جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از آنجائیکه سده هفتم هجری را می توان نقطه اوج ادبیات فارسی سنتی دانست، که در این سده آثار پربار گوناگونی ارائه شده است، در این پژوهش کوشیده شده است تا آثار منثور اخلافی این دوره مورد بررسی قرار گیرد و نظرات دانشمندان این دوره در زمینه های گوناگون اخلاقی، نمایان گردد.بی گمان دانسته های نویسندگان متون منثور اخلاقی این سده، که از یکسو، ریشه در فرهنگ ایرانی - اسلامی سده ها پیشین دارد. و از سویی دیگر از فرهنگهای گوناگون دیگری سرچشمه گرفته، همراه با تجربیات شخصی این نویسندگان در زمینه های مختلف زندگی، آموزشهای سودمندی را برای روبرو شدن با گرفتاریها، و بهره برداری از فرصتها به دست می دهد؛ که کاربرد این آموزشها، راه رسیدن به کامیابی را هموارتر می سازد.در انجام این پژوهش، با بررسی کتابها و رساله های اخلاقی سده یاد شده، و برگه برداری درباره موضوعات گوناگون، کوشش شده تا هر آنچه را که کاربرد آن یاریگر انسان در بهتر زیستن و بدست آوردن خوشبختی در دو جهان می گردد. و نویسندگان متون اخلاقی در این سده، بطور مستقیم یا غیرمستقیم، به آن اشاره کرده اند. گردآوری شود؛ که حاصل این تلاش، 50 مقاله در زمینه های گوناگون فردی و اجتماعی می باشد که می توان به مواردی همچون ارتباط با خدا، فراگیری دانش، بلند همتی، پیش بینی در کارها، دوری از غم و اندوه، مشورت، پاکدامنی و درستگاری، آداب معاشرت، خوش رویی، نیکی و بدی، رازداری، همنشینی، آیین دوست، خانواده، دارایی، سخن و حکومت اشاره کرد.در اینجا به دیگر دانشجویان و پژوهندگان پیشنهاد می شود تا با بررسی دیگر آثار اخلاقی بر سده های گوناگون، آیین زندگی را به عنوان شاخه ای برجسته از ادبیات فارسی، به نمایش بگذارند.

ادیان یهود، مسیح و اسلام، سه دین بزرگ توحیدی عالم هستند که جملگی از میان اقوام سامی ظهور کرده‌اند. این ادیان از طریق معتقدات مربوط به ماورا طبیعت ، اعتقاد به وجود رب‌الارباب به عنوان خالق مخلوقات ، مجموعه احکام، قوانین و مقررات و ... بسیار با هم متشابه و نزدیکند، ضمن آنکه انبیا هر سه دین نیز جز پیامبران اوالعزم و صاحب کتاب می‌باشند. وجود چنین اشتراکاتی، به همراه نقل مفصل و مبسوط داستان زندگی انبیا در کتاب آسمانی ما مسلمین، قرآن، باعث گشت تا از دیرباز این چهره‌ها در فرهنگ و ادب ما نمود و جلوه‌ای ممتاز داشته باشند. وجود پاره‌ای خصایص ویژه در داستان زندگی حضرت موسی (ع) که از موضوعات اصلی این رساله است ، باعث گشت که از دیرباز تاکنون، عرفا، شعرا و دیگر نویسندگان این خطه پهناور، توجهی ویژه و مخصوص در آثار خویش بدان حضرت داشته باشند، که البته در این رساله در جای خود از دلایل این توجه سخن رفته است . کاملترین و در عین حال پرمایه‌ترین اشارات به داستان حضرت موسی (ع)، در آثار گرانقدر مولانا جلال‌الدین رومی دیده می‌شود. این عارف بی‌همتا ادب 1پارسی، در هر یک از آثار خود به فراخور مقاصد و نیات عالی خویش ، توجهی ویژه به داستان زندگی آن حضرت داشته است . مثنوی او که برخی به حق بدان "قرآن پارسی" لقب داده‌اند، سرشار از اشارات و نقل زندگی حضرت موسی (ع) می‌باشد. همچنانکه در قرآن زندگی حضرت موسی (ع) تقریبا بطور کامل مطرح شده است ، مولانا نیز یگانه شاعریست که در اشعار خود به پیروی از قرآن، بطور کامل و مبسوط به نقل حوادث متنوع زندگی آن حضرت پرداخته است ، که البته این توجه وی جدای از عنایت ویژه او به قرآن، تا حد بسیار زیادی به ممتاز چهره موسی (ع) و حوادث زندگی او مربوط می‌شود. ما در این رساله با استمداد از درگاه پروردگار، پس از بررسی تاثیر داستان زندگی حضرت موسی در آثار پاره‌ای از نمایندگان اشعار مدحی، مذهبی و عرفانی، به تفحص در کیفیت و چگونگی انعکاس داستان زندگی آن حضرت اعم از حوادث ، شخصیتها و اشیا در آثار مولانا خواهیم پرداخت .

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

اعتقاد به ثنویتبین جسم و روح، ارزشمند شمردن فضائل و ناپسند دانستن رذائل، وجه مشترکهمهء ادیان و مکاتی اخلاقی است . مباحثاخلاقی دو شعبه دارد، شعبه نظری و عملی، در بخشعملی برای رسیدن به کردار نیکباید به انجام دادن اعمالی اقدام کرد (بایدها) و از انجام دادن بعضی اعمال دیگر خودداری کرد (نبایدها). کلیاتاین "بایدها و نبایدها" نزد همهء انسانها مشترکاستولی در جزئیاتو روشهای رسیدن به آنها در بین گروههای مختلفتفاوتهایی وجود دارد. خلق، ملکه‌ای استدر موجود ذی‌شعور و با اراده که منشا افعال است ، برخی از این افعال فطری استو برخی اکتسابی، که تتتاثیر علم و اراده انسانهاستو با تقویتاراده می‌توان آنها را تغییر داد. صوفیه مکارم اخلاقی را همان ملکاتنفسانی دانسته‌اند و آن را مقاماتتعبیر کرده‌اند، مهمترین آنها عبارتاستاز توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل و رضا. صوفیه معتقدند نگهداشتجسم از گناه حق آن است ، ایشان حقوق جسم را در برخورداری از نعمتها و نیازهای ضروری مانند طعام، جامه و مسکن به حداقل ممکن کاهشدادند، اما به نظافتشخصی و وضوداشتن دائمی بسیار مقید بودند، البته در میان صوفیه گروهی هم بودند که درمان بیماریها را خلافتسلیم و رضا می‌پنداشتند و از آن پرهیز می‌کردند. اکثر صوفیه در روابط خانوادگی خود برای پدر و مادر احترام خاصی قائل بودند و به ترتیبفرزند اهمیتمی‌دادند، ولی به همسر با بدبینی می‌نگریستند و اغلباو را مخل تجرد سالکو مانع سیر الی‌الله می‌شمردند و مریدان را بخصوصدر ایام جوانی از معاشرتبا زنها نهی می‌کردند و همسران خود را بیشتر از طبقه فقیران برمی‌گزیدیند. روابط مشایخ صوفیه با یکدیگر با شفقتو حرمتتوام بوده و با دوستان با انصافو ایثار بسر برده‌اند و دیدار و عیادتدوستان را واجبشمرده‌اند. صوفیه با همسایگان با مدارا و محبتزیسته‌اند تا جایی که موجبجذبآنها و ایجاد محبوبیتخودشان شده است . صوفیه در روابط اجتماعی خود، بجز در موارد نادری، معمولا با سلاطین و قدرتمندان روابط خوبی نداشته‌اند. صوفیه در وظایفاقتصادی و تامین معاشخود فعال نبودند و بطور کلی برای گذران زندگی به دو شیوه کلی ارتزاق کرده‌اند: کسبو توکل، توکل خود شامل فتوح و سوال می‌شد. صوفیه کسبرا مناسبمبتدیان و توکل را مناسبمنتهیان دانسته‌اند. از وظایفدیگر اجتماعی حفظ نظافتاماکن عمومی استکه صوفیه بدان سختپایبند بوده‌اند. وظیفه دیگر اجتماعی پایداری در مقابل متجاوزان به دین و وطن است ، صوفیه برای رعایتمسائل عبادی در جنگبا کفار حاضر می‌شده‌اند بویژه بعضی از این قوم در برابر حمله مغول مقاومتکردند. صوفیه از پدیده مرگاستقبال می‌کردند و حتی آن را وصال دوستمی‌نامیدند. گرچه بعضی به هنگام رحلت ، حضور در پیشگاه حق تعالی را دشوار توصیفکردند. صوفیه مدعی کراماتدر حین مرگو بعد از آن نیز بوده‌اند.

دراین رساله سعی شده‌است با دید اخلاقی با مسائل برخورد شود نه با تقسیم بندی عرفانی . قالب کار صرفا نه قالبهای اخلاقی کتابهایی چون اخلاق ناصری بوده‌است و نه قالب کتابهایی چون رساله قشیریه و دیگر کتب عرفانی، بلکه آنچه ازنظر مولا از لحاظ اخلاقی مهم است ، مبنای کار قرار گرفته است و فضیلت های اصلی بشمارآم است . سایر صفات خوب و بد اخلاقی که در نظر مولانا اهمیت دارد و تقریبا همه د سطح مطرح شده‌اند، درقالب مبانی اخلاق کتابهای اخلاقی زمان وی گنجانده شده‌است . اما آنچه دراین رساله مهم است سخن مولانا و محتوای کار اوست و ذکر این نکته ک وی چگونه به بیان آنها پرداخته است . دراین رساله ضمن آوردن مبانی اخلاق، یک روش عملی و سیر و سلوک مورد نظر قرار گرفته است تا راهی باشد برای کمال . ای روش ، اول شناخت حق است و سپس پاک شدن از بدیها و توبه کردن و با عشق و اخ قدم درراه کسب فضایل نهادن . به این ترتیب که دراین رساله بعد از بیان اخلاق قرن هشتم و اوضاع اجتماعی آن از لحاظ اخلاقی، هدف مثنوی روشن شده است . سپس به مهمترین فضیلت‌ها از دیدگاه مولانا که معرفت حق است پرداخته شده‌است آنگاه دین وانبیاء و صفات انسان کامل و متعالی نوشته شده‌است و سپس فضیلت اعتدال آ است که اصل و اساس همه فضیلت هاست و انحراف از اعتدال است که باعث افر تفریط می‌شود که پایه ومبنای همه بدیهاست . آنگاه نویسنده لزوم راهنما و همنشی خوب را مطرح میکند، زیرا داشتن راهنمای آگاه در زندگی، بخصوص در سیر و سلوک عرفانی و تهذیب نفس از ضروریات است . وجود راهنما و همنشین خوب نیز جزو مب تعلیم و ارشاد می‌باشد . سپس فضیلت آزادگی و وارستگی آمده‌است که در سراسر مثنوی موج می‌زند و راه وصول به آن از طریق تهذیب نفس و صیقل دادن دل و رهایی از همه بدیهاست . پس از آنها، صفات دیگری را که مولانا نکوهش می‌کند و پایه تهذیب نفس است در قالب تقسیمات علم اخلاق آمده است مانند جهل، خشم، حرص وآنچه که از صفات بد در ذیل آنها قرار می‌گیرد . لازمه این تهذیب نفس توبه است و مرکب این راه، عشق و محبت است و اخلاص . تا بتوان در راه کسب فضایل گام برداشت . عشقی که ازنظر مولانا از عشق به خدا آغا میشود و تا عشق به همه مخلوقات گسترش می‌یابد . سپس سایر فضایل اخلاقی که مولا انسان را به کسب آنها دعوت میکند در تقسیمات اخلاقی آمده است مانند حکمت ، شجاعت ، عفت ، عدالت و آنچه که از صفات پسندیده در ذیل آنها می‌آید. درنهایت باوجود آنکه درتمام این رساله ترکیب مبانی اخلاق با عرفان موج می‌زند باز هم بخشی کوتاه با عنوان گذری بر ارتباط عرفان و اخلاق در مثنوی آمده‌است که می‌تواند در حقیقت همان تسامح در نظرگاهها را از دید مولانا بیان کند . به این معنی که در هر راهی باید خوبیها را دید و باهم تلفیق کرد و در راه کمال وتعالی ازآن استفاده نمود . در این صورت اختلافها رنگ می‌بازد و ازبین میرود و همه در نهایت به وحدت خواهند رسید . دراین رساله اساس کار، مثنوی مولوی تصحیح رینو ا. نیکلسون بوده است و هر شش دفتر مثنوی که شامل بر 26000 بیت است مورد بر و ارزیابی اخلاقی قرار گرفته است . در پایان رساله، علاوه بر فهرست منابع و ماخذ که مشتمل بر 92 کتاب بوده‌است ، فهرستی از داستانهای مثنوی باتوجه به کاربرد آنها در رساله آمده‌است .

رساله حاضر نگاهی است به نظرگاه عطار در باب انسان، سعادت و کمل انسانی و نهایتاً ارایه تصویری از انسان کامل. نگارنده در این رساله که در 7 بخش تألیف شده است به بیان سیر روحانی برای رسیدن به مرتبه انسان کامل در جهان‌بینی عطار می‌پردازد. در بخش اول، پس از بیان مقدماتی درباره‌ی تصوف و ادبیات تصوف و چگونگی پیدایش آن به معرفی عطار بعنوان پلی میان حکمت و عرفان در ادبیات ایران پرداخته است. در بخش دوم به اختصار زندگی‌نامه و آثار عطار بعنوان یکی از قله‌های رفیع عرفان و در حقیقت یکی از بنیان‌گذاران طریقه‌ی مکتب کشف و شهودی بیان کرده است. در بخش سوم پس از بیان مقدماتی در باب انسان و انسان کامل در فرهنگ اسلامی به بیان آراء و نظریات بزرگان عرفان در باب انسان کامل و سابقه‌ی پیدایش این مفهوم در عرفان اسلامی اشاره شده است. بخش چهارم که در حقیقت بیان مرحله شریعت در جهان‌بینی عطار است، نگارنده به بیان آفرینش انسان و قدر و منزلت او در عالم امکان، اطوار وجودی انسان، فضایل و رذایل اخلاقی، دنیا و مرگ و سرانجام حقیقت آخرت پرداخته است. بخش پنجم که بیان مرحله‌ی طریقت در جهانبینی عطار است، با گروه‌های مختلف مردم در جاده‌ای سلوک و عذرهایی که هر یک در عرصه سلوک مطرح می‌کنند، آشنا می‌شویم و با آنها در وادی سلوک که عبارت از هفت وادی است گام می‌نهیم. در بخش ششم که بیان مرحله‌ی حقیقت در جهان‌بینی عطار است، پس از بیان مراتب سیر آفاقی و انفسی به بیان حقیقت فنا به عنوان تنها راه وصول به حقیقت اشاره کرده‌ایم. و سرانجام در بخش هفتم با انسان کامل در جهان‌بینی عطار و ویژگی‌ها و مراتب ار آشنا می‌شویم و در می‌یابیم که عطار نیز همچون این‌عربی انسان کامل را (حقیقت محمدی) می‌داند و تمام عالم را مظهر وجودی او می‌شمارد. اصل جان نور مجرد بود و بسیعنی آن نور محمد بود و بس. آن‌چه که انگیزه‌ی اصلی نگارنده در تألیف این مختصر بوده است، رسیدن به معرفتی از حقیقت خویشتن است. از کجا آمده‌ام آمدنم بهر چه بود؟به کجا می‌روم آخر ننمایی وطنم؟و جواب این سوال را در طبله‌ی عطار یافتم. با عطار دانستم که حقیقت انسان چیزی فراتر از تصور اوست. او حقیقتی یگانه با حق دارد، حال آنکه از این حقیقت در حجاب است. لذا باید قدم در راه بنهد و مسیر کمال را تا رسیدن به این حقیقت سپری کند و بداند که تمامی این عالم از برای او خلق شده‌اند و هدف خلقت چیزی جزء وجود او نیست. در این میان رسالت انسان شناخت حقیقت خویشتن است. تمام اصول شریعت و طریقت پله‌هایی برای رسیدن به این مرتبه از شناخت است این که انسان بداندکه خالقی خداگونه دارد و استعدادهای بیکرانی در او نهفته است که در عرصه معنویت قابلیت شکوفا شدن را نخواهند داشت. که چون خود دان شوی حق دان شوی تواز آن پی زود در پیشان شوی تو.

کار اصلی این رساله بررسی جهان بینی و اندیشه های عرفانی عین القضاه همدانی است . آرای او درباره ی عشق، خدا، ابلیس، انسان، قرآن ، سلوک الی الله، سالک و شرط های او، پیر، مرید، ارادت و آخرت، اختیار، ایمان، بهشت، حلول ، .... و نبوت بررسی شده است . در فصل عشق به موضوع هایی چون ماهیت عشق، گونه ها و درجات عشق ، ویژگی های عشق ، عقل و عشق، علم و عشق، روح و عشق ، فراق و وصال، نشانه های عشق، عشق و ملامت ، عاشق و معشوق پرداخته شده است . در برخی موارد مشابهت های نظر عین القضاهبا دیگر عرفا و شاعران مخصوصا مولوی و حافظ بیان شده است . در فصل خدا به مسائلی از قبیل رابطه ی ذات و صفات خدا، رویت خدا و راه شناخت واقعی خدا و .... پرداخته شده است . و در موضوع ابلیس به سابقه ی ابلیس ستایی در قبل از عین القضاه و پس از او نیز پرداخته ایم . بیشترین قسمت از مطالب فصل انسان درباره ی ذات و حقیقت انسان و مراتب انسانی است . اعتقاد عین القضاه به قدم قرآن در فصل قرآن بررسی شده است ، از مطالب جالب توجه این فصل نظر قاضی درباره ی حروف مقطعه قرآن است . در بقیه ی فصل ها نیز سعی شده است نکات برجسته ی اندیشه ی او بررسی و بیان شود . مثلا در موضوع آخر به بررسی اعتقاد او به معاد روحانی پرداخته ایم و در موضوع نبوت نشان داده ایم که او معتقد به برتری ولایت بر نبوت است . سه فصل سلوک الی الله ، سالک و شرط های او، پیر، مرید و ارادت بیان کننده اندیشه های او در مسائل عرفان عملی است . نکته برجسته در فصل سلوک الی الله مساله اسقاط تکلیف از دیدگاه عین القضاهاست . تقسیم سالکان به دو دسته طالبان و مطلوبان در فصل سالک و شرط های او بررسی شده است . در فصل پیر، مرید و ارادتنظر قاضی درباره ی ضرورت پیر و آداب مرید، مفهوم ارادت و خاصیت آن بررسی و بیان شده است.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.