جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عصمت، از نگاه بزرگان شیعه، دوره ای 273 ساله است؛ از بعثت رسول اعظم، حضرت محمدمصطفی(ص) می آغازد و تا غیبت مهدی موعود(عج) ادامه می یابد. در این دوره، سیره معصومان، سرمایه ارزش مند شیعیان راستین و عالمان شیعه به شمار می آید. این دوره را باید یک پروسه قلمداد کرد و کردارها، گفتارها و تقریر هریک از چهارده معصوم را یک متن واحد دانست که یک (سیاق) را تشکیل می دهد. از این روی، جنگ و صلح، سکوت و خطابه، عبادت و کار، زندگی و شهادت، موقعیتها و موضع گیریهای سیاسی، معنایی دقیق و راهی روشن و زنجیره ای پی گیر و گسست ناپذیر است که چهارده بخش این کتاب نمونه را دربر می گیرد. هر برگ و بخش این چهارده فصل را اصحاب رسول اکرم(ص) و اصحاب ائمه اطهار(ع) دیده و یا شنیده اند، در دلها پنهان داشته؛ سینه به سینه روایت کرده اند تا عصر تدوین فرا رسید و در کتابهایی چند به رشته تحریر کشیده شد. اما گاه، این برگها، دستخوش تحریفهایی بوده که گروهی آگاهانه و گروهی ناآگاهانه، بدین کار دست یازیده اند. عدم درک و فهم ژرفا، گستره گفته ها و رفتارهای معصومان، جهل به گزاره ها و موضوعها، درنگ نورزیدن روی بسترهای تاریخی و جغرافیایی و واژگانی سخن و سکوت و رفتار و تقریر، و پنداشتها و برداشتهای نادرست از یک سو و دشمنی با اهل بیت از دیگر سو، تحریفهایی معنوی و لفظی در پی داشت و این مسائل، یعنی عشق کورکورانه و کم سوادی و دشمنی، ارزشهای والا، رخدادهای سرنوشت ساز و عبرت انگیز و سرشار از معنویت و انسانیت را فربه و یا نزار می کنند و میوه کال تحریف را به بار می آورند. علامه فقیه و مجتهد توانا، سیدمحسن الأمین، فرزند سیدعبدالکریم الأمین حسینی عاملی، در کتاب: المجالس السنّیه فی مناقب ومصائب العتره النبویه، در پنج بخش، برای جلوگیری از ورود تحریفها در تاریخ اسلام و بویژه حادثه کربلا، با یاری گرفتن از روایات و راویان معتبر، به جمع آوری و بازنویسی تاریخ درست اسلام همت گماشته است.

البرهان‌ فى‌ تفسير القرآن‌، از مهمترين‌ تفاسير روایی شیعه ، تألیف سید هاشم بحرانی. نویسنده در این تفسیر به تناسب آیات قرآن کریم، به موضوعات‌ فقهی، قصص‌، احادیث نبوی و فضايل‌ اهل بیت(ع) اشاره کرده است‌. بحرانی اخباری است و تفسیر وی با با این رویکرد نوشته شده است. مفسران و پژوهشگران، اشکالات و انتقاداتی بر برخی مطالب آن وارد کرده‌اند./ این تفسیر فقط روایات تفسیری آیات قرآنی را گرد آورده و مؤلف از تحلیل، ارزیابی و اجتهاد درباره معانی آیات که در تفاسیری مانند التبیان دیده می‌شود، پرهیز کرده است./ وی در مقدمه کتابش، انگیزه خود از نگارش این تفسیر را ارائه منبعی برای فهم تفاسیر اهل بیت از آیات قرآنی و اسرار قرآن کریم و ضرورت آشنایی با نظرات ایشان برای فهم این کتاب آسمانی معرفی کرده است./ علامه بحرانی در تفسیر البرهان، بسیاری از احادیث رسیده از اهل بیت(ع) در تفسیر قرآن را جمع‌آوری کرده است./ مؤلف در مقدمه کتاب می‌نویسد: کتاب البرهان، شما را بر بسیاری از اسرار علوم قرآن آگاه می‌سازد. برخی مسائل علوم شرعی، قصص و اخبار انبیاء(ع) و فضائل اهل بیت امامت(ع) را برای شما، روشن می‌گرداند... من روایات را از کتب معتبر، قابل اعتماد و مورد رجوعی، انتخاب کردم که مؤلفین آنها از مشایخ معتبر و علمای منتجب هستند. اغلب روایات را از طریق امامیه نقل کرده‌ام، ولی در آنجایی که روایات اهل سنت موافق روایات اهل بیت(ع)، یا در بیان فضائل اهل بیت(ع) هستند، از آنها نیز نقل نموده‌ام. از ابن عباس نیز مقدار کمی در تفسیر آیات، نقل کرده‌ام، زیرا او شاگرد حضرت علی(ع) بوده‌است./ شیوه وی در این کتاب چنین است که ابتدا به نام سوره و محل نزول، فضیلت سوره و تعداد آیات، اشاره می‌کند، آنگاه آیاتی را که دارای روایت تفسیری‌اند، ذکر کرده، روایات مربوط به هر آیه قرآنی را به دنبال آن نقل می‌نماید./ علامه بحرانی‌ در البرهان‌، تنها به‌ ذکر روایات‌ و اخبار بسنده‌ کرده‌، و سلسله‌ اسناد احادیث‌ ضبط شده‌ و احادیث‌ اهل‌ سنت‌ را به‌ صورت‌ جداگانه‌ در پایان‌ هر بخش‌ آورده‌ است‌. او کتاب‌ تفسیر خود را بیان‌ تأویل‌ آیات‌ می‌داند. و منظور وی‌ از تأویل‌ دقیقاً احادیث‌ نقل‌ شده‌ از امامان‌ معصوم‌(ع) و ذکر فضایل‌ آنان‌ است‌. وی‌ در خلال‌ تفسیر خود توضیحی‌ بر مطالب‌ جمع‌آوری‌ شده‌، نیفزوده‌ است‌، اما در مقدمه مفصلی‌ که‌ پیش‌ از تفسیر آورده‌، دیدگاه‌ها و تحلیل‌ خود از تفسیر و مبانی‌ آن‌ را وصف‌ کرده‌ است‌. مقدمه دیگری‌ نیز بر کتاب‌ او توسط ابوالحسن‌ شریف‌ عاملی‌ اصفهانی‌ (د ۱۱۳۸ق‌ یا ۱۱۴۰ق‌) با عنوان‌ مرآة الانوار و مشکاة الاسرار نگارش‌ یافته‌ است‌./ علامه بحرانی در ۱۶ باب‌ مقدمه مسائل‌ قرآنی‌ و دیدگاه‌های‌ تفسیری خود را بیان‌ می‌کند و فضای‌ حاکم‌ بر این‌ ابواب‌ و مقدمات‌ بیان‌ اختصاص‌ تفسیر به‌ ائمه اطهار(ع) است‌ و صریحاً در باب‌ ششم‌ دیگران‌ را از دست‌ زدن‌ به‌ تفسیر نهی‌ می‌کند. هرچند تعبیر او از تفسیر در اینجا به‌ تأویل‌ بسیار نزدیک‌ شده‌ است‌. در باب‌ پانزدهم‌ به‌ بیان‌ همبستگی‌ عترت‌ و قرآن‌ و تأکید بر اینکه‌ باطن‌ و علم‌ قرآن‌ نزد ائمه‌(ع‌) است‌، می‌پردازد. باب‌ آخر مقدمه‌، یعنی‌ باب‌ شانزدهم‌ معرفی‌ منابع‌ وی‌ و ارائه برخی‌ اصطلاحات‌ رایج‌ تفسیری‌ است‌؛ بی‌آنکه‌ تعریفی‌ از هیچ‌ یک‌ از این‌ اصطلاحات‌ از قبیل‌ ناسخ‌ و منسوخ‌، محکم‌ و متشابه‌، عام‌ و خاص‌، و تقدیم‌ و تأخیر ارائه‌ دهد و بدین‌گونه‌، زمینه‌ را برای‌ وارد شدن‌ در تفسیر آیات‌ و بیان‌ احادیثی‌ در ذیل‌ آیه‌، یا آیات‌ منتخب‌ هموار می‌سازد. حسی‌ که‌ به‌ فضای‌ تفسیر البرهان‌ غلبه‌ دارد، حاکی‌ از دفاعی‌ کلامی‌ برای‌ اثبات‌ حقانیت‌ و معرفی‌ فضایل‌ اهل بیت(ع) است‌.

در طول تاريخ اسلام، حديث «ثقلين» به عنوان سندي پرافتخار بر صفحة زرين حقيقت شيعي درخشيده و در حوزه‌هاي گوناگون کلامي، فقهي، حديثي و تاريخي محل استناد شيعيان بوده است. اين سند از چنان ظرفيتي برخوردار است که مي‌تواند عامل وصل بوده و رفع اختلافات بين امت اسلام را موجب گردد و زمينة انسجام مسلمانان را فراهم سازد، ولي متأسفانه به سبب جهالت و بي‌مهري‌ها، از اين ظرفيت عظيم درست استفاده نشده است. سؤال اصلي اين است که چه عواملي موجب دور ماندن امت اسلام از اين ظرفيت گرديده است؟ به نظر مي‌رسد شبهه‌افکني‌ها يکي از عوامل مزبور است. ضرورت فراهم آمدن بستر مناسب براي استفاده هرچه بيشتر از اين ظرفيت، نگارنده را واداشت تا در تحقيق حاضر به دنبال پاسخ به برخي از آن شبهات برآيد. روش تحقيق توصيفي ـ تحليلي و مستند به منابع معتبر عامه است تا زمينة پذيرش بهتر مطالب را فراهم سازد. يافته‌هاي تحقيق نشان‌دهندة ضعف بنيادين شبهات واردشده بوده و با اندکي تأمل و ملاحظة منصفانه، شبهات مزبور قابل برطرف شدن است.

یکی از مباحث مهم کلامی، موضوع اخذ میثاق از انسان ها در عالم ذرّ می باشد. عالم ذرّ مطابق آیات و متن صریح روایات منقول از ائمه علیهم السلام، مقطعی از حیات انسان ها قبل از عالم دنیا، بوده که خداوند متعال در آن عالم با گردآوری همه انسان ها به صورت ذرّات ریزی که از پشت حضرت آدم علیه السلام خارج کرده بود، به ربوبیت خود، نبوت انبیاء و ولایت ائمه علیهم السلاماز آنان اخذ میثاق کرد. این که چرا آن عالم را فراموش کرده و به یاد نداریم، سوالی است که دانشمندان اسلامی نظرات متفاوتی را بیان و برخی این عالم را به صورت حقیقی انکار کرده اند. لذا با توجه به روایات متواتری که تصریح به وجود چنین عالمی قبل از عالم دنیا دارند، در این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی با رویکردی قرآنی ـ روایی ضمن بیان همه نظرات ـ عالم ذرّ، عالم دنیا ( عالم عقل و وحی، عالم فطرت، عالم عقل و فطرت)، عالم ملکوت، عالم ارواح ـ مطرح شده راجع به این مسئله و نقد آن ها، چنین نتیجه می شود : عالم ذرّ به صورت حقیقی و مادی قبل از عالم دنیا به وقوع پیوسته است. حکمت آن اتمام حجت و آزمایش انسان ها بوده است. فراموشی آن عالم نیز به اراده خداوند و طبق مصلحت صورت گرفته. فطرت نتیجه عالم ذرّ است و به یاد نداشتن زمان و مکان آن عالم دلیل بر عدم آن نیست. همه نظرات بیان شده جز نظریه قائلین عالم ذرّ، اجتهاد مقابل ظاهر آیات قرآن ومتن صریح روایات است.

‫حديث متواتر ثقلين، تعيين کننده وظيفه مسلمانان پس از پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم است. اين پژوهش در چهار فصل به ديدگاه ميرحامد حسين هندي و عبدالعزيز دهلوي و ملاحظات عثمان خميس درباره اين حديث پرداخته است. نويسنده پس از کليات، سند حديث ثقلين را بررسي نموده است. راويان اين حديث از صحابه عبارتاند از: اميرالمؤمنين علي عليه السلام، امام مجتبي عليه السلام، سلمان فارسي، ابوذر غفاري، ابوسعيد خدري، زيد بن ثابت و جابر بن عبدالله انصاري. از تابعين هم عامربن وائله، عطية بن سعد عوفي، ابن الضحي، مسلم بن صبيح، حبيب بن ابي ثابت، يزيد بن حيان و قاسم بن حسان، اين حديث را روايت کردهاند. نويسنده سپس به سند حديث ثقلين از قرن دوم تا قرن سيزدهم پرداخته است. فصل بعدي، به بررسي دلالت حديث ثقلين اختصاص دارد و در پايان، ملاحظات عثمان خميس، وهابي معاصر بر حديث ثقلين ارائه شده است. علامه مير حامدحسين? افزون بر اينکه از خود حديث ثقلين، صفات اهل بيت? را مشخص کرده، براي تثبيت ديدگاه خود، اقوال علماي اهل سنت را نيز ارائه کرده و علمي نبودن و غيرقابل قبول بودن ديدگاه دهلوي را درباره اهل بيت? بيان نموده است. بر اساس ديدگاه ميرحامد حسين?، يا بايد اصل حديث را منکر شد که اين با توجه به بررسي سندي حديث ثقلين امکان پذير نيست، و يا بايد اهل بيت را کساني بدانيم که داراي صفاتي چون عصمت، اعلميت و افضل بودن بر تمامي خلايق بوده و همسان قرآن هستند. البته اين سخن ميرحامدحسين، با توجه به فلسفه ايراد اين حديث که براي جلوگيري امت از گمراهي پس از پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم است، موافقت تام دارد. هيچ يک از احاديثي هم که عثمان خميس در «الحقبة من التاريخ» به عنوان معارض آورده، داراي سند صحيح و قابل اعتنا نيست؛ تا معارض با حديث ثقلين باشد. نتيجه اينکه، حديث ثقلين با دلالت بر امامت و مرجعيت سياسي و علمي اهل بيت? بدون هيچ معارضي در منابع شيعه و اهل سنت ميدرخشد و جاي هيچگونه خدشهاي در آن نيست.

---

بنابر حدیث شریف ثقلین، عترت و قرآن همواره ملازم و همراه یکدیگرند؛ لذا برای فهم کامل کتاب خدا مرجعی کامل‌تر از عترت وجود ندارد، با این وجود أئمه اطهار: تفاسیر خود از آیات را بدونقرائن و شواهد عقلی و نقلی بیان نمی‌نمودند.استخراج آیاتی که در شأن أئمه اطهار: نازل شده است اهمیتی بسزایی در نشان دادن حقانیت أئمه اطهار : خواهد داشت. یکی از سور قرآن که در آن آیات فراوانی در شأن اهل بیت : مشاهده می شود سوره نساء می‌باشد. در بررسی آیات قرآن از منظر روایات، آیاتی مشاهده می‌شود که طبق فرمایش أئمه اطهار: در شأن اهل بیت : نازل شده است، در حالیکه در نگاه اول ممکن است معنا و تفسیری بر خلاف آن به چشم بخورد.هدف اینتحقیق دست یابی به استدلالات نهفته درآیات سوره نساء می‌باشد. آن دسته از آیاتی که به فرموده أئمه: درمساله امامت و یا مقامات الهیایشان نازل شده است. در این راستا، به منظور استخراج این آیات، از مجامع حدیثی شیعی (کافی، بحارالانوار، ...) و برای بررسی تفاسیر رایج آیه از تفاسیر (المیزان، مفاتیح الغیب، الکشاف، ...)استفاده گردید.سپس بارجوع به تفاسیر روایی (فرات، عیاشی، البرهان، نور الثقلین، الدر المنثور، ...)و مجامع حدیثی اهل سنت برای تفسیر ائمه : شواهد و مویداتی از قرآن، حدیث و عقل ارائه می‌گردد.از دستاوردهای مهم این پژوهش؛ رسیدن به وجه استدلالی بیان أئمه : از آیات می‌باشد؛ مخصوصاً در جایی که این استدلالات در اثبات أمر امامت و حقانیت أئمه اطهار: به کار گرفته شود.کلید واژه‌ها : سوره نساء، آیات امامتی، استدلال، امامت، أئمه:، روایات، تفسیر، ثقلین، مفسران .