشت وحی از مباحث پرچالش دین‌پژوهی معاصر به‌شمار می‌آید. در این میان، نواندیشان اسلامی با تأثیرپذیری از متفکران غربی دیدگاه‌های بحث‌برانگیزی را مطرح ساختند که به نوعی در تقابل با قرائت سنتی مسلمانان است. بشری دانستن وحی، عصارۀ چنین تقابلی به‌شمار می‌آید که در ابتدا نظریه‌پردازان نومعتزلی به طرح آن پرداختند. در این میان، حسن حنفی با بهره‌گیری از دیدگاه‌های صاحب‌نظران غربی و با نگاهی مادی به چیستی وحی قرآنی می‌پردازد. در نظر او، وحی علمی مستقل است که شخص قواعد آن را استنباط و تثبیت می‌کند و چیز جدیدی توسط وحی به ما نرسیده که عقل را توان رسیدن به آن نباشد؛ از این رو، هر آنچه که با عقل و تجربه مستدل می‌شود را به عنوان وحی نمی‌شناسد. در منظر او، وحی از سمت بشر به بالا می‌رود نه اینکه به‌سوی او نازل شود؛ بنا بر این، وظیفه وحی این نیست که مردم را به سمت پروردگار سوق دهد؛ بلکه هدف آن تربیت بشر است و رسالت پیامبر این است که وحی را به معانی خالص در سبک، شیوه و استنباط‌های درونی و یا محیطی خود با توجه به سطح درک عمومی مردم ترسیم و تدوین کند و این مقصود فقط با ابزار شهود احساسی قابل انجام است.

حسن حنفی از اندیشمندان مصری است که در حوزه های فلسفه، دین، مدرنیته ، فرهنگ و سیاست نظریه پردازی نموده است. اندیشه‌های وی در جهان اسلام بازتاب های وسیعی داشته و از این جهت در خور توجه می باشد. به منظور ارزیابی نظام فکری وی از روش‌شناسی بنیادین سود جسته‌ایم. روش‌شناسی بنیادین، نگاهی نو به نظریه‌ها و اندیشه‌ها است تا بتوان در باره‌ی اندیشه یا نظریه‌ای داوری منطقی کرد. بدین منظور ابتدا زمینه‌های غیر معرفتی شکل‌گیری نظریه بررسی می‌شود و سپس عوامل معرفتی که مشتمل بر مبانی انسان‌شناسی، هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی است، مورد کنکاش قرار می‌گیرد. حنفی از افرادی چون سید قطب و ادموند هوسرل، فیلسوف آلمانی، تأثیر پذیرفته است. وی به واسطه ادغام فایده‌گرایی با عمل‌گرایی در ذیل پدیدارشناسی تلاش دارد تا میراث اسلامی را مورد بازخوانی قرار دهد. حنفی به لحاظ عوامل غیرمعرفتی نیز شدیداً از فضای مصر الهام گرفته است. در این سپهر اندیشه‌ای، مفاهیمی چون میراث و تجدد در مرکز بحث وی قرار دارند. او برای فائق آمدن بر بحران موجود در جامعه عرب، راهبرد هوسرل را درپیش می‌گیرد و با پس زدن تفکرهای بنیادگرایان و روشنفکران، واقعیت حاضر را براساس ایده پدیدارشناسی بازسازی می‌نماید.

آنچه نگارنده را وا داشت تا در این زمینه دست به قلم ببرد، کمبود آگاهی داخلی نسبت به تولیدات و تلاش های علمی پیشگامان این جریان در جهان عرب است. این در حالی است که امروزه نواندیشی دینی در جهان عرب تحت عنوان «التیار التجدیدی» دستاوردهای دوران نخست روشنگری را بررسی و نقد هم نموده است.

حسن حنفی از شخصیت­های معاصر مصری است که بیش از ۵۰ سال از عمرش را صرف پروژه میراث و تجدد کرد و بر خیلی از نظریه پردازان معاصر مؤثر بوده است.