جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نفی معناداری گزاره های دینی و تهی انگاری آن ها که نطفه آن را پیش تر اگوست کنت جامعه شناس (با ملاک اثبات تجربی) کاشته بود، در چند دهه اخیر با موضع گیری و جانبداری سرسخت آنتونی فلو، شاگرد پوپر، شدت گرفت. فلو با پذیرش اصل ابطال پذیری پوپری که خود پوپر آن را برای تفکیک علم (تجربی) از شبه علم در مقابل اثبات گرایی منطقی مطرح کرده بود، و ارتباط دادن آن با معناداری، ملاک و معیاری برای معناداری گزاره های تجربی و دیگر گزاره ها، از جمله گزاره های دینی به دست داد. وی با اعتقاد به اصل ابطال پذیری تجربی معنا و با پذیرش این پیش فرض دینداران که «گزاره های دینی، گزاره های ناظر به واقع اند»، نتیجه گرفت که فقط گزاره های تجربی از امکان ابطال تجربی برخوردارند و گزاره های دینی با آن که به گفته دینداران، احکامی ناظر به واقع اند، چون از ابطال تجربی برخوردار نمی باشند، معنادار نیستند. بنابراین فلو معتقد به بی معنایی و تهی بودن گزاره های دینی است، چرا که شواهد تجربی و مبتنی بر مشاهده دال بر ابطال آ ن ها وجود ندارد. در نتیجه، تمامی گزاره های دینی را نامعرفت بخش و ابطال ناپذیر دانست (حذف گروی). در این مختصر مقال، سعی بر این است که با تاملی معرفت شناختی در باب مبانی نظریه مزبور، به تحلیل اشکالات مبنایی و بنایی، از جمله مشکل روش شناختی تحویل نگری، انحصارگروی و تکیه افراطی بر تجربه و آزمون (دگمای تجربی) که نظریه فلو اشاره کرده، مهمل و بی اساس بودن فرض او را در خصوص گزاره های دینی اثبات کنیم.

یکی از مسائل مهمی که در مطالعات دینی مورد توجه بوده و از اهمیت خاصی برخوردار است مسئله عدل الهی و وجود شرور در جهان می باشد. در این پژوهش ابتدا مسئله عدل الهی و اثبات آن و سپس شبهات وارد بر این اصل اعتقادی مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق کتاب های کلامی و نظریات متکلمین ملاک کار و مد نظر بوده است. لذا به تبعیت از قدما بعد از مقدمه، به تاریخچه بحث عدل پرداخته و از آنجایی که عدل الهی علاوه بر اصل اعتقادی از صفات واجب تعالی می باشد در بخش دوم بحث تقسیم بندی صفات خداوند و جایگاه صفت عدل دراین تقسیم بندی مطرح شده است. در بخش سوم به تعاریف عدل از نظر لغوی و اصطلاحی از دیدگاه متکلمین و حکما پرداخته شده است. در بخش چهارم به دلیل اینکه اساس اختلاف در مسئله عدل، بحث حسن و قبح ذاتی و عقلی افعال است، لذا توضیحی پیرامون حسن و قبح داده شده، آن را اثبات کرده ایم و در بخش بعد به براهین ارائه شده در باب عدل الهی اشاره شده است. در بخش ششم شبهات وارد بر عدل الهی بیان شده، پاسخ های داده شده توسط متکلمین و فلاسفه درج گردیده است. نتایج بدست آمده از بررسی ها به این صورت است که ؛ اولا : عدل الهی به معانی رایج(تساوی، موزون بودن، رعایت حقوق افراد) مصداق ندارد. بلکه عدل الهی طبق نظر متکلمین یعنی خداوند هر آن چه را واجب است انجام می دهد و کار قبیح و ناشایست از او سر نمی زند. طبق نظر حکما، یعنی خداوند در افاضه وجود، استحقاق ها را رعایت می کند. ثانیا : هر ظلمی که به افراد بی گناه توسط ظالمان وارد می شود در سرای دیگر جبران خواهد شد و همچنین دردها و رنج ها و ناملایماتی هم که دست انسان در کار نیست به طریق اولی از طرف خداوند جبران می شود. در هر صورت چون پایان این ناملایمات به نفع انسان و پل ترقی انسان محسوب می شود، لذا شری در کار نیست و همه خیر است. واژگان کلیدی : 1- عدل 2- عدل الهی 3- شر

صدرالمتألهین فیلسوف بزرگ اسلامی مانند بیشتر اندیشمندان مسلمان برای پاسخ به این پرسش اساسی که «چگونه جهان هستی با وجود این همه شرور فراوان و رایج می تواند برآمده از نظام ربانی و، به این معنا، دارای بهترین صورتِ ممکن باشد؟»، از نظریة کاملیت جهان موجود که معروف به «نظام أحسن» است مدد می گیرد و با تحلیلی جامع به نظریة «نظام أحسن» در کتب خود می پردازد و بهترین راه حلی که تا کنون در پاسخ به مسئلة شر و تبیین خیریت کامل جهان هستی ارائه شده را عرضه می کند.در مقالة حاضر تلاش شد تا برخی از مبانی صدرالمتألهین، مانند اصالت وجود و معیار محوریت احسن بودن عالم، و براهین پیشینی (منهج لمی)، مانند برهان علم و عنایت و برهان منسوب به غزالی و برهان سنخیت و برهان امکان اشرف، و براهین پسینی (منهج إنی)، که به تبیین موارد متعدد ناسازگاری با کاملیت جهان هستی پرداخته مورد بررسی قرار گیرد. در نهایت و با عنایت به آن ادله، نتیجه گرفته می شود که نظام احسن نظامی است که از یک سو دارای کمال و خیر بیشتر، گسترده تر و برتر در تمام عوالم هستی است و از سوی دیگر واجد نقایص و آفات کمتر و محدودتر در جهان طبیعت می باشد.

از موضوعات بسیار مهم و پردامنه در قلمرو فلسفه دین، معضل شرور است که الهیون در طول تاریخ پاسخ های گوناگونی به آن داده اند. نظریه «عدمی بودن شرور»، یکی از پاسخ هایی است که بعضی فیلسوفان الهی غربی و تمام فیلسوفان مسلمان مطرح کرده اند. مقاله پیش رو دو هدف کلی را پی میگیرد: 1.نقد و بررسی نظریه پیش گفته و اثبات این که: اولاً، این نظریه، تأثیر چندانی در حل معضل شرور ندارد؛ ثانیاً، برخی شرور که فیلسوفان مسلمان، آنها را شر بالذّات نامیده اند، وجودی اند، نه عدمی (مانند ظلمت، مرگ و اَلَم). 2.شناساندن نظریه نگارنده که معتقد است امورِ عدمی شرّ بالذّات نیستند، بلکه شرّ بالعرض اند و تنها یک شر بالذّات وجود دارد که آن هم امری وجودی است، نه عدمی.