جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در تحقیق حاضر نظرات ریچارد داوکینز در باره ی نفی وجود خدا مورد بررسی قرار گرفته است. و دراین میان رویکرد های مختلف به مساله ی وجود خدا برای تقسیم بندی و ارزیابی نظرات داوکینز مطرح شده است.و دیدگاه های خداباورانه، شک گرایانه و خداناباورانه مطرح و مواضع داوکینز درقالب دیدگاه خداناباورانه دسته بندی شده است. داوکینز براهین اثبات وجود خدا همچون برهان وجودی ، برهان نظم، برهان علیت و ... را مورد نقد قرار داده است. او همچنین استدلال هاییبرای رد وجود خدا ارائه کرده است.برهان نامحتملی وجود خدا، برهان باور خدا به مثابه ی ویروس ذهنی، برهان رد خدا با علم از استدلال های عمده ی داوکینز در رد وجود خدا می باشد. در این تحقیق نقدهای داوکینز به براهین اثبات وجود خدا بررسی و به آنها پاسخ داده شده است.وهمچنین براساس آثار منتقدین داوکینزبه رد استدلال های وی در نفی وجود خدا پرداخته شده است. و قرائت خداناباورانه ی تبیین تکاملی با جهان بینی دینی مقایسه و نقد شده است.

تاریخ تفکر اخلاقی در اسلام دانشمندان و متفکران بزرگی داشته است. اما به نظر می رسد مسکویه مهمترین و تأثیر گذارترین متفکر اخلاقی در جهان اسلام می‌باشد. وی که تحت تأثیر افلاطون، ارسطو، نو افلاطونیان و فیلسوفان مسلمان پیش از خود از جمله کندی و فارابی و ... بوده بر متفکران پس از خود مثل خواجه نصیر طوسی، غزّالی و ... تأثیرات مهمی گذاشته است.اما آیا نظام اخلاقی مسکویه یک نظام ارسطویی است؟ آیا اخلاق مسکویه علاوه بر عناصر تفکر ارسطویی دارای عناصر غیرارسطویی نیز هست؟ تفکر اخلاقی مسکویه دارای چه عناصری است؟ پرسشهای فوق ما را بر آن داشت تا در این زمینه، تحقیق کوتاهی انجام داده و با تطبیق میان نظام اخلاقی ارسطو و مسکویه، ویژگی های فکری- اخلاقی هریک را مورد کنکاش قرار دهیم. البته شایان ذکر است که مسکویه علاوه بر اینکه از ره آورد تفکر فلسفی در حوزه اخلاق تأثیر پذیرفته از منابع فکری دیگری مثل قرآن و سنت و نیز میراث فکری گذشتگان در فرهنگ ها و ملل دیگر بهره برده است. در این رساله برآنیم تا با تطبیق آراء اخلاقی ارسطو و مسکویه به بررسی عناصر نظام اخلاقی هر دو دانشمند پرداخته و میزان تأثیر ارسطو و نیز منابع فکری دیگر را بر مسکویه مورد بحث و بررسی قرار دهیم.

در این پژوهش مسائل مربوط به نفس شناسی مانند تعریف نفس، تجردنفس، قوای نفس، حدوث و بقاء نفس، تناسخ و نحوه ارتباط نفس و بدن از دیدگاه ارسطو و اخوان الصفا مورد بررسی قرار گرفته است. ارسطو نفس را به کمال اول برای جسم طبیعی آلی تعریف کرده است. مطابق نظر ارسطو جسم زنده، جسمی است که دارای قوای معینی است، قوایی که موجود زنده را از سایر موجودات متمایز می‌کند. طبق تعریف ارسطو هم گیاه، هم حیوان و هم انسان دارای نفس هستند. او نفس را به صورت سلسله مراتب بیان می کند و معتقد است که این مراتب رفته رفته از نظر قوا کامل می‌شوند و مرتبه آخر نفس یعنی نفس انسانی کاملترین قوا را دارد. اخوان الصفا نفس را جوهری روحانی، آسمانی، نورانی، زنده به ذات خود، دانای بالقوه، فعال بالطبع، قابل تعلیم، فعال در اجسام و به کار گیرنده آنها می دانند. آنها نیز مثل ارسطو برای نفس سه مرتبه قائل هستند و معتقدند مراتب نفس رفته رفته کاملتر می‌شود. نسبت به مسئله تجرد نفس باید گفت که ارسطو نفس را صورت و بدن را مادی می‌داند و قائل به اتحاد بسیار نزدیکی میان نفس و بدن است. پس نفس در این صورت مادی است اما ارسطو به تجرد مرتبه عقلانی نفس معتقد است. اخوان الصفا تحت تأثیر افلاطون نفس را جوهری مجرد و روحانی و متمایز از بدن می-دانند. ارسطو نفس را حادث می‌داند و معتقد است که این دو (نفس و بدن) هیچگاه از همدیگر جدا نمی‌شوند. اخوان الصفا نیز نفس را حادث می دانند اما به بقاء نفس پس از مفارقت از بدن قائل هستند. ارسطو با تناسخ نفس و این دیدگاه که هر نفسی می‌تواند در هر بدنی جای گیرد، مخالف است. اما اخوان الصفا به تناسخ نفوس جاهل اعتقاد دارند. کیفیت ارتباط نفس مجرد با بدن مادی مهمترین مسأله از مسائل نفس شناسی است. ارسطو و اخوان الصفا بدن را دارای ابزار و آلت برای انجام کار و ظهور فعالیتهای نفس می‌دانند. ارسطو رابطه نفس و بدن را از نوع ارتباط ماده و صورت می‌داند و از نظر او ترکیب نفس و بدن ترکیبی اتحادی است. او هیچگونه دوگانگی و ثنویت را بین نفس و بدن مطرح نمی‌کند و معتقد است نفس و بدن جدایی ناپذیرند. اما اخوان الصفا نفس و بدن را دو جوهر متمایز دانسته، نفس را مجرد و بدن را مادی می دانند. و در دیدگاه آنها با دوگانگی و ثنویت بین نفس و بدن مواجه هستیم.

مسألۀ زمان یکی از بغرنج‌ترین مسائلی است که از آغاز پیدایش اندیشۀ بشری، در اذهان آدمیان جلوه‌گری کرده است. بی‌گمان، تفکر فلسفی در باب «زمان»، در زمرۀ تفکرات اصیل و ناب انسانی است. سهم ارسطو، به عنوان فیلسوفی از عالم یونان، و ملاصدرا، به عنوان اندیشمندی فلسفی از عالم اسلام، در این زمینه، همواره شایان توجه است. لذا، مناسب دیدیم که مقایسۀ نگرش این دو فیلسوف نسبت به زمان را به عنوان موضوع پایان‌نامه، بر عهده بگیریم.در این پایان‌نامه، آرای ارسطو و ملاصدرا در باب زمان را بررسی کرده و به تطبیق آن دو حکمت پرداخته‌ایم. بعد از طرح کلیات و پرداختن به پیشینۀ تاریخی (فصل نخست)، مباحث اساسی مربوط به زمان در نظر ارسطو و ملاصدرا را در طی چهار فصل (دوم تا پنجم)، بررسی کرده‌ایم. ابتدا به ماهیت و تعریف زمان پرداخته (فصل دوم) و سپس رابطۀ زمان و حرکت را در تعریف زمان گزارش و بررسی کرده‌ایم (فصل سوم). بررسی وجود زمان و جایگاه زمان در تفکر ارسطو و ملاصدرا، به ترتیب، دو فصل بعدی را تشکیل داده‌اند. در نهایت، در فصل ششم، ضمن مقایسه و تطبیق آرای این دو حکیم، نتیجۀ بحث را آورده‌ایم.با مقایسۀ فلسفۀ وجودی ملاصدرا و فلسفۀ طبیعی ارسطو، در بحث مربوط به زمان، به این نتیجه رسیدیم که حکمت صدرایی، ضمن تأثیرپذیری از حکمت ارسطویی و پذیرش نقاطِ مثبت آن، همواره گامی فراتر نهاده و سخنی نو و عقیده‌ای نو بیان داشته است، که از آثار نگرش اصالت وجودی و نظریۀ حرکت جوهری اوست.پژوهش حاضر، بر پایۀ مواد کتابخانه‌ای (اعم از چاپی و الکترونیکی) و روشِ توصیفی- تحلیلی- تطبیقی انجام گرفته است.

هنر بخش مهمی از فلسفه نیچه و هیدگر را به خود اختصاص داده است. نیچه با تخریب همه‌ی ارزش‌ها به هنر روی می‌آورد و آن را مولّد زندگی می‌داند. و هیدگر هنر (به طور اخصّ شعر) را عامل غلبه بر تکنولوژی جدید (گشتل) که قاتل هنر است، می‌داند. به طور کل هنر در هر دو، جنبه‌ی ایجابی دارد. و راه رهایی از نیهیلیسم می‌باشد.

براي حركت در جهت ايجاد يك جامعه‌ي مطلوب قرآني، يعني جامعه اي كه منطبق با اهداف و آرمانهاي قرآن باشد، نياز به افرادي است كه با بسترسازي مناسب، زمينه هاي لازم را براي آشنايي،انس و عمل به تعاليم قرآن در جامعه فراهم آورند. بديهي است چنين افرادي ، خود بايد بهره‌مند از اصيل ترين تعاليم اين كتاب آسماني بوده و منش ، كنش و واكنش ايشان در جامعه نيز نمودي از اسلام واقعي و تعاليم ناب قرآني باشد. بنابراين تبيين شاخصه‌هاي عمومي اين فعالان قرآني و نيز ويژگيهاي خاصِّ اصناف مختلف اين فعالان ضروري به نظر مي رسد.در راستاي همين هدف در اين مجموعه مهمترين شاخصه‌هاي فعالان قرآني با استعانت از قرآن كريم و رهنمودهاي معصومان«ع» ترسيم شده است.اين شاخصه‌ها به « شاخصه‌هاي عامّ فعالان قرآني » و « شاخصه‌هاي خاصّ اصناف مختلف فعالان قرآني » تقسيم شده و هر كدام در فصلي جداگانه مورد بررسي قرار گرفته‌اند. در فصل اول به «شاخصه‌هاي عامّ» در سه بخش شامل: حوزه‌ي اعتقادات و معارف (شامل: قرآن‌شناسي، ولي‌شناسي، بصيرت، يقين، ايمان و اخلاص) حوزه‌ي احوال و ملكات نفساني (شامل: تفكر و تدبر، خوف و رجاء، پند پذيري و عبرت‌گرفتن، توكل، زهد، جهاد با نفس، تقوا، محبت ، اخلاق نيكو و ...) حوزه‌ي رفتار عملي (شامل: پيشگامي و پيشتازي، عمل صالح، رعايت ظرافتهاي گفتاري، امانت‌داري، انجام واجبات و ترك محرمات، عدالت، جهاد، تعاون و ...) پرداخته شده است.در فصل دوم « شاخصه‌هاي خاصِّ اصناف مختلف فعالان قرآني» شامل مديران، مبلغان، معلمان، مفسران، قاريان و حافظان ،هر يك در بخشهاي جداگانه‌اي تبيين شده است.

علم از مفاهیم بدیهی است و تعاریفی که برای آن ارئه شده همه تعاریف لفظی است؛ از جمله این که علم عبارت است از:«صورتی از معلوم در ذهن». و در علم منطق آن را به حصولی و حضوری تقسیم کرده اند.ایمان نیز اعتقاد، گرایش و علاقه است و در واقع مجذوب شدن به یک فکر و پذیرفتن آن است. و در احادیث آمده است که ایمان با سه چیز محقق می شود: اعتقاد قلبی، اقرار به زبان و عمل با اعضا و جوارح.در رابطه علم و ایمان اعتقاد استاد مطهری بر این است که علم و ایمان دو رکن از ارکان اساسی انسانیت اندو همانند دو بال برای پرواز به سوی خدا هستند. و معتقدند که ایمان را باید در پرتو علم شناخت چه این که ایمان در روشنایی علم از خرافات دور می ماند.استاد جوادی ایمان را نیازمند علم و برهان می دانند و ایمان آمیخته با علم را می ستایند و با استناد از احادیث، حکمت و معرفت را گمشده مومن می شمارند.هر دو این بزرگواران در تعاریف علم و ایمان و رابطه آنها نظرات همسویی با یکدیگر دارند اما تفاوت در نگرش ایشان در مورد عمل است که استاد مطهری معتقدند که علم به عمل ارزش می دهد و آن را بالا می برد ولی استاد جوادی معتقدند که عمل باعث پیدایش وصف نفسانی است و استمرار بر آن ضمینه استحکام آن را در پی دارد که خود این استحکام وصف نفسانی علم را تقویت می کند و حیات را به اندیشه و کارش وابسته می دانند.

ارسطو اولین فیلسوفی بود که رهیافتی تجربی نسبت به مسأله ی نفس داشت و بحث از آن رادر طبیعیات مطرح کرد. از این جهت اندیشه ی ارسطو بر فیلسوفان بعد از خود خصوصاً بر فیلسوفانمسلمان و مشخّصاً بر شخص ابن سینا بسیار تأثیر گذاشته است . اما ابن سینا تنها به پذیرش آراءارسطو و شرح آن ها، مباحث جدیدی نیز در علم النّفس ارائه کرده است . ارسطو نفس را کمال او?لبرای جسم طبیعی دارای حیات بالقوه می دانست . بر این اساس نفس از نظر او در پیوند با جسم لحاظمی شد . او مفاهیمی چون صورت ، مایه ی حیات ، اصل حیات و علّت را بر آن اطلاق کرده است .اطلاق این مفاهیم بر نفس با هویت اضافی آن سازگار نیست ؛ ازین رو ، نوعی تعارض در این باره دراندیشه ی ارسطو باقی می ماند و تبیین جوهری?ت نفس نیز نزد او ناتمام مانده است . ابن سینا افزون برهویت اضافی به هویت استقلالی نفس نیز روی آورده و بر جوهریت آن استدلال کرده است .نظر بهاینکه رسالت اصلی این رساله بیشتر تبیین فراروی ابن سینا از ارسطو در باب نفس است ، می توانگفت از جمله فراروی های ابن سینا نسبت به او مورد رابطه نفس و بدن است . ارسطو رابطه ی این دورا از نوع رابطه ی ماده و صورت می دانست که از مصادیق ترکیب اتّحادی است . لذا در تبیین بقاینفس طبیعتاً با مشکل مواجه می شد ؛ چرا که با از بین رفتن بدن ، نفس نیز باید از بین برود . ابنسینا برای برون رفتن از چالشی که ارسطو در آن گرفتار شده ، با تفکیک حیث ذاتی و حیث فعلینفس این مشکل را برطرف می کند و با تکیه بر بخش ناپذیری محلّ صور معقول و نیز بر پایه ی علمحضوری نفس به خود ، تجرّد نفوس شخصی را اثبات نموده است و اشارات ارسطو مبنی بر تجرّد راتبیین و به زیبایی گره ذهنی ارسطو در این زمینه را باز کرده و کاستی های سخنان او را جبران نمودهاست .

در زمینه تعلیم و تربیت می‌توان مهم‌ترین علت شکست نظریه‌های غربی را، مبتنی بودن آن‌ها بر نگاه‌های غیر الهی و گرایش‌های غیر آسمانی دانست. از جمله بزرگ‌ترین غفلت‌هایی که در زمینه تعلیم و تربیت در جامعه مسلمانان صورت گرفته است، عدم توجه کافی در بازشناسی حوزه‌های مختلف تعلیم و تربیت از جمله در زمینه روش و مهارت‌های تدریس با تکیه بر قرآن کریم بوده است.اگر چه در خصوص روش و مهارت‌های تدریس کارهای فراوانی از سوی دانشمندان صورت گرفته است؛ اما حاصل کار یا در نتیجه تحقیقات تجربی بوده و یا اگر از جانب دانشمندان مسلمان صورت گرفته براساس روایات انجام شده است. جنبه تمایز این نوشتار با تحقیقات صورت گرفته این است که روش‌ها و مهارت‌های تدریس با اقتباس از قرآن کریم و با توجه به اصول و مبانی انسان شناختی قرآنی انجام یافته است.در این پژوهش روش‌های تدریس بر اساس شاخص قرآنی در قالب دو دسته کلی روش‌های استدلالی و تجربی تقسیم شده‌اند. روش‌های استدلالی به دو بخش روش‌های عقلی- استدلالی و روانی- استدلالی و روش‌های تجربی به سه بخش روش‌های عملی، دیداری و شنیداری توضیح داده شده‌اند. بدین صورت که برای هر روش تدریس، علاوه بر تعریف علمی آن، با ذکر آیه یا آیاتی، مستند بودن آن روش به قرآن کریم بیان شده است.مهارت‌های معلمی نیز، بر اساس زمان تدریس و شخصیت معلم دسته بندی شده‌اند. مهارت‌های تدریس شامل مهارت‌های قبل، ضمن و بعد از تدریس و شخصیت معلم شامل مهارت‌های تخصصی، شناختی، اخلاقی و استفاده از امکانات و وسایل بیان شده‌اند و بدست آمده است که هر چند روش‌های تدریس قرآنی در مقایسه با روش‌های تعلیم و تربیت غربی تفاوت چندانی با هم ندارند؛ اما از نظر مبانی و اصول و همچنین از نظر مهارت‌های تدریس تفاوت‌های فراوانی با هم دارند.

این پژوهش نقش قرآن در زندگی اجتماعی مسلمانان را از دیدگاه سه مصلح بزرگ سیدجمال الدین اسدآبادی، محمدعبده و حضرت امام خمینی(ره) بیان می‌کند موضوعات اجتماعی که در این پژوهش به آن پرداخته شده است عبارتنداز : وحدت، حکومت‌ اسلامی و عادلانه، تعلیم و تربیت و مبارزه با استعمار.این پژوهش به پنج فصل تقسیم می‌‌شود ابتدای هر فصل موضوع مورد تحقیق را از دیدگاه قرآن بیان کردیم و بعد به ترتیب به بیان دیدگاه‌های سیدجمال الدین اسدآبادی، محمدعبده و امام خمینی(ره) پرداختیم سپس در پایان هر دیدگاه به جمع بندی نظرات هریک اشاره‌ای شده است در انتهای هر فصل به بیان اشتراکات و افتراقات نظرات هر سه مصلح پرداختیم.از رهگذر این تحقیق روشن شد که هر سه مصلح از آموزه‌های قرآن بهره گرفتند زیرا قرآن آموزه‌های زیادی در مورد اصلاح اجتماع و هدایت آن، وحدت، تشکیل حکومت اسلامی و مبارزه با ظلم و استکبار و تربیت مبارزان حق دارد این مصلحان بزرگ و رهبران الهی برای نجات همه‌ی ملت‌های تحت ستم مسلمان و غیرمسلمان به پاخاسته‌اند و با انگیزه-های الهی در مقابل ظلم و ستم ایستاده‌اند آن‌ها قرآن را مبنای فعالیت خود قرار دادند و با الهام از دستورات الهی کارهای بزرگی را انجام دادند اگر چه بعضی از دیدگاه‌های این مصلحان گاهی با هم متفاوت است ولی هر کدام در زمان خود تحول عظیمی در بیداری مسلمانان ایجاد کرده‌اند خصوصاً حضرت امام خمینی(ره) که با رهنمودهای خویش انقلابی اسلامی‌ای در ایران ایجاد کردند.